Wyrok z dnia 23 maja 2000 r.
II UKN 554/99

Nie jest zmniejszeniem zatrudnienia w rozumieniu art. 1 ust. 1 i art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) ograniczenie
liczby członków zarządu spółdzielni tylko na okres wypowiedzenia umowy o
pracę członkowi zarządu, który zamierza skorzystać z wcześniejszej emerytury,
jeżeli po upływie tego okresu stan liczbowy zarządu zostanie przywrócony i
zwolniony pracownik został ponownie zatrudniony na poprzednim stanowisku.


Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2000 r. sprawy z wniosku Ma-
riana S. i Spółdzielni ,,R." w K.K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w Z. o emeryturę i świadczenie nienależne, na skutek kasacji organu
rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 lipca 1999 r. [...]

1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację Mariana S.,
2. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej zwolnienia Spółdzielni
,,R." w K.K. od obowiązku zwrotu kwoty 5.715,22 zł i w tym zakresie sprawę przeka-
zał Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Decyzjami z dnia 9 czerwca 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w Z. wstrzymał z dniem 1 czerwca 1998 r. dalszą wypłatę emerytury wnioskodawcy
Marianowi S., jako przyznaną na podstawie nieprawdziwych danych w świadectwie
pracy oraz zobowiązał jego pracodawcę - Spółdzielnię ,,R." w K.K. do zwrotu świad-
czenia w kwocie 5. 715, 22 zł.
Odwołania wnioskodawcy i Spółdzielni ,,R." w K.K. zostały oddalone wyrokiem
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 21
kwietnia 1999 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca został w dniu 25 października
1997 r. odwołany ze stanowiska prezesa zarządu Spółdzielni ,,R." w K.K. i powierzo-
no mu stanowisko wiceprezesa zarządu. Dotychczasowego wiceprezesa Mirosława
L., pełniącego zarazem obowiązki magazyniera, powołano na stanowisko prezesa.
Jednocześnie rozwiązano z wnioskodawcą umowę o pracę z dniem 30 listopada
1997 r., wskazując jako podstawę prawną przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) w związku z art. 361 Kodeksu pracy. Od 1 lutego 1998
r. nastąpiło ponowne powołanie Mirosława L. na stanowisko wiceprezesa, a wniosko-
dawca został powołany na stanowisko prezesa. Zdaniem Sądu te zmiany podykto-
wane były wyłącznie chęcią uzyskania przez wnioskodawcę prawa do wcześniejszej
emerytury i nie łączyły się z faktycznym zmniejszeniem zatrudnienia.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy i Spółdzielni ,,R." w K.K. od tego wy-
roku Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku zmienił
zaskarżony wyrok i poprzedzające go decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w Z. w ten sposób, że wznowił wypłacanie wnioskodawcy wcześniejszej
emerytury wstrzymanej z dniem 1 czerwca 1998 r. oraz ustalił, że Spółdzielnia ,,R." w
K.K. nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 5.715,22 zł. Sąd Apelacyjny uznał, że w
Spółdzielni ,,R." w K.K. nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia w wyniku zmian organi-
zacyjnych spowodowanych trudną sytuacją ekonomiczną. Do czasu tych zmian za-
rząd Spółdzielni był trzyosobowy i składał się z etatowego prezesa, które to stanowi-
sko piastował wnioskodawca, etatowego wiceprezesa, którym był Mirosław L. i spo-
łecznego wiceprezesa, którym był Kazimierz W. Uchwałą Rady Nadzorczej Spół-
dzielni z dnia 26 października 1998 r. zlikwidowano etatowe stanowisko wiceprezesa,
które wnioskodawca pełnił po odwołaniu go ze stanowiska prezesa. Rozwiązanie z
wnioskodawcą umowy o pracę nastąpiło w warunkach określonych w art. 10 ustawy
powołanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, gdyż nastąpiło zmniejszenie za-
trudnienia związane z likwidacją stanowiska wiceprezesa spółdzielni. Późniejsze
uchwały Rady Nadzorczej nie zmieniają sytuacji prawnej, chociaż wnioskodawca
został zatrudniony na stanowisku prezesa, a Mirosław L. został wiceprezesem zarzą-
du, obejmując jednocześnie zwolnione stanowisko kierowcy. Pogląd ten jest zgodny
z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1996 r., II UKN 21/96 (OSNAPiUS
1997 nr 13, poz. 239), w którym stwierdzono, że prezes zarządu spółdzielni odwoła-
ny ze stanowiska z przyczyn organizacyjnych - zmniejszenia zatrudnienia, w tym
ograniczenia liczby członków zarządu - może nabyć prawo do wcześniejszej eme-
rytury.
Wyrok ten zaskarżył kasacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z. i
wskazując jako podstawę kasacji naruszenie prawa materialnego - art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie apelacji. Organ rentowy zarzucił, że w istniejącym stanie faktycz-
nym nie zaistniały okoliczności, o których mowa w art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 powoła-
nej ustawy, skoro dwa miesiące po rozwiązaniu z wnioskodawcą umowy o pracę i
przyznaniu mu wcześniejszej emerytury powołano go ponownie na stanowisko pre-
zesa spółdzielni.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jednym z warunków wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury,
określonych w § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r w sprawie
zasad wcześniejszego przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) jest rozwiązanie
z pracownikiem stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 1 ust. 1 i 2 oraz
art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw. Warunek ten jest spełniony, jeżeli wystąpią okoliczności
określone tymi ostatnimi przepisami. Przepis art. 1 ust. 1 powołanej ustawy stanowi,
że przepisy ustawy stosuje się do zakładów pracy, w których następuje zmniejszenie
zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi,
produkcyjnymi albo technologicznymi, powodujące konieczność rozwiązania stosun-
ków pracy z grupą pracowników. Przepis art. 10 ust. 1 rozciąga przepisy ustawy na
zwolnienia indywidualne z zastrzeżeniem, że przyczyny wymienione w art. 1 ust. 1
muszą stanowić wyłączny powód rozwiązania stosunku pracy. Okoliczności, o któ-
rych mowa w tym przepisie występują wówczas, gdy z przyczyn ekonomicznych lub z
powodu innych zmian następuje faktyczne zmniejszenie zatrudnienia, czyli zmniejsza
się liczbę zatrudnionych pracowników. Taka sytuacja występuje, jeżeli zmniejsza się
liczbowo zarząd spółdzielni. Zachodzi wówczas konieczność odwołania jednego z
członków zarządu i rozwiązania z nim umowy o pracę. Decyzja w tym przedmiocie
może być podjęta w stosunku do prezesa zarządu. W sytuacji, gdy po zmianach or-
ganizacyjnych zarząd funkcjonuje w zmniejszonym składzie można przyjąć istnienie
okoliczności określonych w art.10 ust. 1 powołanej ustawy w stosunku do zwolnione-
go z pracy prezesa zarządu. Takiej sytuacji dotyczy zacytowany w uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku wyrok Sądu Najwyższego. Jednakże nie jest zmniejszeniem za-
trudnienia w rozumieniu art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy ograniczenie liczby człon-
ków zarządu spółdzielni tylko na okres ustawowego wypowiedzenia umowy o pracę
członka zarządu, który zamierza skorzystać z wcześniejszej emerytury, jeżeli po
upływie tego okresu stan liczbowy zarządu zostanie przywrócony, a zwolniony pra-
cownik zostanie ponownie zatrudniony na dotychczasowym stanowisku.
Taka sytuacja występowała w przypadku wnioskodawcy, któremu ustawowy
termin wypowiedzenia umowy o pracę, określony w art. 36 Kodeksu pracy, kończył
się 31 stycznia 1998 r., a od 1 lutego 1998 r. został przywrócony stan poprzedni, ist-
niejący przed dokonaniem wypowiedzenia. Wprawdzie okres wypowiedzenia został
skrócony na podstawie art. 361 KP, jednak przepis ten zobowiązuje pracodawcę do
wypłacenia odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu
wypowiedzenia. O zmniejszeniu zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych można mó-
wić wówczas, gdy sytuacja pracodawcy wymaga zmniejszenia środków, które przez-
naczał dotychczas na wynagrodzenie pracowników. W sytuacji, gdy pracodawca re-
zygnuje jedynie ze świadczenia pracy przez pracownika, a na wynagrodzenie przez-
nacza dotychczasowe środki, nie występują ekonomiczne przyczyny zmniejszenia
zatrudnienia. Nie można także mówić o zmianach organizacyjnych, jeżeli trwały one
tylko przez okres ustawowego wypowiedzenia wnioskodawcy umowy o pracę. Po
upływie tego okresu powrócił stan poprzedni, gdyż dotychczasowy wiceprezes nadal
pełnił swoją funkcję obok innych obowiązków. Nawet jeżeli się przyjmie, że nastąpiły
zmiany organizacyjne, to spowodowały one zmianę warunków pracy Mirosława L.,
natomiast nie były przyczyną rozwiązania umowy o pracę z wnioskodawcą.
Uznanie przez Sąd Apelacyjny istnienia okoliczności określonych w art. 10 ust.
1 powołanej ustawy nastąpiło z naruszeniem tego przepisu. Z tych przyczyn Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39315 KPC zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczą-
cej zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji i decyzji wstrzymującej wypłatę emerytu-
ry i oddalił apelację wnioskodawcy.
W konsekwencji błędnego uznania, że wnioskodawca spełnił warunki do przy-
znania wcześniejszej emerytury, nie została rozpoznana apelacja Spółdzielni ,,R." w
K.K. w zakresie zobowiązania jej do zwrotu wypłaconego wnioskodawcy świadcze-
nia.
W tym zakresie Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 KPC uchylił zas-
karżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponow-
nego rozpoznania.
========================================