Wyrok z dnia 1 kwietnia 1998 r.
II UKN 581/97

Wypadek, jakiemu rolnik uległ podczas lub w związku z udziałem w
czynnościach organizacji społecznej, jaką jest samorząd rolniczy (Izba Rolni-
cza) nie jest wypadkiem przy pracy rolniczej w rozumieniu ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.).


Przewodniczący SSN: Barbara Wagner, Sędziowie SN: Stefania Szymańska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 kwietnia 1998 r. sprawy z wniosku
Benedykta D. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziałowi
Regionalnemu w G. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rol-
niczej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 12 września 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w G. de-
cyzją z dnia 27 lutego 1997 r. odmówiła wnioskodawcy Benedyktowi D. przyznania
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku, jakiemu uległ w dniu 30 września
1996 r., nie uznając tego zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej, ponieważ w
chwili zdarzenia nie wykonywał zwykłych czynności związanych z prowadzeniem
działalności rolniczej.

W odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Toruniu wnioskodawca domagał się przyznania mu jednorazowego odszko-
dowania twierdząc, że wypadkowi uległ w związku z wykonywaniem czynności zwią-
zanych z prowadzeniem działalności rolniczej. Po rozpoznaniu odwołania, Sąd Wo-
jewódzki wyrokiem z dnia 29 kwietnia 1997 r. [...] oddalił odwołanie ustalając nastę-
pujący stan faktyczny:

,,Okoliczności zdarzenia są bezsporne. W dniu 30 września 1996 r. rolnik Be-
nedykt D. wracał około godziny 940 z B. do W. W miejscowości S. zasnął za kierow-
nicą i uderzył w przydrożne drzewo. Rolnik wracał z B., gdzie był członkiem Komisji
Okręgowej, w związku z wyborami do Izby Rolniczej. W wyniku zdarzenia doznał
obrażeń ciała, stłuczenia klatki piersiowej i głowy". Omawiając podstawę prawną wy-
roku Sąd podkreślił, że: ,,Spór sprowadza się jedynie do tego, czy zaistniałe zdarze-
nie jest wypadkiem przy pracy rolniczej w rozumieniu art. 11 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 71, poz. 342 z 1993 r.).
Zgodnie z ust. 1 pkt 3 i 4 tego przepisu za wypadek przy pracy rolniczej uważa się
nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykony-
wania poza terenem gospodarstwa rolnego zwykłych czynności związanych z pro-
wadzeniem działalności rolniczej, albo w związku z wykonywaniem tych czynności i
w drodze do miejsca wykonywania tych czynności albo w drodze powrotnej. Przez
działalność rolniczą natomiast w myśl art. 6 powołanej ustawy rozumie się działal-
ność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym produkcji ogrodniczej, za-
sadniczej, pszczelarskiej, rybnej i leśnej. Przepis art. 11 ust. 2 przewiduje możliwość
określenia w drodze rozporządzenia jakie czynności nie wymienione w ust. 1 i 3
traktuje się w zakresie uprawnień do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy rolni-
czej, na równi z czynnościami związanymi z prowadzeniem działalności rolniczej.
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej nie wydał dotychczas takiego rozpo-
rządzenia chociaż może to uczynić na wniosek Rady Rolników." Zdaniem Sądu
Wojewódzkiego nie można w tym przypadku, poprzez art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o
ubezpieczeniu rolników zastosować odpowiednio przepisu 6 ust. 2 ustawy z 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144), bowiem ustawa o ubezpieczeniu
społecznym rolników (art. 11 ust. 2) samoistnie definiuje pojęcie wypadku przy pracy
rolniczej. Wnioskodawca w chwili wypadku wracał po zakończeniu pracy Komisji Wy-
borczej do Izb Rolniczych. Praca ta była pracą społeczną, nie była wykonywaniem
zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej, a odszkodo-
wanie za skutki wypadku otrzymał z tytułu ubezpieczenia komunikacyjnego NW, któ-
rym był objęty jako posiadacz samochodu.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń w Gdańsku wyrokiem z dnia 12
września 1997 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy, podzielając ustalenia i podstawę
prawną zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji.

Od tego wyroku wniósł kasację wnioskodawca i zarzucając, że zaskarżony
wyrok został wydany z ,,naruszeniem prawa materialnego w szczególności art. 11
ust. 1 p 3 i 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków poprzez błędną wykładnię powyższego przepisu i przyjęcie, że wypadek drogo-
wy w czasie pełnienia funkcji w izbie rolniczej nie ma związku z działalnością rolniczą
i nie może być z tego względu uznany za wypadek przy pracy rolniczej", wnosił o
jego uchylenie w całości.


Rozpoznając sprawę w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co
następuje:


[...] Sąd Najwyższy podziela stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżo-
nego wyroku, że udział rolnika w działalności samorządu rolniczego, który jest jego
obowiązkiem nałożonym przez ustawę, nie jest jednak zwykłą czynnością związaną z
prowadzeniem działalności rolniczej. Wprawdzie ustawa o ubezpieczeniu rolników
nie zawiera definicji pojęcia ,,zwykłych czynności związanych z prowadzeniem dzia-
łalności rolniczej", jednakże logicznym jest uznanie, że są to czynności niezbędne do
prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Będą to więc czynności zwią-
zane w tak ścisły sposób z prowadzeniem gospodarstwa, że bez nich gospodarstwo
nie mogłoby funkcjonować prawidłowo, i zgodnie z wymogami postępu.

Prawidłowo też podkreślił Sąd Apelacyjny, iż nie można się zgodzić z poglą-
dem wnioskodawcy, że udział w działaniach samorządu rolniczego był czynnością
ściśle związaną z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Członkami samorządu rol-
niczego z mocy prawa są, między innymi, osoby fizyczne będące podatnikami podat-
ku rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym (art. 1 ust. 2 ustawy z 14 grud-
nia 1995 r., o izbach rolniczych (Dz.U. z 1996 r. Nr 1 poz. 3). Analiza zadań izb,
określonych w art. 5 ust. 1 tej ustawy, nie daje podstaw do przyjęcia, aby były to
czynności bezpośrednio związane z prowadzeniem działalności rolniczej, bez których
gospodarstwo rolne członka izby nie mogłoby istnieć. Sporządzenie analiz, ocen,
opinii z zakresu produkcji rolnej oraz rynku rolnego i przedstawienie ich organom
administracji rządowej, występowanie z inicjatywą w zakresie regulacji prawnych,
prowadzenie działalności na rzecz tworzenia rynku rolnego, poprawy warunków
zbytu płodów rolnych, doradztwo itp., są wprawdzie czynnościami wykonywanymi
przez rolnika będącego członkiem samorządu rolniczego lecz nie związanymi
bezpośrednio z jego działalnością rolniczą. Jaką działalność uznaje ustawa za dzia-
łalność rolniczą określa art. 6 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu rolników; jest to działal-
ność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, ogrodniczej i sadowniczej,
pszczelarskiej, rybnej i leśnej. Izby rolnicze można uznać za przymusową organiza-
cję zawodową rolników, które za zadanie mają rozwiązywanie problemów rolnictwa i
reprezentowanie interesów związanych z nim podmiotów, a więc za organizację
społeczną. Ustawa z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz in-
nych świadczeniach dla rolników (Dz.U. Nr 32, poz. 140) w art. 29 ust. 1 uznawała za
wypadek w gospodarstwie rolnym również taki, który nastąpił podczas wykonywania
zadań zleconych przez organizację społeczną. Od tej regulacji prawnej odstąpiła już
ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywi-
dualnych (jednolity tekst: Dz.U. Nr 24 z 1989 r. poz. 133 ze zm.), a także obecnie
obowiązująca ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nieuzasadniony jest
więc zarzut kasacji, że: ,,(...) nie można się zgodzić z argumentacją Sądu Apelacyj-
nego, zgodnie z którą w ustawodawstwie nastąpiło zawężenie pojęcia przy pracy
rolniczej, ponieważ wypadki przy wykonywaniu zleconych funkcji społecznych nie są
wymienione w obecnie obowiązującej ustawie. Brak kazuistycznego zapisu nie uza-
sadnia powyższego poglądu jeżeli zważyć, że ustawodawca definiując pojęcie wy-
padku przy pracy rolniczej w obecnie obowiązującej ustawie określił je w sposób
szeroki odwołując się do kryteriów i przesłanek ogólnych. Nie nastąpiło zatem ogra-
niczenie zakresu ubezpieczenia wypadkowego rolników, a jedynie została zmieniona
technika legislacyjnego zapisu uprawnień ubezpieczonych."

Stosownie do art. 8 powołanej wyżej ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 268 ze zm.) wypadkiem przy pracy w gospodarstwie rolnym było nagłe zdarze-
nie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas: 1) wykonywania zwyk-
łych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego lub w związku z
wykonywaniem takich czynności, 2) wykonywanie zadań zlecanych przez
organizacje polityczne lub społeczne bądź w związku z uczestniczeniem w organi-
zowanych przez te organizacje czynach społecznych. Porównanie treści tego prze-
pisu z art. 11 ust. 1 aktualnie obowiązującej ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników jednoznacznie wskazuje, że ustawodawca wyłączył z zakresu przedmioto-
wego pojęcia ,,wypadek przy pracy w gospodarstwie rolnym" zdarzenia objęte art. 8
pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. Takiej zmiany, zdecydowanie i jednoznacznie
zawężającej pojęcie ,,wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym", nie można uznać
jedynie za zmianę techniki legislacyjnej. Intencja ustawodawcy wyłączenia z ochrony
ubezpieczeniowej zdarzeń, które nastąpiły podczas lub w związku z wykonywaniem
zadań w okolicznościach wskazanych w przytoczonym przepisie art. 8 pkt 2 ustawy z
14 grudnia 1982 r. nie budzi żadnych wątpliwości.

Słusznie również podkreśliły Sądy obu instancji, że nie zostało dotychczas
wydane rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, który - na
podstawie art. 11 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu rolników - został upoważniony do
określenia, na wniosek Rady Rolników, jakie czynności nie wymienione w przyto-
czonym wyżej art. 11 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, traktuje się, w zakresie uprawnień do
świadczeń z ubezpieczenia z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, na równi z czyn-
nościami związanymi z prowadzeniem działalności rolniczej.

W świetle powyższego, Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym w sprawie,
podziela stanowisko Sądów obu instancji, że treść przepisu art. 11 ust. 1 pkt 3
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie daje podstaw do uznania, że wy-
padek, jakiemu uległ rolnik podczas lub w związku z udziałem w czynnościach orga-
nizacji społecznej jaką jest samorząd rolniczy (Izba Rolnicza) jest wypadkiem przy
pracy rolniczej, a brak rozporządzenia, wydanego z delegacji ustawowej art. 11 ust. 2
tej ustawy, uniemożliwia przyznanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia z ty-
tułu wypadku przy pracy rolniczej osobie, która uległa wypadkowi w takich okolicz-
nościach.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie zawiera
usprawiedliwionych podstaw, a zaskarżony wyrok w niczym nie naruszył wskazanych
przepisów prawa i na podstawie art. 39312 KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================