Wyrok z dnia 14 kwietnia 1999 r.
II UKN 548/98

Zawarte w art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimen-
tacyjnym (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze zm.) określenie
"uczęszcza do szkoły" nie oznacza wyłącznie uczęszczania osoby pełnoletniej
uprawnionej do świadczeń z tego funduszu do "szkoły dziennej".


Przewodniczący: SSN Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 kwietnia 1999 r. sprawy z wniosku
Wiesławy C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O.W. o
świadczenie z funduszu alimentacyjnego, na skutek kasacji organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 maja 1998 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 26 maja 1998 r. oddalił apelację organu rentowego od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 15 grudnia 1997 r.
Sąd Wojewódzki zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w
O.W. z dnia 29 sierpnia 1997 r., którą wstrzymano od września 1997 r. wypłacanie
Wiesławie C. świadczeń z funduszu alimentacyjnego dla jej córki Marty C., urodzonej
20 kwietnia 1979 r. Sąd przyznał Marcie C. nadal prawo do świadczeń alimentacyj-
nych. Wnioskodawczyni od maja 1996 r. pobierała świadczenie z funduszu alimenta-
cyjnego na rzecz córki Marty w kwocie 150 zł. Marta C. w dniu 20 kwietnia 1997 r.
skończyła 18 lat, a w czerwcu 1997 r. ukończyła Zasadniczą Szkołę Ogrodniczą w
P., w której nauka była prowadzona w systemie dziennym. W roku szkolnym 1997/98
Marta C. rozpoczęła naukę w Technikum Rolniczym w P. Nauka odbywała się w
systemie wieczorowym w poniedziałki, środy i piątki w godzinach od 1300 do 2000. Po
ukończeniu szkoły ogrodniczej w czerwcu 1997 r. Marta C. zaczęła szukać pracy.
Oferowano jej tylko pracę sprzedawcy, do podjęcia której zgłaszający ofertę wymagał
co najmniej wykształcenia średniego w tym zawodzie. Rejonowy Urząd Pracy w O.W.
nie dysponował żadnymi ofertami pracy dla kobiet, które ukończyły zasadniczą
szkołę rolniczą o kierunku ogrodnictwo, czy też były z zawodu wykwalifikowanymi
rolnikami. Dla kobiet bez żadnego przygotowania zawodowego urząd dysponował w
miesiącach czerwiec - listopad trzema ofertami pracy. Dwie z tych ofert dotyczyły
pracy sprzątaczki w niepełnym wymiarze czasu pracy, a jedna pracy w przetwórstwie
rybnym.

Sąd Wojewódzki powołał przepisy art. 6 pkt 3 oraz art. 12 ust. 1 i ust. 3 ustawy
z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200) i
stwierdził, że ten ostatni przepis jest przepisem szczególnym w odniesieniu do
pozostałych wymienionych przepisów i nakazuje dalsze wypłacanie świadczeń z fun-
duszu alimentacyjnego również tym osobom, które po osiągnięciu pełnoletności
kształcą się w placówce, która jest szkołą w rozumieniu ustawy z dnia 7 września
1991 r. o systemie oświaty, przy czym niekoniecznie musi to być szkoła prowadzona
w systemie dziennym. Rozpatrując apelację od powyższego wyroku wniesioną przez
ZUS Oddział w O.W. opartą na zarzucie naruszenia prawa materialnego Sąd Apela-
cyjny uznał, że nie zasługuje ona na uwzględnienie. Zdaniem Sądu drugiej instancji
Sąd Wojewódzki trafnie ustalił stan faktyczny sprawy - ten zresztą w znacznej części
był poza sporem - jak również prawidłowo zastosował wskazane w uzasadnieniu
wyroku przepisy. Dokonał właściwej ich wykładni, a swoje stanowisko uzasadnił w
przekonywający sposób.

Sąd Apelacyjny nie znalazł żadnego uzasadnienia dla łączenia w jedną całość
przepisu art. 6 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyj-
nym z przepisem art. 12 ust. 3 tej ustawy, ponieważ każdy z tych przepisów ma zas-
tosowanie w innej sytuacji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przepis art. 6 cytowanej
ustawy ma zastosowanie wówczas, gdy roszczący występuje po raz pierwszy z
wnioskiem o wypłatę świadczeń z funduszu alimentacyjnego, natomiast art. 12 ust. 1
dotyczy sytuacji, w której ZUS podejmuje decyzję o zaprzestaniu dokonywanych
wcześniej wypłat z tego funduszu. Gdyby iść za argumentacją przedstawioną w
apelacji, przepis art. 12 ust. 3 ustawy byłby zbędny wobec regulacji zawartej w art. 12
ust. 1 czytanym łącznie z art. 6 ustawy. Wówczas każda osoba, która osiągnęła
pełnoletność i nie kształci się w szkole dziennej, jak tego wymaga art. 6 pkt 3 ustawy,
lecz w innym systemie (wieczorowym lub zaocznym) traciłaby z mocy art. 12 ust. 1
ustawy prawo do wypłaty świadczeń z funduszu. Tymczasem przepis art. 12 zawiera
obok ust. 1 także ust. 3. Przepis ten według Sądu Apelacyjnego jest przepisem
szczególnym, nakazującym Oddziałowi ZUS odstąpienie od wydania decyzji o za-
przestaniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego w sytuacjach nim określo-
nych. W ocenie Sądu Apelacyjnego art. 12 ust. 3 znosi działanie przepisu art. 6 ust. 3
w związku z art. 12 ust. 1 ustawy o funduszu alimentacyjnym w części dotyczącej
rodzaju szkoły, w jakiej kształci się osoba, której ZUS wypłaca świadczenia z fundu-
szu alimentacyjnego. Według Sądu Apelacyjnego do takiego rozumienia regulacji
zawartej w art. 12 ust. 3 omawianej ustawy prowadzi także wykładnia celowościowa
tego przepisu. Pozwala on bowiem na dokończenie edukacji i zdobycie zawodu oso-
bie, której wypłacano świadczenie alimentacyjne i która z jakichkolwiek powodów
zmieniła system kształcenia z dziennego na zaoczny lub wieczorowy.

Sąd drugiej instancji zaakcentował, że trudno byłoby również podzielić stano-
wisko apelacji, iż Marta C. powinna skorzystać z którejś z ofert Rejonowego Urzędu
Pracy przewidzianych dla osób niewykwalifikowanych i podjąć pracę sprzątaczki lub
pracownika przetwórstwa rybnego, skoro ma ona możliwość zdobycia konkretnego
zawodu rolniczego i wykształcenia średniego. Trudno byłoby również wyobrazić so-
bie, pisze Sąd Apelacyjny, aby mogła ona równocześnie uczęszczać do szkoły wie-
czorowej przez 3 dni w tygodniu po 7 godzin dziennie i pracować na pełnym etacie
sprzątaczki. Z kolei wykonywanie tej pracy w niepełnym wymiarze z wynagrodzeniem
w kwocie 120 zł lub niewiele więcej nie daje możliwości samodzielnego utrzymania
się z tego zarobku.

W kasacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych domagał się zmiany wyroku Sądu
Apelacyjnego oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego i oddalenia
odwołania Wiesławy C. W kasacji zarzucono wyrokowi Sądu Apelacyjnego narusze-
nie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 12 ust. 3 ustawy o funduszu ali-
mentacyjnym oraz przez niezastosowanie przepisu art. 12 ust. 1 i art. 6 pkt 3 tej
ustawy. Zdaniem wnoszącego kasację przepis art. 12 ust. 3 omawianej ustawy jest
przepisem szczególnym, ale nie można go traktować odrębnie bez zastosowania art.
12 ust. 1 i art. 6 pkt 3 ustawy. Ponadto, według kasacji, celem art. 12 ust. 3 omawia-
nej ustawy było zapewnienie prawa do świadczeń alimentacyjnych, ale tylko tym
osobom, które ze względów zdrowotnych, czy z powodu niemożności otrzymania
jakiejkolwiek pracy nie mogły nadal uczęszczać do szkoły dziennej i nie miały możli-
wości samodzielnego utrzymania się. Zdaniem pełnomocnika organu rentowego, Sąd
Apelacyjny dokonał zbyt szerokiej wykładni art. 12 ust. 3 ustawy o funduszu ali-
mentacyjnym.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Kasacja zarzuca zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego
przez błędną jego wykładnię (art. 3931 pkt 1 KPC). Oznacza to, że Sąd Najwyższy,
działając w granicach kasacji (z wyjątkiem nieważności postępowania, którą bierze
pod uwagę z urzędu - art. 39311 KPC), jest związany stanem faktycznym ustalonym
w wyroku.

Zarzut kasacji dotyczący naruszenia przytoczonych w niej przepisów prawa
materialnego, nie jest trafny. Zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o
funduszu alimentacyjnym (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze zm.)
świadczenie z funduszu alimentacyjnego nie przysługuje osobie, która, między inny-
mi, po osiągnięciu pełnoletności nie uczęszcza do szkoły dziennej.

Sąd Najwyższy podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego, że przepis ten doty-
czy ustalenia prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego po raz pierwszy a nie
odnosi się do wstrzymania świadczeń już przyznanych, którego zasady reguluje art.
12 ustawy o funduszu alimentacyjnym. Literalne brzmienie art. 6 (,,świadczenia z
funduszu alimentacyjnego nie przysługują...") oraz wykładnia systemowa wskazują
na to, że przepis ten, w tym jego ust. 3, dotyczą tylko tych sytuacji, które jako przes-
łanki negatywne występują przy ustalaniu prawa do świadczeń alimentacyjnych po
raz pierwszy. Tym samym przepis ten nie ma zastosowania przy ocenie dalszego
prawa do już przyznanych i wypłacanych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. O
bezpodstawnym pobraniu świadczeń z funduszu alimentacyjnego, o wstrzymaniu
wypłaty świadczeń oraz o wznowieniu wypłaty wstrzymanych świadczeń - stanowią
przepisy art. 10-12 ustawy. Ze stanu faktycznego sprawy wynika, że córka wniosko-
dawczyni objęta obowiązkiem alimentacyjnym (mimo uzyskania pełnoletności nie ma
możliwości samodzielnego utrzymania się) kształci się w szkole. Sąd Apelacyjny w
sposób wyczerpujący ustalił, że niemożność samodzielnego utrzymania była wyni-
kiem obiektywnej sytuacji na rynku pracy. Zgodnie z art. 10 § 1 Kodeksu pracy,
każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Marta C. nie miała możliwości swo-
bodnego wyboru pracy, gdyż oferowane jej zatrudnienie nie odpowiadało jej kwalifi-
kacjom ani też nie dawało możliwości samodzielnego utrzymania się ze względu na
proponowaną wysokość wynagrodzenia.

Nie ma podstaw do przypisania racjonalnemu ustawodawcy, jak to próbuje
uczynić wnoszący kasację, że używając w art. 12 ust. 3 ustawy o funduszu alimenta-
cyjnym określenia ,,kształci się w szkole" miał na myśli wyłącznie szkołę dzienną.
Brak jest racjonalnych przesłanek do takiej, zwężającej interpretacji pojęcia ,,szkoła".
Szczególnie w zestawieniu z treścią art. 6 ust. 3, który stanowi, że świadczenia ali-
mentacyjne nie przysługują osobie, ,,która po osiągnięciu pełnoletności nie uczęszcza
do szkoły dziennej". Skoro ustawodawca wyraźnie rozróżnia ,,uczęszczanie do szkoły
dziennej" (art. 6 ust. 3) oraz ,,kształcenie się w szkole" (art. 12 ust. 3), to bezpods-
tawny jest zarzut kasacji, iż dokonując tego rozróżnienia i uznając dalsze prawo
Marty C. do świadczeń z funduszu alimentacyjnego wobec uczęszczania do Techni-
kum Rolniczego o systemie wieczorowym, któremu ten system nie odbiera przymiotu
,,szkoły" w rozumieniu art. 12 ust. 3, Sąd Apelacyjny naruszył ten przepis prawa ma-
terialnego.

Dlatego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================