Wyrok z dnia 3 lipca 2000 r.
II UKN 628/99

1. Nie ma potrzeby ustalania przyczyn powstania szkody, jej rozmiaru i
daty powstania, jeżeli pozwany nie jest biernie legitymowany w sprawie o na-
prawienie szkody powstałej wskutek choroby zawodowej.
2. Przepis art. 194 KPC nie nakłada na sąd obowiązku przeprowadzenia
dochodzenia w celu ustalenia osoby, przeciwko której powód powinien kiero-
wać swoje roszczenia.


Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2000 r. na posiedzeniu niejaw-
nym sprawy z powództwa Adama O. przeciwko: 1) Polskiej Akademii Nauk w W., 2)
Przedsiębiorstwu Przemysłowo-Usługowo-Handlowemu ,,S." Spółce z o.o. o odszko-
dowanie, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 26 sierpnia 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Powód Adam O. wnosił o zasądzenie od pozwanych Polskiej Akademii Nauk
w W. i Przedsiębiorstwa Przemysłowo Handlowego ,,S." Spółce z o. o. w B. odszko-
dowania w kwocie 6. 352 zł z tytułu uszczerbku na zdrowiu odniesionego w wyniku
choroby zawodowej.
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa podnosząc zarzut braku po ich stro-
nie legitymacji biernej.
Wyrokiem z dnia 4 marca 1999 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku
oddalił powództwo. Sąd ustalił, że w okresie od 2 stycznia 1974 r. do 29 lipca 1991 r.
powód pracował w Przedsiębiorstwie Doświadczalno-Produkcyjnym ,,S." PAN w B. w
warunkach narażających go na chorobę układu oddechowego. W dniu 25 marca
1998 r. stwierdzono u niego chorobę zawodową w postaci astmy oskrzelowej a roz-
miar uszczerbku na zdrowiu z tego tytułu wynosi 25%. Zakład pracy powoda działał
jako przedsiębiorstwo państwowe na podstawie ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. Nr 24, poz. 122 ze zm.). W 1991 r organ
założycielski - Polska Akademia Nauk - postawił przedsiębiorstwo w stan likwidacji i
z dniem 9 grudnia 1992 r. przedsiębiorstwo zostało wykreślone z rejestru przedsię-
biorstw państwowych. Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe ,,S." Spółka z o. o. nie
jest następcą prawnym zlikwidowanego przedsiębiorstwa, gdyż na podstawie umów
cywilnych zawartych z Polską Akademią Nauk przejęło jedynie serwis gwarancyjny i
pogwarancyjny wyprodukowanej aparatury oraz archiwum. Jako spółka prawa han-
dlowego, w którym udziały ma Polska Akademia Nauk, przedsiębiorstwo to nie po-
wstało w wyniku przekształcenia likwidowanego przedsiębiorstwa państwowego lecz
jedynie przyjęło nazwę ,,S.". Obaj pozwani nie są następcami prawnymi zakładu
pracy powoda i nie odpowiadają za jego zobowiązania.
Od tego wyroku wniósł apelację powód, zarzucając, że wobec braku następcy
prawnego zakładu pracy powoda jego zobowiązania powinien przejąć Skarb Pańs-
twa.
Wyrokiem z dnia 26 sierpnia 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oddalił apelację. Po uzupełnieniu postępowania dowo-
dowego Sąd Okręgowy ustalił, że umowy o pracę między przedsiębiorstwem pańs-
twowym w likwidacji a pracownikami tego przedsiębiorstwa zostały rozwiązane przez
likwidatora do końca 1991 r. Nie było zatem przejęcia zakładu pracy w rozumieniu
art. 231 Kodeksu pracy. Zarzut, że za zobowiązania zlikwidowanego przedsiębior-
stwa odpowiada Skarb Państwa nie mógł być uwzględniony, ponieważ Sąd rozpo-
znawał sprawę jedynie w stosunku do pozwanych, a wyrok oddalający powództwo
nie zamyka powodowi drogi do dochodzenia roszczeń w stosunku do innych pod-
miotów.
Od tego wyroku wniósł kasację powód i opierając kasację na podstawie naru-
szenia przepisów postępowania - art. 385, 378 § 2 i 232 zdanie drugie KPC - wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Białymstoku do ponownego
rozpoznania. Jednocześnie powód zrzekł się rozprawy na podstawie art. 3938 § 3
KPC. W uzasadnieniu kasacji powód podniósł, że oddalenie apelacji zostało dokona-
ne z naruszeniem art. 385 i 378 § 2 KPC, gdyż oba Sądy nie rozpoznały istoty
sprawy. Nie została bowiem ustalona data powstania choroby zawodowej powoda
ani nie ustalono warunków w jakich powód wykonywał pracę. Sąd miał obowiązek
przeprowadzić dowód z opinii biegłych lekarzy, przy czym na podstawie art. 232 zda-
nie drugie KPC dowód ten powinien być dopuszczony z urzędu. Ustalenie daty po-
wstania choroby zawodowej mogłoby umożliwić powodowi dochodzenie roszczeń od
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, co sugerował w apelacji za-
rzutem o odpowiedzialności Skarbu Państwa. Gdyby okazało się, że choroba zawo-
dowa powstała w czasie zatrudnienia w zlikwidowanym przedsiębiorstwie, istniałyby
podstawy do wezwania w charakterze pozwanego na podstawie art. 194 § 1 i 3 oraz
477 KPC Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Ponadto Sąd Okręgowy nie ustalił, czy za-
sady, na jakich powstała Spółka ,,S.", nie zmierzały do uchylenia się od zobowiązań
przedsiębiorstwa państwowego, a także nie ustosunkował się do faktu, że Polska
Akademia Nauk przejęła środki pozostałe po likwidacji przedsiębiorstwa.
Wobec zrzeczenia się powoda przeprowadzenia rozprawy i niezgłoszenia
przez pozwanych w terminie wniosku o przeprowadzenie rozprawy, Sąd Najwyższy
na podstawie art. 3938 KPC rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym i zważył co
następuje.
Nie jest uzasadniony zarzut, że nie została rozpoznana istota sprawy. Docho-
dząc odszkodowania powód powinien wykazać powstanie szkody oraz wskazać
osobę zobowiązaną do jej naprawienia. Ponieważ wskazani przez powoda pozwani
podnieśli zarzut braku po ich stronie legitymacji biernej, Sąd miał obowiązek w pierw-
szej kolejności rozpoznać ten zarzut. Jeżeli zostanie ustalony brak legitymacji biernej
po stronie pozwanej, która nie jest osobą zobowiązaną do naprawienia szkody wy-
rządzonej chorobą zawodową, nie ma potrzeby ustalania przyczyn powstania
szkody, jej rozmiaru i daty jej powstania. Sąd nie jest uprawniony do czynienia usta-
leń faktycznych na użytek ewentualnego innego postępowania, zwłaszcza że ustale-
nia te nie są w innym postępowaniu wiążące. Nie było zatem potrzeby przeprowa-
dzenia z urzędu dowodu z opinii biegłego lekarza na podstawie art. 232 zdanie dru-
gie KPC. Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy zastosował ten przepis, przeprowa-
dzając dowód na istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. W wyniku postępo-
wania dowodowego okazało się, że pozwana Spółka ,,S." nie przejęła zakładu pracy
w rozumieniu art. 231 Kodeksu pracy, gdyż nie przejęła pracowników. Nie była także
nabywcą przedsiębiorstwa, odpowiedzialnym za jego zobowiązania na podstawie art.
526 KC, ponieważ nie nabyła w całości przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 KC, a
jedynie jego składniki. Zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze
zm.) zaspokajanie roszczeń wierzycieli następuje w trakcie postępowania likwidacyj-
nego ze środków uzyskanych z zadysponowania składników przedsiębiorstwa. Po
wykreśleniu przedsiębiorstwa z rejestru nie ma podmiotu zobowiązanego do zaspo-
kajania tych roszczeń. Ustawa nie nakłada takiego obowiązku na organ założycielski
niezależnie od tego, czy po likwidacji pozostał jakiś majątek czy też nie.
Powołany w uzasadnieniu kasacji przepis art. 194 § 1 KPC stanowi, że jeżeli
okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być
w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę
do wzięcia udziału w sprawie. Na podstawie art. 477 KPC wezwanie takie w spra-
wach z powództwa pracownika może być dokonane z urzędu. Jednakże z mocy art.
391 KPC przepisy te nie mają zastosowania w postępowaniu apelacyjnym. Wniosek
o wezwanie do udziału w sprawie innego podmiotu zamiast lub obok pozwanych po-
wód powinien zgłosić w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Zarzut, że
Sąd ten powinien dokonać wezwania z urzędu nie został sprecyzowany w apelacji.
Powód powołał się jedynie ogólnikowo na odpowiedzialność Skarbu Państwa, nie
wskazując jednostki organizacyjnej, która - jego zdaniem - powinna być stroną poz-
waną. Przepis art. 194 KPC zamieszczony jest w rozdziale regulującym wymogi, któ-
rym powinien odpowiadać pozew i zasady postępowania po jego wniesieniu. Przepis
ten ma zastosowanie, gdy z treści pozwu wynika, że inna osoba powinna występo-
wać w sprawie jako strona pozwana. Omawiany przepis nie nakłada na sąd obo-
wiązku przeprowadzenia dochodzenia w celu ustalenia osoby, przeciwko której po-
wód powinien kierować swoje roszczenia. Obowiązek taki nie wynika także z treści
art. 468 § 1 KPC, regulującego postępowanie wyjaśniające w sprawach z zakresu
prawa pracy. W tych warunkach Sąd Okręgowy nie miał podstaw do uznania, że na-
stąpiło uchybienie w zakresie stosowania omawianych przepisów i słusznie stwier-
dził, że roszczeń przeciwko innemu podmiotowi powód może dochodzić w innym po-
stępowaniu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312 KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================