Wyrok z dnia 24 maja 2000 r.
II UKN 572/99

Pracownica, której dziecko wymaga szczególnej i stałej opieki, nabywa
prawo do emerytury na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15
maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników
opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149),
także wówczas, gdy została zwolniona z pracy z przyczyn ekonomicznych.


Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Teresa Romer.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2000 r. sprawy z wniosku Zo-
fii S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o prawo do
wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem, na skutek kasacji wniosko-
dawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 lipca 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Lublinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 19 lutego 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Siedlcach zmienił decyzję Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych z dnia 6 października 1998 r. i przyznał Zofii S. prawo do wcześniejszej emery-
tury na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie
uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wy-
magającymi specjalnej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149). Sąd dokonał odmiennych od
organu rentowego ustaleń co do stanu zdrowia dziecka wnioskodawczyni i stwierdził
konieczność stałej nad nim opieki.

W apelacji od tego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych podnosił, że Sąd
pierwszej instancji niewłaściwie zastosował przepis § 1 ust. 1 rozporządzenia z dnia
15 maja 1989 r. do sytuacji faktycznej, w której zaprzestanie przez matkę wykony-
wania zatrudnienia nie wiązało się z koniecznością sprawowania przez nią opieki nad
dzieckiem, ale ze zwolnieniem z pracy z przyczyn ekonomicznych.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie podzielił
argumenty skarżącego. Przyjął, że o prawie do wcześniejszej emerytury decyduje
przyczyna zaprzestania zatrudnienia, która w przypadku matki dziecka wymagające-
go szczególnej opieki polegać może wyłącznie na konieczności sprawowania tej
opieki, a stwierdziwszy, że po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji wnios-
kodawczyni została zwolniona z pracy bez związku z taką koniecznością, wyrokiem z
dnia 8 lipca 1999 r. [...] orzekł reformatoryjnie, oddalając odwołanie.

Ubezpieczona wniosła o kasację wyroku Sądu Apelacyjnego. Żądała jego
zmiany, względnie uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W
ramach podstawy kasacyjnej z art. 3931 pkt 1 KPC zarzuciła obrazę przepisu § 1 ust.
1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. przez odmowę jego zasto-
sowania, mimo bezspornego udowodnienia, że jej dziecko wymaga stałej opieki, a
ona wykazała dwudziestoletni staż ubezpieczenia. Skarżąca podnosiła także pods-
tawę naruszenia przepisów postępowania przez wyrokowanie w sprawie bez wyjaś-
nienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia (art. 382 w związku z art.
316 § 1 KPC), bez przeprowadzenia dowodów wskazujących na rzeczywistą przy-
czynę zaprzestania przez nią zatrudnienia (art. 232 KPC) i z pominięciem tych oko-
liczności w ustaleniach faktycznych (art. 233 § 1). Powołała się również na obrazę
art. 5 KPC podnosząc, że nie była świadoma potrzeby wskazywania dowodów zwią-
zanych z tymi okolicznościami.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Okolicznością w sprawie niekwestionowaną jest to, że od dnia 31 sierpnia
1998 r. (data wniosku) istnieje konieczność sprawowania stałej opieki nad chorą na
cukrzycę córką ubezpieczonej. Bezsporne jest także to, że w dniu 30 czerwca 1999
r. ubezpieczona została zwolniona z pracy w trybie ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr
4, poz. 19 ze zm.). Zestawiając te fakty Sąd Apelacyjny uznał, że zaprzestanie za-
trudnienia przez wnioskodawczynię nie miało związku ze stanem zdrowia córki, a
zatem nie może ona - mimo spełnienia innych warunków - nabyć prawa do emerytu-
ry na podstawie rozporządzenia. W ocenie Sądu drugiej instancji, który podzielił po-
gląd wyrażony w apelacji, istotą przepisu § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 15 maja 1989 r. jest zapewnienie środków matce, która nie może wykonywać
pracy zawodowej ze względu na konieczność sprawowania stałej opieki nad dziec-
kiem. W konkluzji Sąd ten wyraził pogląd, że koniecznym warunkiem umożliwiającym
ubieganie się o świadczenie przewidziane w rozporządzeniu w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi spe-
cjalnej opieki jest niemożność kontynuowania zatrudnienia wyłącznie z przyczyny
wskazanej w przepisie § 1 ust. 1 rozporządzenia.

Pogląd ten nie jest trafny, albowiem pracownica, której dziecko wymaga
szczególnej i stałej opieki, zachowuje prawo do emerytury na podstawie rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej
emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi specjalnej opieki,
także wówczas, gdy zostanie zwolniona z pracy przyczyn ekonomicznych. Co więcej,
przyjęcie przez Sąd drugiej instancji a priori poglądu o utracie przez ubezpieczoną
możliwości uzyskania emerytury w związku w koniecznością sprawowania przez nią
opieki nad dzieckiem, spowodowało pominięcie przeprowadzenia jakiegokolwiek po-
stępowania dowodowego, które mogłoby skutkować ustaleniem rzeczywistej przy-
czyny, dla której wnioskodawczyni zaprzestała wykonywania zatrudnienia. Sąd nie
badał w tej sytuacji, jak przebiegała praca ubezpieczonej przed zwolnieniem, z jakich
przyczyn ona właśnie została wytypowana do zwolnienia, ani też nie zwrócił uwagi
na to, że do zwolnienia z pracy doszło po zgłoszeniu wniosku emerytalnego. Te oko-
liczności, a nie sam fakt ustania zatrudnienia, ważyły na decyzji o prawie ubezpie-
czonej do emerytury na podstawie rozporządzenia. Sąd drugiej instancji tymczasem
ustalił stan faktyczny nie wystarczający do zastosowania powołanego przepisu prawa
materialnego, a więc zarzut naruszenia przepisów wymienionych w kasacji należy
uznać za uzasadniony.

Prowadzi to do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postę-
powania kasacyjnego (art. 39313 oraz art. 108 § 2 KPC).
========================================