Wyrok z dnia 17 listopada 2000 r.
II UKN 54/00

Warunkiem ubezpieczenia rolnika, który podejmuje pozarolniczą działal-
ność gospodarczą, jest trwające nieprzerwanie przynajmniej przez jeden rok
podleganie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym za-
kresie, poprzedzające bezpośrednio datę rozpoczęcia tej działalności (art. 5a
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).


Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2000 r. sprawy z wniosku
Zygmunta C. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w P. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolniczemu, na skutek
kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 29
października 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu z dnia 9 czerwca 1999 r.
[...] i oddalił odwołanie Zygmunta C. od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziału Regionalnego w P. z dnia 6 maja 1999 r. [...], nie obciążając
wnioskodawcy kosztami postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w P. w de-
cyzji z 6 maja 1999 r. stwierdziła ustanie w odniesieniu do Zygmunta C. rolniczego
ubezpieczenia społecznego - zarówno wypadkowego, chorobowego i macierzyńskie-
go jak i emerytalno-rentowego - od 1 lipca 1998 r. W uzasadnieniu podkreślono, że
wnioskodawca podjął pozarolniczą działalność gospodarczą od 15 maja 1998 r., a
przed tą datą podlegał przez okres krótszy niż jeden rok rolniczemu ubezpieczeniu
społecznemu i dlatego, wobec niespełnienia warunku z art. 5a ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r.
Nr 7, poz. 25 ze zm.), podlega od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej
ubezpieczeniu społecznemu z tego tytułu.
Wyrokiem z 9 czerwca 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Przemyślu zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie, że wniosko-
dawca nadal podlega od dnia 1 lipca 1998 r. rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu
z mocy ustawy w pełnym zakresie. W uzasadnieniu Sąd podniósł, że wnioskodawca
rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej 15 maja 1998 r. Jest on właścicie-
lem gospodarstwa rolnego o powierzchni 30 ha przeliczeniowych. Podlegał ubezpie-
czeniu pracowniczemu w okresie od 1 kwietnia 1996 r. do 31 maja 1996 r., a następ-
nie od 1 kwietnia 1997 r. do 30 czerwca 1997 r. i w tym czasie został wyłączony z
podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu z mocy ustawy. Podleganie rol-
niczemu ubezpieczeniu społecznemu zostało stwierdzone decyzją z dnia 6 maja
1999 r., którą to jednocześnie wyłączono go z podlegania temu ubezpieczeniu od 1
lipca 1998 r. W ocenie Sądu podjęcie przez wnioskodawcę działalności gospodarczej
,,nie spowodowało ustania ubezpieczenia rolniczego, gdyż spełniona została prze-
słanka określona w art. 5a, wnioskodawca opłacił składki za cały okres ubezpiecze-
nia, tj. od 1 lipca 1997 r. do 30 czerwca 1998 r., a więc nieprzerwanie przez jeden rok
(...), ponadto w tym okresie nie podlegał innemu ubezpieczeniu ani nie miał ustalo-
nego prawa do renty lub emerytury (...), nie odprowadzał też składek ubezpieczenio-
wych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, regulował wszak do daty wyro-
kowania składki na ubezpieczenie rolnicze".
Wyrokiem z 29 października 1999 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego jako nieuzasadnioną. Sąd Apelacyjny stwierdził, iż wyrok Sądu pierwszej
instancji jest trafny, pomimo błędnego uzasadnienia. W motywach wyroku Sąd Ape-
lacyjny podkreślił, iż Zygmunt C. od 1993 r. jest właścicielem gospodarstwa rolnego o
pow. 30,69 ha przeliczeniowego. Od 1 marca 1989 r. do stycznia 1999 r. prowadził
działalność gospodarczą, którą kilkakrotnie zawieszał, jak również podejmował w tym
okresie zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę, co spowodowało jego wyłączenie
przez KRUS-Oddział Regionalny w P. z podlegania w pełnym zakresie rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą
od 1989 r. i jej wielokrotnym zawieszaniem, organ rentowy decyzją z dnia 20 maja
1995 r. stwierdził podleganie Zygmunta C. rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w
pełnym zakresie z mocy ustawy, stwierdzając jednocześnie obowiązek opłacania
składki wraz z odsetkami z tytułu powstałych zaległości, w tym od 1 stycznia 1995 r.
W oparciu o powyższe Sąd Apelacyjny ustalił, że Zygmunt C. w okresie od 1 stycznia
1995 r. do 30 marca 1996 r. nieprzerwanie podlegał rolniczemu ubezpieczeniu
społecznemu z mocy ustawy w pełnym zakresie przez okres 1 roku 2 miesięcy i 29
dni. Wnioskodawca - wywiódł dalej Sąd Apelacyjny - ponownie rozpoczął prowa-
dzenie działalności gospodarczej 15 maja 1998 r. Przed tą datą od 1 lipca 1997 r.
podlegał rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, tj. po zaprzestaniu wykonywania
zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę z dniem 30 czerwca 1997 r.

Argumentacja Sądu pierwszej instancji, która w istocie sprowadza się do jed-
noznacznego stwierdzenia, że Zygmunt C. w związku z podjętą w dniu 15 maja 1998
r. działalnością gospodarczą podlegał nieprzerwanie co najmniej rok rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu z mocy ustawy, tj. od 1 lipca 1997 r. do 30 czerwca
1998 r., gdyż w tym to czasie opłacał składki z tytułu tego ubezpieczenia, jest nietraf-
na. Sam fakt opłacania składek w ramach systemu ubezpieczeniowego rolników nie
jest równoznaczny, w sytuacji tyczącej wnioskodawcy, z podleganiem rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu w związku z niepodzielnością tejże składki, tj. obowiąz-
kiem opłacania jej kwartalnie (art. 4 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków). Fakt rozpoczęcia działalności gospodarczej w dniu 15 maja 1998 r. spowodo-
wał konieczność opłacenia składki z tytułu rolniczego ubezpieczenia społecznego za
II kwartał 1998 r., co nie oznacza, że to właśnie stanowiło o spełnieniu w odniesieniu
do wnioskodawcy przesłanki z art. 5a, tj. nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu
społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy przez 1 rok, tj. według
ustaleń Sądu, od lipca 1997 r. do 30 czerwca 1998 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wnioskodawca jednak nadal winien podlegać
rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w pełnym zakresie, a to z tej przyczyny, że
podjęcie przez niego działalności gospodarczej 15 maja 1998 r. poprzedziło jego
podleganie rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu z mocy ustawy w pełnym zakre-
sie przez okres 1 roku 2 miesięcy i 29 dni, tj. od 1 stycznia 1995 r. do 30 marca 1996
r., co stanowi spełnienie przesłanki, o jakiej mowa w art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i co skutkuje, że nadal podlega temu
ubezpieczeniu. Zarzuty apelacji należy uznać za zasadne w tej części, w której kwe-
stionują argumentację Sądu pierwszej instancji, iż wnioskodawca w okresie od lipca
1997 r. do czerwca 1998 r. legitymował się nieprzerwanym jednorocznym okresem
podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Organ rentowy nie wziął jednak
pod uwagę podlegania przez wnioskodawcę rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu
z mocy ustawy w pełnym zakresie w okresie od 1 stycznia 1995 r. do 30 marca 1996
roku.

W kasacji Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny
w P. zarzuciła naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 5a
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i wniosła o
uchylenie wyroków Sądów obu instancji, obciążenie kosztami postępowania wnio-
skodawcy oraz zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepi-
sanych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zarzuty kasacji i jej wniosek są w pełni uprawnione. Zgodnie z art. 5a ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U.
z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) rolnik (domownik), który podlegając ubezpieczeniu
społecznemu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie 1 rok, podejmuje
działalność gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służ-
bowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu, chyba że złoży Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że
chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalno-
ści gospodarczej.

Wykładnia tego przepisu stanowiła już przedmiot rozważań Sądu Najwyższe-
go. I tak: w wyroku z 3 grudnia 1998 r., II UKN 343/98, (OSNAPiUS 1999 r. nr 2, poz.
74), Sąd Najwyższy stwierdził, iż - stosownie do art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - warunkiem podlegania rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu przez rolnika (domownika), który podejmuje pozarolni-
czą działalność gospodarczą jest uprzednie, trwające nieprzerwanie przynajmniej
przez jeden rok podleganie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w
pełnym zakresie. Do takiego wniosku Sąd Najwyższy doszedł po dokonaniu wykładni
gramatycznej tego przepisu. Wskazuje na to bowiem konstrukcja gramatyczna
pierwszego zdania tego przepisu, które ma decydujące znaczenie w sprawie. Zdanie
to ma dwa orzeczenia w określonym następstwie czasów. Użycie dla pierwszego
orzeczenia, tj. dla czasownika ,,podlegać", formy imiesłowu czynnego w postaci nie-
dokonanej oznacza rozpoczęcie tej czynności i jej trwanie przez okres wskazany w
tym przepisie (nieprzerwanie co najmniej 1 rok) zanim nastąpi czynność określona
drugim orzeczeniem, a więc zanim rolnik podjął pozarolniczą działalność gospodar-
czą. Prawo wyboru pomiędzy ubezpieczeniem społecznym rolników a innym ubez-
pieczeniem (zbieg systemów ubezpieczeń społecznych) przysługuje zatem tylko rol-
nikowi (domownikowi), który podjął pozarolniczą działalność gospodarczą po okresie
1 roku nieprzerwanego podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela
to stanowisko. Kontynuując zaś ten kierunek orzecznictwa należy dodać, iż przez
,,uprzednie" trwające nieprzerwanie przynajmniej przez jeden rok podleganie z mocy
ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie należy rozumieć
podleganie temu ubezpieczeniu bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia pozarolni-
czej działalności gospodarczej, jak to słusznie wywiedziono w kasacji. Treść przepisu
art. 5a nie uprawnia do wniosku, jak to przyjął Sąd Apelacyjny, że może chodzić o
podleganie ubezpieczeniu rolniczemu w innym okresie.

W sprawie jest oczywiste, że wnioskodawca przed podjęciem w dniu 15 maja
1998 r. pozarolniczej działalności gospodarczej nie legitymował się jednorocznym
nieprzerwanym okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z ustawy
w pełnym zakresie poprzedzającym bezpośrednio podjęcie tej działalności. Wynika
to bowiem zarówno z ustaleń Sądu pierwszej instancji, jak i Sądu drugiej instancji.
Kasacja okazała się zatem uzasadniona i dlatego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony
wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie wniosko-
dawcy od decyzji organu rentowego na mocy art. 39313 KPC, nie obciążając wnio-
skodawcy kosztami postępowania kasacyjnego (art. 102 KPC).
========================================