Wyrok z dnia 5 września 2001 r.
II UKN 542/00

Sąd drugiej instancji, który rozstrzyga sprawę po stwierdzeniu przez
Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją RP art. 186 ust. 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) nie może pominąć tego stwierdzenie i
oddalić apelacji od wyroku, który został wydany przez sąd pierwszej instancji
na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją.


Przewodniczący SSN Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Beata Gudowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 września 2001 r. sprawy z wniosku
Magdaleny F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego w Gdańsku z dnia 21 marca 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 21 marca 2000 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił wyrok
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 14
września 1999 r. i przyznał Magdalenie F. od 1 stycznia 1999 r. prawo do wcześniej-
szej emerytury z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem specjalnej troski.
Z treści uzasadnienia Sądu drugiej instancji wynika, że Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w G. odmówił wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej eme-
rytury na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989
r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się
dziećmi wymagającymi stałej opieki, albowiem wniosek o to świadczenie został zło-
żony po 1 stycznia 1999 r., a więc po wejściu w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.).
Sąd Okręgowy oddalając odwołanie wnioskodawczyni powołał się na stan
prawny istniejący od 1 stycznia 1999 r., zgodnie z którym ustawa o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zasadzie nie przewiduje wcześniej-
szych emerytur dla pracowników opiekujących się dziećmi szczególnej troski.
Wprawdzie według art. 186 ust. 3 tej ustawy do wniosków osób urodzonych przed 1
stycznia 1949 r., które do dnia wejścia w życie ustawy nie zgłosiły wniosku o emery-
turę, mimo, że spełniły warunki do nabycia tego świadczenia, stosuje się przepisy
ustaw i dekretu wymienionych w art. 195, dotyczące warunków nabycia prawa do
emerytury, chyba że przepisy ustawy są dla tych osób korzystniejsze, to według
Sądu Okręgowego art. 186 ust. 3 ustawy nie ma zastosowania do wnioskodawczyni.
Przepis ten bowiem przewiduje, że uprzednio obowiązujące przepisy stosuje się do
wniosków osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., które do dnia wejścia w życie
ustawy nie zgłosiły wniosku o emeryturę, mimo że spełniały warunki nabycia prawa
do tego świadczenia. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że wnioskodawczyni nie ma
również prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 31 ust. 7 ustawy z dnia
29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (w brzmieniu nadanym art. 157 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS). Prawo do tej emerytury mają
bowiem osoby opiekujące się dzieckiem wymagającym stałej opieki, pobierające za-
siłek stały, za które ośrodek pomocy społecznej opłacał składkę na ubezpieczenie
społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r. i które w dniu 1 stycznia 1999 r. ukończyły
co najmniej 45 lat oraz mają okres ubezpieczenia wynoszący co najmniej 20 lat. W
ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawczyni tych warunków nie spełnia.
Sąd drugiej instancji rozpoznając apelację przeanalizował stanowisko Sądu
Okręgowego i uznał, że apelacja zasługuje na uwzględnienie. W konsekwencji zmie-
nił zaskarżony wyrok i przyznał Magdalenie F. prawo do wcześniejszej emerytury.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że od daty wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych straciły moc przepi-
sy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin, a tym samym również przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15
maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opieku-
jących się dziećmi wymagającymi stałej opieki. W uzasadnieniu swego orzeczenia
Sąd Apelacyjny powołał się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 stycznia 2000
r., w którym Trybunał orzekł, że przepis stanowiący podstawę prawną rozstrzygnięcia
Sądu pierwszej instancji (art. 186 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) jest niezgodny z art. 2 Kon-
stytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie w jakim uzależnia stosowanie przepi-
sów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki od daty urodzenia wnioskodawcy w przypadku wniosku złożonego po dniu
wejścia w życie tej ustawy, ponieważ narusza zasadę ochrony praw nabytych.
Sąd Apelacyjny stwierdził też, że wprawdzie art.186 ust. 3 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z FUS w zakresie w jakim ograniczał prawo
do emerytury dla osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki jedynie
do tych, którzy urodzili się przed 1 stycznia 1949 r., formalnie utracił moc obowiązu-
jącą z dniem 17 stycznia 2000 r. (z datą opublikowania orzeczenia Trybunału Kon-
stytucyjnego w Dzienniku Ustaw z 2000 r. Nr 2, poz. 26), to jednak, skoro został
uznany za niezgodny z Konstytucją, nie może stanowić podstawy pozbawienia wnio-
skodawczyni prawa do żądanego świadczenia tylko dlatego, że złożyła o nie wniosek
przed opublikowaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który otworzył jej drogę
do otrzymania tego świadczenia. Sąd Apelacyjny podkreślił, że wnioskodawczyni
dysponuje okresem ubezpieczenia wymaganym do przyznania wcześniejszej eme-
rytury oraz sprawuje opiekę nad córką, która orzeczeniem Obwodowej Komisji do
Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia z dnia 8 września 1993 r., została uznana od dzie-
ciństwa inwalidą I grupy (oznacza to całkowitą niezdolność do wykonywania jakiej-
kolwiek pracy połączoną z niezdolnością do samodzielnej egzystencji).
W kasacji pełnomocnik organu rentowego zaskarżył w całości wyrok Sądu
Apelacyjnego zarzucając mu naruszenie art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997
r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) oraz ,,brak oświadczenia
wnioskodawczyni o nie przystąpieniu do otwartego funduszu emerytalnego". Wniósł
,,o uchylenie tego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia".
W uzasadnieniu kasacji podano, iż organ rentowy nie może zgodzić się ze
stanowiskiem zawartym w zaskarżonym wyroku w części dotyczącej przyznania
wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury od 1 stycznia 1999 r. do 16
stycznia 2000 r. W kasacji wywiedziono, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego został
ogłoszony w Dzienniku Ustaw w dniu 17 stycznia 2000 r., a więc zgodnie z treścią
art. 71 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym przepis art. 186 ust. 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1997 r o emeryturach i rentach z FUS, w części w jakiej pozbawia
prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem wymagającym stałej
opieki osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które warunki do nabycia prawa do
tego świadczenia spełniły do dnia 1 stycznia 1999 r., utracił moc obowiązującą dopie-
ro od dnia ogłoszenia orzeczenia Trybunału w Dzienniku Ustaw. Dlatego też, zda-
niem organu rentowego, brak jest podstaw do przyznania wnioskodawczyni świad-
czenia za okres poprzedzający 17 stycznia 2000 r. Ponadto wnoszący kasację
uważa również, że brak jest podstaw do przyznania wnioskodawczyni świadczenia
po 17 stycznia 2000 r gdyż nie złożyła ona oświadczenia o nie przystąpieniu do
otwartego funduszu emerytalnego.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Wbrew obowiązkowi wynikającemu z treści art. 3931 KPC wnoszący kasację
nie określił, czy - w jego ocenie - Sąd Apelacyjny naruszył przytoczony wyżej przepis
ustawy o Trybunale Konstytucyjnym przez błędną jego wykładnię, czy też przez nie-
właściwe zastosowanie. Sąd Najwyższy zauważa ponadto, że Sąd drugiej instancji w
zaskarżonym wyroku nie powołał się w ogóle na podany jako podstawa kasacji art.
71 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Fakt, że ,,pozwany organ rentowy nie
może się zgodzić ze stanowiskiem Sądu drugiej instancji w części dotyczącej przy-
znania prawa do wcześniejszej emerytury od 1. 01.1999 -16. 01.2000 r." nie może
być uznany za wystarczający zarzut kasacyjny dotyczący rzekomego naruszenia
przez Sąd drugiej instancji art. 71 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W wy-
roku z dnia 4 stycznia 2000 r., K 18/99, także Trybunał Konstytucyjny nie powołał się
na art. 71 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, którego naruszenie kasacja
zarzuca Sądowi Apelacyjnemu. Kasacja oparta na zarzucie naruszenia przez Sąd
drugiej instancji art.71 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytu-
cyjnym nie zasługuje więc na uwzględnienie. Naruszenie tego przepisu kasacja
upatruje zresztą jedynie w tym, iż w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny przyznał
wnioskodawczyni prawo do wcześniejszej emerytury przewidzianej rozporządzeniem
Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej eme-
rytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki za okres, w
którym w ocenie organu rentowego obowiązywał przepis art. 186 ust. 3 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
pozbawiający prawa do tego świadczenia osoby urodzone po dniu 1 stycznia 1949 r.;
przepis, który następnie został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z
art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Sąd Najwyższy zauważa ponadto, że wprawdzie zgodnie z art. 190 ust. 1 i 3
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (nota bene niepowołanego w kasacji), orze-
czenie Trybunału Konstytucyjnego powoduje utratę mocy obowiązującej aktu nor-
matywnego jedynie na przyszłość, to jednak nie może pozostawać bez wpływu na
toczące się postępowanie sądowe oparte na takim samym stanie faktycznym, w któ-
rym zaskarżone orzeczenie Sądu pierwszej instancji zapadło na podstawie niezgod-
nego z Konstytucją przepisu. Sprzeczność art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z Konstytucją istniała od momentu
wejścia w życie tego przepisu i trudno wymagać, aby Sąd Apelacyjny, który rozstrzy-
gał sprawę po stwierdzeniu niezgodności z Konstytucją przepisu art. 186 ust. 3
ustawy z dnia 17 stycznia 1998 r. mógł nie uwzględnić stanowiska Trybunału Kon-
stytucyjnego i wydać orzeczenie w oparciu o przepis ewidentnie naruszający Kon-
stytucję .
Zarzut naruszenia prawa przez nieustalenie, czy wnioskodawczyni przystąpiła
do otwartego Funduszu Emerytalnego, nie został w żaden sposób uzasadniony, nie
powołano też przepisu, który zdaniem kasacji został przez Sąd Apelacyjny naruszony
w tym zakresie. Sąd Najwyższy rozpoznając kasację nie jest zobowiązany ,,domyślać
się" jakiego przepisu naruszenie kasacja zarzuca.

Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================