Wyrok z dnia 13 czerwca 2000 r.
II UKN 592/99

Okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia nie jest
okresem "podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu" w rozumieniu art. 2
ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46,
poz. 250 ze zm.).


Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Roman Kuczyński (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 2000 r. sprawy z wniosku
Jerzego S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P. o usta-
lenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego, na skutek kasacji organu ren-
towego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 1 czerwca 1999 r. [...]

z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację Jerzego S.
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Pozna-
niu z dnia 7 grudnia 1998 r. [...].

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 7 grudnia 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu oddalił odwołanie Jerzego S. od decyzji Oddziału Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w P., którą organ rentowy stwierdził, że wnioskodawca
podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej
od dnia 1 sierpnia 1997 r. mimo korzystania ze zwolnienia lekarskiego i pobierania
zasiłków chorobowych po ustaniu zatrudnienia od dnia 15 lipca 1997 r. do dnia 10
kwietnia 1998 r.
W uwzględnieniu apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 1 czerwca 1999 r. zmienił po-
wyższy wyrok i ustalił, że wnioskodawca podczas pobierania zasiłku chorobowego w
okresie od dnia 1 sierpnia 1997 r. do dnia 10 kwietnia 1998 r. nie podlegał ubezpie-
czeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, z uzasadnie-
niem, że stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpie-
czeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą (jednolity tekst:
Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) ubezpieczeniu nie podlegają osoby prowa-
dzące działalność gospodarczą, które są równocześnie pracownikami zatrudnionymi
w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym
zawodzie albo są objęte odrębnym przepisem w zakresie zaopatrzenia emerytalnego
lub ubezpieczenia społecznego. Zdaniem Sądu drugiej instancji okres pobierania
zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia najemnego, przyznanego w związku z
tym zatrudnieniem, należy traktować jako okres podlegania innemu ubezpieczeniu
społecznemu.
Kasacja organu rentowego od powyższego wyroku zarzuca naruszenie prawa
materialnego - art. 2 ust. 1 pkt 1 i art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich
rodzin przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona. Sąd drugiej instancji swoje stanowisko lapidarnie
uzasadnił tym, że jego zdaniem, okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu
zatrudnienia najemnego przyznanego w związku z tym zatrudnieniem, należy trakto-
wać jako okres podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu. Jednocześnie Sąd
ten uznał, że nabywając prawo do zasiłku chorobowego na podstawie ustawy z dnia
17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w ra-
zie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.)
wnioskodawca, pomimo ustania zatrudnienia w okresie pobierania zasiłku, nadal ko-
rzystał z ochrony ubezpieczeniowej należnej pracownikom najemnym podczas cho-
roby i korzystania w tym okresie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, co
zdaniem tego Sądu narusza prawo materialne - art. 2 ust. 1 w związku z art. 1
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą. Stanowisko takie jest niekonsekwentne wobec treści art. 2
ust. 1 pkt 1 omawianej ustawy, według którego nie podlegają ubezpieczeniu osoby
prowadzące działalność określoną w art. 1 ustawy, które są równocześnie pracow-
nikami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obo-
wiązującego w danym zawodzie albo są objęte odrębnymi przepisami w zakresie
zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego.
Użycie przez ustawodawcę słowa ,,albo" skutkuje, że te dwa warunki (zatrud-
nienie albo objęcie odrębnymi przepisami z zakresu ubezpieczenia społecznego)
należy traktować rozdzielnie. Tymczasem Sąd Apelacyjny najpierw uznaje, że okres
pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia należy traktować jako okres
podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu, a następnie wywodzi, że w okresie
pobierania zasiłku chorobowego przysługuje ochrona ubezpieczeniowa należna pra-
cownikom. Stanowisko to nie jest trafne. Wywodząc prawo do ubezpieczenia spo-
łecznego ze stosunku pracy należy mieć przede wszystkim na uwadze treść przepi-
sów art. 4 ust. 1 i 3 oraz art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz.
137 ze zm.), według której ubezpieczeniu społecznemu podlegają wszyscy pracow-
nicy, obowiązek ubezpieczenia pracownika powstaje z dniem nawiązania stosunku
pracy, a wygasa z dniem jego ustania, zaś obowiązek ubezpieczenia społecznego
osób nie będących pracownikami określają odrębne przepisy.
W bezspornym stanie faktycznym przedmiotowej sprawy wnioskodawca był
pracownikiem do 31 lipca 1997 r., a zatem z tą datą wygasł jego obowiązek ubezpie-
czenia społecznego jako pracownika. Okres pobierania zasiłku chorobowego po
ustaniu zatrudnienia nie może być zatem dla celów zwolnienia od obowiązku ubez-
pieczenia z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej traktowany jako równo-
rzędny z zatrudnieniem (przestał też być jako taki traktowany dla celów emerytalnych
i uznawany jest obecnie za okres nieskładkowy). Nie może być też ten okres trakto-
wany jako okres objęty odrębnymi przepisami w zakresie ubezpieczenia społecznego
(lub zaopatrzenia emerytalnego), jak to przyjmuje Sąd drugiej instancji. Należałoby
bowiem wskazać, o jakie ,,odrębne" ubezpieczenie chodzi. Nie mogą być źródłem
prawa do objęcia takim ubezpieczeniem przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa, gdyż jak sama nazwa tej ustawy wskazuje, przedmiotem jej regulacji są
świadczenia pieniężne - z już istniejącego ubezpieczenia społecznego - a nie samo
objęcie ubezpieczeniem, a świadczenia te przysługują pracownikom na warunkach i
w wysokości określonych tą ustawą i - odpowiednio - innym osobom w niej wymie-
nionym (art. 58 - adwokatom, członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych, cha-
łupnikom, osobom odbywającym zastępcze formy służby wojskowej i odpłatnie za-
trudnionym w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowo aresz-
towanym, duchownym - w drodze upoważnienia Rady Ministrów do rozciągnięcia
przepisów tej ustawy na osoby duchowne). Osoby prowadzące działalność gospo-
darczą nie są w przepisach tej ustawy wymienione, dlatego też nie wynika z niej
obowiązek ich ubezpieczenia.
W oparciu zatem o przepis art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (,,zakres świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego oraz zasady i tryb przyznawania poszczególnym grupom ubez-
pieczonych określają odrębne przepisy") oraz art. 5 ust. 2 tej ustawy (,,obowiązek
ubezpieczenia społecznego osób nie będących pracownikami określają odrębne
przepisy") należy stwierdzić, że odrębnymi przepisami z zakresu ubezpieczenia spo-
łecznego są przepisy ustaw: z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 75 ze zm.), z dnia 19 stycznia
1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze
zm.), z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spół-
dzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U.
z 1983 r. Nr 27 poz. 135 ze zm.), z dnia 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze (Dz.U.
Nr 16, poz. 124 ze zm.), z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
duchownych (Dz.U. Nr 29, poz. 156 ze zm.), z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpiecze-
niu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.).
W stosunku do wnioskodawcy mają zastosowanie przepisy tej ostatniej
ustawy i obowiązek jego ubezpieczenia powstał, po myśli art. 1 ust. 1 i 2 tej ustawy, z
dniem rozpoczęcia działalności rodzącej taki obowiązek, tj. z dniem 1 sierpnia 1997
r. Z uwagi zaś na to, że od tej daty nie był już pracownikiem zatrudnionym równocze-
śnie w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w
danym zawodzie, ani też nie był objęty odrębnymi przepisami z zakresu ubezpiecze-
nia społecznego, wymienionym w punktach 1) do 6) powyższych rozważań - nie
miało w stosunku do niego zastosowania wyłączenie z ubezpieczenia osób prowa-
dzących działalność gospodarczą z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976
r. Sąd Najwyższy doszedł zatem do przekonania, że powyższy przepis został zas-
karżonym wyrokiem naruszony, a tym samym kasacja organu rentowego zasługuje
na uwzględnienie.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy w oparciu o art. 39315 KPC orzekł jak
w sentencji wyroku.
========================================