Wyrok z dnia 30 czerwca 2000 r.
II UKN 619/99

Pobieranie zasiłku dla bezrobotnych nie wyklucza zatrudniania bezro-
botnego w ramach stosunku pracy.


Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 2000 r. sprawy z wniosku
Barbary M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o jedno-
razowe odszkodowanie, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Poznaniu z dnia 12 maja 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu zmienił
zaskarżony przez organ rentowy wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Szczecinie z dnia 22 września 1998 r. [...] uwzględniający od-
wołanie wnioskodawczyni Barbary M. i przyznający jej prawo do jednorazowego
odszkodowania z tytułu śmierci jej męża Adolfa M., w ten sposób, iż oddalił odwoła-
nie. W sprawie tej ustalono, że mąż wnioskodawczyni był zatrudniony w pełnym wy-
miarze czasu pracy w PPH ,,T." A.G. i Spółka w okresie od 18 kwietnia do 17 paź-
dziernika 1994 r. Po ustaniu zatrudnienia w dniu 19 października 1994 r. zarejestro-
wał się w Rejonowym Urzędzie Pracy w N. jako bezrobotny, nadal pracując w PPH
,,T." w ramach robót interwencyjnych. W marcu 1995 r. PPH ,,T." zostało zlikwidowa-
ne, a w jego miejsce powstał Zakład Produkcyjno Handlowy ,,G.-P.", którego właści-
cielem jest Andrzej G. Adolf M. podjął pracę w nowo utworzonym zakładzie. W dniu
19 maja 1995 r. podczas obsługi wielopiły został ugodzony odpryskiem drewna, co
spowodowało śmiertelne obrażenia. Wypadek miał miejsce przy zachowaniu przezeń
należytych środków ostrożności.
Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo ustalił, iż w
dacie wypadku mąż wnioskodawczyni świadczył pracę w ramach stosunku pracy.
Wprawdzie pracował on w obu zakładach prowadzonych przez Andrzeja G., ale
umowa o pracę łączyła strony jedynie w okresie od 18 kwietnia do 17 października
1994 r. Kolejne umowy były już umowami zlecenia, zawartymi na okresy od 2 listo-
pada do 30 listopada 1994 r., a następnie od 12 maja do 22 maja 1995 r. Świadczyło
to o tym, że Adolf M. nie pozostawał w ciągłym zatrudnieniu w ramach stosunku
pracy, jak bezpodstawnie ustalił to Sąd pierwszej instancji. W ocenie Sądu Apelacyj-
nego ocena materiału dowodowego prowadziła do wniosku, że stosunki prawne łą-
czące ,,G.-P." z osobami świadczącymi pracę zawierały przeważające cechy zlece-
nia, a nie umów o pracę. Większość tych osób, w tym mąż wnioskodawczyni, pobie-
rała zasiłki dla bezrobotnych, miała zawarte pisemne umowy zlecenia, pracę wyko-
nywała tylko wówczas, gdy było drewno, o czym zawiadamiał ją Andrzej G. - praco-
dawca lub jego główna księgowa, różny był ich czas pracy wynoszący od 4 do 6 go-
dzin, a wynagrodzenie było wypłacane w zależności od ilości produkcji i w różnych
terminach. Żaden ze świadków nie potwierdził ciągłości zatrudnienia Adolfa M. w
okresie od 1 grudnia 1994 r. do 11 maja 1995 r. W tych okolicznościach Sąd Apela-
cyjny przyjął, że Adolfa M. łączyła z Andrzejem G. zawarta na okres od 12 maja do
22 maja 1995 r. umowa zlecenia, której oryginał znajduje się w aktach sprawy. Dalej
Sąd Apelacyjny wskazał, że w ramach umowy o pracę, jak i umowy zlecenia pra-
cownik może wykonywać te same czynności. Obie te umowy odróżniają jednak takie
elementy, jak systematyczność wykonywanej pracy wynikająca z dyscypliny i obo-
wiązku przestrzegania czasu pracy i podporządkowania pracownika oraz wynagro-
dzenie za sam fakt świadczenia pracy, a nie za osiągnięty rezultat. Tymczasem or-
ganizacja i czas pracy oraz wynagrodzenie osób świadczących pracę była uzależ-
niona od ilości drewna, co powodowało kilkutygodniowe przerwy w pracy, zgłaszanie
się do niej na wezwanie pracodawcy i wypłatę wynagrodzenia za ilość przerobionego
drewna. W takich okolicznościach sprawy twierdzenie, że pomiędzy Adolfem M. a
Andrzejem G. istniał stosunek pracy, wiązało się wyłącznie ze skutkami tragicznego
wypadku i korzystniejszą sytuacją prawną wnioskodawczyni jako żony pracownika, a
nie zleceniobiorcy. Sąd drugiej instancji wskazał także, że istotnym elementem była
wola stron określona w zawartej umowie zlecenia, zważywszy że Adolf M. od 19
października do 18 maja 1995 r. pobierał zasiłek dla bezrobotnych i nie był zaintere-
sowany w zawarciu umowy o pracę, która pozbawiałaby go tego świadczenia. Skoro
zatem w chwili tragicznego wypadku nie pozostawał on w stosunku pracy, to jego
żona nie jest uprawniona do jednorazowego odszkodowania z tytułu tego zdarzenia
wypadkowego, gdyż nie było objęte pracowniczą ochroną ubezpieczeniową.
W kasacji wnioskodawczyni podniosła zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC -
polegający na przekroczeniu granic swobodnej sędziowskiej oceny dowodów, wyni-
kającym z pominięcia zeznań niektórych świadków i dokumentu oraz ich wybiórczej i
błędnej oceny. Z zawartej umowy zlecenia wynika, że Adolf M. został zatrudniony na
okres od 12 maja do 22 maja 1995 r. w charakterze pracownika fizycznego z wyna-
grodzeniem za ten okres 100 zł. Skarżący zarzucił również naruszenie prawa mate-
rialnego przez niezastosowanie i błędną wykładnię art. 22 § 1 KP i przyjęcie, że sto-
sunek prawny łączący Adolfa M. z pracodawcą Andrzejem G. w okresie od 12 maja
1995 r. do 19 maja 1995 r. nie był stosunkiem pracy. Z zeznań przesłuchanych
świadków wynikało, że praca osób zatrudnionych w ramach umów zlecenia odby-
wała się według ustalonego porządku, w ustalonych codziennie godzinach i pobierali
oni raz w miesiącu wynagrodzenie. Skoro Adolf M. od 12 maja 1995 r. do dnia wy-
padku wykonywał osobiście pracę podporządkowaną za wynagrodzeniem za wyko-
nanie uzgodnionych prac, a nie za ich rezultat, to czynił to na warunkach, o jakich
stanowi art. 22 § 1 KP, który błędnie wyłożył Sąd Apelacyjny, w konsekwencji naru-
szając art. 12 ustawy wypadkowej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja ma usprawiedliwione podstawy prawne, albowiem Sąd drugiej instan-
cji naruszył art. 233 § 1 KPC, co może podawać w wątpliwość niezastosowanie w
sprawie regulacji normatywnych określonych w art. 22 § 1 KP i art. 12 ustawy wy-
padkowej. Przed wszystkim Sąd ten nie ocenił należycie umowy zlecenia z dnia 12
maja 1995 r., która dotyczyła wykonywania czynności przez Adolfa M. w charakterze
pracownika fizycznego, za wynagrodzeniem płatnym po prawidłowym wykonaniu
pracy. Z zebranego materiału dowodowego wynika ponadto, że również inne osoby
wykonujące prace na rzecz Zakładu Produkcyjno Handlowego ,,G.-P." uważały, iż
były ,,pracownikami fizycznymi", chociaż zatrudnionymi na podstawie umów zlecenia.
Przy ocenie zeznań świadków, na których Sąd drugiej instancji oparł swój wyrok re-
formatoryjny, nie bez znaczenia było uczestniczenie w rozprawie w dniu 9 czerwca
1998 r. właściciela firmy ,,G.-P.", który oświadczył, że ,,nie chce być stroną w postę-
powaniu, chce jedynie przysłuchiwać się", że stosował listy obecności i listy płac, a
następnie ,,po przystąpieniu do sporu po stronie ZUS-u" zeznał, iż zatrudniał pracow-
ników, w tym także Adolfa M., który wykonywał taką samą pracę jak w trakcie robót
interwencyjnych, kiedy pracował w ramach terminowych umów o pracę, jego czas
pracy był określony od 700 do 1500 i odbywała się ona pod nadzorem doświadczone-
go pracownika. Okoliczności te mogły wskazywać, że Adolf M. zmarł wskutek wy-
padku przy wykonywaniu pracy podporządkowanej. W każdym razie zlecenie zwią-
zane ze świadczeniem czynności w charakterze ,,pracownika fizycznego" wymaga
precyzyjnej oceny charakteru łączącego strony stosunku prawnego wykonywania
pracy z uwzględnieniem treści normatywnej zawartej w art. 22 § 1 i § 11 KP. Warto
sygnalizować, że przy ocenie charakteru stosunku prawnego łączącego strony
(umowa o pracę czy umowa zlecenia) należy uwzględniać specyfikę funkcjonowania
podmiotu zatrudniającego. Umowa zlecenia z reguły określa rodzajowo wykonywane
czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu do dyspozycji zlecające-
go i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco. Taki
sposób wykonywania umowy przemawia za uznaniem jej za umowę o pracę (art. 22
§ 1 i 11 KP - por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1999 r., I PKN
307/99, dotychczas niepublikowany). O charakterze prawnym podstawy świadczenia
pracy w ramach określonego stosunku prawnego przesądzają jego charakterystycz-
ne wyznaczniki prawne, a nie możliwości płatnicze lub interes ekonomiczny podmiotu
zatrudniającego.
Trzeba też podkreślić, że pobieranie zasiłku dla bezrobotnych nie sprzeciwia
się zatrudnieniu bezrobotnego w ramach stosunku pracy, jeżeli zatrudniony bezro-
botny nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniż-
szego wynagrodzenia (art. 2 ust. 1 pkt 2 i ustawy z dnia 14 grudnia1994 r. o zatrud-
nieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128
ze zm.). Dlatego Sąd Najwyższy nie podzielił kategorycznego przekonania Sądu dru-
giej instancji, że Adolf M. był zainteresowany w zawarciu umowy zlecenia, zwłaszcza
że był on wcześniej zatrudniony od 18 kwietnia do 17 października 1994 r. w ramach
robót interwencyjnych przy takiej samej pracy na podstawie terminowej umowy o
pracę, która nie pozbawiała go prawa do zasiłku dla bezrobotnych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował kasatoryjnie na pods-
tawie art. 39313 KPC.
========================================