Wyrok z dnia 22 kwietnia 1999 r.
II UKN 594/98

Zarządzenie nr 18 Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22
grudnia 1994 r. w sprawie orzekania o inwalidztwie osób będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego nie stanowi prawa materialnego w
rozumieniu art. 3931 pkt 1 KPC.


Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski, Andrzej
Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 1999 r. sprawy z wniosku
Wandy H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o rentę
inwalidy wojennego, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Gdańsku z dnia 13 maja 1998 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w G. decyzją z dnia 23 września
1996 r. odmówił Wandzie H. prawa do renty inwalidzkiej w związku z pobytem w
obozie w P. [...], uznając, że obecny stan zdrowia wnioskodawczyni nie jest następs-
twem pobytu w obozie.
Sąd Wojewódzki w Gdańsku-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z siedzi-
bą w Gdyni wyrokiem z dnia 30 czerwca 1997 r. [...] oddalił odwołanie wnioskodaw-
czyni. Sąd ustalił, że Wanda H. przebywała w obozie w P. w okresie październik-lis-
topad 1944 r.; w czasie pobytu w obozie miała 13 lat. Została zabrana do obozu ra-
zem z rodzicami i rodzeństwem. W obozie nie pracowała. Została tam kilkakrotnie
pobita. W wyniku jednego z pobić przez strażnika więziennego straciła przytomność.
Obwodowa Komisja Lekarska do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia orzeczeniem z
dnia 26 czerwca 1996 r. zaliczyła wnioskodawczynię do pierwszej grupy inwalidów z
ogólnego stanu zdrowia. Sąd ustalił na podstawie opinii biegłych sądowych, że
zmiany chorobowe u ubezpieczonej są wynikiem starzenia się organizmu i postępu-
jącego procesu miażdżycowego. Renta inwalidzka zaś nie służy z powodu samego
faktu pobytu w obozie, lecz jedynie w razie istnienia inwalidztwa pozostającego w
związku z takim pobytem.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 13 maja 1998 r. [...] oddalił ape-
lację wnioskodawczyni od powyższego wyroku. W ocenie Sądu drugiej instancji, brak
dokumentacji leczenia z okresu bezpośrednio po roku 1944 oraz do 1995 r., przy
wieloprzyczynowym charakterze schorzenia, nie pozwala na powiązanie tego scho-
rzenia z pobytem w obozie w P. w okresie od października do listopada 1944 r. i jego
związku z tym pobytem. Biorąc powyższe pod rozwagę, a także fakt, że opinia zos-
tała wydana na podstawie badań przedmiotowych, w tym aktualnie wykonanych ba-
dań, a także na podstawie całej dokumentacji lekarskiej, Sąd uznał, że wnioskodaw-
czyni nie spełnia warunków określonych w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia
1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojen-
nych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 17, poz. 75 ze zm.).
Powódka wniosła od powyższego wyroku skargę kasacyjną, w której zarzuciła
naruszenie prawa materialnego ,,przez nieuwzględnienie w postępowaniu przez Sąd
pierwszej instancji i Sąd drugiej instancji stanowiska Prezesa Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie, zawartego w zarządzeniu Nr 18 z dnia 22 grudnia 1994 r.
o orzekaniu o inwalidztwie osób będących ofiarami represji wojennych i okresu po-
wojennego, a w szczególności ,,Wytycznych szczegółowych" ustalających schorze-
nia, które należy uznać za inwalidztwo wojenne związane z pobytem w obozie, wię-
zieniu, łagrze, co miało istotne znaczenie w sprawie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw.
W kasacji zarzucono wyłącznie naruszenie zarządzenia nr 18 Prezesa Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 grudnia 1994 r. w sprawie orzekania o inwa-
lidztwie osób będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, a zatem
należy wyjaśnić, czy zarządzenie to oraz załączone doń Wytyczne szczegółowe sta-
nowią, jak twierdzi skarżąca, przepisy prawa materialnego w rozumieniu art. 3931 pkt
1 Kodeksu postępowania cywilnego.
Powyższe zarządzenie Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych powołuje
jako podstawę prawną wydania przepis § 9 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 29 czerwca 1983 r. w sprawie zasad działania komisji lekarskich do
spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu odwoławczego oraz sprawowania nadzoru
nad działalnością tych komisji (Dz.U. nr 36, poz. 166), który stanowi, że zakres nad-
zoru (Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nad działalnością obwodowych i
wojewódzkich komisji lekarskich) obejmuje analizę i kontrolę prawidłowości i jednoli-
tości stosowania zasad orzecznictwa inwalidzkiego przez komisje lekarskie i lekarzy
działających w zakresie tego orzecznictwa, a zwłaszcza udzielanie wytycznych oraz
wyjaśnień w zakresie orzecznictwa inwalidzkiego.
W związku z tym należy stwierdzić, że powołane zarządzenie nie stanowi
przepisu prawa powszechnie obowiązującego w rozumieniu art. 87 ust. 1 Konstytucji
RP oraz nie jest zarządzeniem w rozumieniu art. 93 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, bowiem
Konstytucja sytuuje jedynie zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów jako
akty o charakterze wewnętrznym oraz zastrzega, że zarządzenia te są wydawane na
podstawie przepisów ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli,
osób prawnych oraz innych podmiotów. Należy ponadto wskazać, że Prezes Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych przekroczył zakres upoważnienia przewidzianego w § 9
ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów, bowiem w zarządzeniu nr 18 uregulował
zasady uznawania za inwalidów wojennych osób będących ofiarami represji wojen-
nych i okresu wojennego, do czego nie był upoważniony żadnym przepisem ustawy z
dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 17, poz. 75 ze zm.), która w art.
12 określa zasady przyznawania świadczeń osobom zaliczonym do jednej z grup
inwalidów wskutek inwalidztwa pozostającego w związku z pobytem w miejscach, o
których mowa w art. 3 i 4 ust. 1 pkt 1 ustawy, i definiuje takie inwalidztwo (art. 12 ust.
3). Szczegółowe zagadnienia związane z inwalidztwem osób objętych tą ustawą
mogłyby być uregulowane wyłącznie w rozporządzeniu wydanym na podstawie speł-
niającego wymagania art. 92 Konstytucji RP upoważnienia zawartego w ustawie o
kombatantach. Tymczasem powyższy przepis rozporządzenia Rady Ministrów, które
reguluje kwestie proceduralne i ustrojowe związane z działalnością komisji lekarskich
do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, nie mógł i nie może, w świetle obecnego stanu
prawnokonstytucyjnego, stanowić właściwej podstawy prawnej do określenia przez
Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych schorzeń, które mogą być kwalifikowane
jako inwalidztwo wojenne w rozumieniu ustawy o kombatantach. W konsekwencji
należy przyjąć, że zarządzenie nr 18 Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 22 grudnia 1994 r. w sprawie orzekania o inwalidztwie osób będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego i stanowiące załącznik do tego zarządzenia
Wytyczne szczegółowe nie są przepisami prawa materialnego w rozumieniu art. 3931
pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Nawet gdyby przyjąć pogląd odmienny i
uznać, że powyższy akt prawny zawiera przepisy prawa materialnego, to sam fakt
wystąpienia u skarżącej objawów i schorzeń wymienionych w Wytycznych szczegó-
łowych nie przesądza jeszcze o inwalidztwie wojennym, bowiem konieczne jest wy-
kazanie, że istnieje związek przyczynowy między pobytem w obozie a powstaniem
tych schorzeń, czego skarżąca nie podniosła w kasacji.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================