Wyrok z dnia 23 kwietnia 1999 r.
II UKN 601/98

Potrącenie przez organ rentowy z wypłaconych świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego rolników zaległych składek na ubezpieczenie za bieżący kwar-
tał (art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie daje podstaw
do przyjęcia, że zachodzą okoliczności pozwalające na uznanie, że doszło w
sposób konkludentny do odstąpienia od ubezpieczenia społecznego na wnio-
sek - art. 3 ust. 4 tej ustawy.


Przewodniczący: SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (sprawoz-
dawca), Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 1999 r. sprawy z wniosku
Zuzanny P. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w C. o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, na
skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3
września 1998 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Lublinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 20 lutego 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie oddalił odwołanie wnioskodawczyni Zuzanny P. od de-
cyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w C. z
dnia 18 kwietnia 1997 r., stwierdzającej ustanie ubezpieczenia społecznego rolników
wobec nieopłacania przez odwołującą się składek od dnia 1 stycznia 1996 r., ustala-
jąc następujący stan faktyczny.

Wnioskodawczyni, jako właścicielka gruntu o powierzchni 0,38 ha przelicze-
niowego, podlegała od dnia 1 stycznia 1991 r. ubezpieczeniu społecznemu rolników
na wniosek. W latach 1992-1994 organ rentowy podejmował decyzje o umorzeniu
zadłużeń w opłacaniu składek oraz odsetek z tego tytułu. Od 1 stycznia 1996 r.
wnioskodawczyni zaprzestała opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolni-
ków i mimo wyznaczenia jej nowego terminu zapłaty na dzień 29 marca 1997 r. skła-
dek nie uiściła. Odsetki z tytułu tej zaległości zostały przez Kasę umorzone. W tej
sytuacji mogło to zostać potraktowane jako odstąpienie od ubezpieczenia, zgodnie z
art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25), co czyni odwołanie niezasadnym.

Stanowisko to w pełni podzielił Sąd Apelacyjny w Lublinie i wyrokiem z dnia 3
września 1998 r. [...] oddalił apelację. W ocenie tego Sądu, trudna sytuacja mate-
rialna wnioskodawczyni oraz jej nie najlepszy stan zdrowia nie dają podstawy do
zmiany decyzji organu rentowego.

Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 3 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 KPC - wniosła o jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji, po uchyleniu również jego
wyroku, i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego. Według skarżącej, po
umorzeniu przez Kasę odsetek oraz części zaległych składek, zaległość w obecnej
chwili nie istnieje bądź też mogła być potrącona z wypłaconego wnioskodawczyni
zasiłku rodzinnego.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


W toku postępowania doszło do naruszenia art. 233 § 1 KPC, bowiem zebrany
materiał dowodowy nie może być uznany za wystarczający do wyrokowania. Już w
apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji wnioskodawczyni zakwestionowała ist-
nienie zaległości w opłacaniu przez nią składek na ubezpieczenie społeczne rolni-
ków, wskazując, że ewentualne niedopłaty w składkach były bieżąco potrącane z wy-
płacanego jej przez organ rentowy zasiłku pielęgnacyjnego. Zarzuty te, zawarte także
w odwołaniu i nie rozpatrzone w postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim, nie zos-
tały następnie ocenione przez Sąd Apelacyjny, jego stanowisko więc, iż zachodziły
podstawy do uznania, że doszło do odstąpienia od dobrowolnego ubezpieczenia
społecznego, jest co najmniej przedwczesne i jako takie nieuzasadnione.

Nie ulega wątpliwości, w świetle kasacji, że wnioskodawczyni od 1995 r. nie
opłacała dobrowolnie w pełnej wysokości należnych składek ubezpieczeniowych, ale
organ rentowy potrącał swoją wierzytelność z tego tytułu z wypłacanego zasiłku,
działając na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. W świetle tego
przepisu - pominiętego przez Sąd Apelacyjny - Kasa może potrącać z wypłacanych
świadczeń z ubezpieczenia zaległe składki na ubezpieczenie społeczne rolników in-
dywidualnych i członków ich rodzin, a także składki na ubezpieczenie za bieżący
kwartał, co oznacza, że w przypadku, gdy organ rentowy podjął taką decyzję (o po-
trąceniu), brak podstaw do przyjęcia, że istniały przesłanki do stwierdzenia odstą-
pienia od ubezpieczenia na wniosek w związku z nieopłaceniem w terminie składki
(art. 3 ust. 4 ustawy). Wobec zarzutu, że w niniejszej sprawie doszło do przynajmniej
częściowego zaspokojenia należności Kasy z tytułu składek, rzeczą Sądu była jego
merytoryczna ocena dokonana na podstawie postępowania dowodowego. Pominię-
cie tego postępowania czyni dokonane ustalenia nieprawidłowymi, a wydanie wyroku
przedwczesnym, także wobec niewłaściwego zastosowania art. 3 ust. 4 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników. W myśl tego przepisu równoznaczne z odstą-
pieniem od ubezpieczenia na wniosek jest nieopłacenie w terminie składki, chyba że
rolnik obowiązany do jej opłacenia, przed upływem terminu płatności wystąpił o jego
odroczenie albo nieopłacenie składki w terminie było skutkiem siły wyższej. Nie jest
wątpliwe, że wnioskodawczyni występowała o odroczenie terminu płatności składek,
ich częściowe umorzenie oraz umorzenie odsetek w całości, a także - w świetle ka-
sacji - że zaległe składki były przynajmniej w części potrącane z przysługującego
świadczenia. To ustalenie nie daje podstaw do przyjęcia, iż w sposób konkludentny,
doszło do odstąpienia od ubezpieczenia, biorąc pod uwagę przytoczoną treść prze-
pisu. Wszystko to wymaga oceny po zebraniu wyczerpującego materiału dowodowe-
go, co mając na uwadze, orzeczono jak w sentencji po myśli art. 39313 § 1 KPC. O
kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 39319 KPC.
========================================