Wyrok z dnia 12 maja 2000 r.
II UKN 538/99

Pomoc ze strony dziecka w prowadzeniu gospodarstwa rolnego ojcu
niezdolnemu do pracy, gdy zamieszkuje ono poza tym gospodarstwem, a pracę
wykonuje dorywczo, nie może być z reguły uznana za świadczoną na podsta-
wie umowy o pracę.


Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Kazimierz Jaśkowski, Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2000 r. sprawy z wniosku Ka-
zimierza K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o usta-
lenie obowiązku ubezpieczenia, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 lipca 1999 r. [...]


z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację wnioskodawcy.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 16 marca 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Białymstoku oddalił odwołanie wnioskodawcy Kazimierza K. od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. z dnia 7 lipca 1998 r., od-
mawiającej objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym syna wnioskodawcy
Krzysztofa po ustaleniu, że umowa o pracę zawarta z nim miała charakter fikcyjny.
Opieka jaką świadczył zainteresowany na rzecz wnioskodawcy była formą pomocy
rodzinnej, a wynagrodzenie jakie z tego tytułu otrzymywał stanowiło formę alimentacji
ze strony ojca na rzecz syna będącego początkowo słuchaczem, Policealnego Stu-
dium Zawodowego, a od dnia 1 października 1998 r. studentem Wyższej Szkoły
Matematyki i Informatyki Użytkowej
W uwzględnieniu apelacji wnioskodawcy, Sąd Apelacyjny w Białymstoku
zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą decyzję organu rentowego ustalając, że
zainteresowany Krzysztof K., podlegał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu
od dnia 1 stycznia 1998 r.
W ocenie Sądu fakt zawarcia umowy jest niewątpliwy i nie kwestionowany ani
przez organ rentowy, ani przez Sąd pierwszej instancji, a stanowisko, że zamiarem
stron było obejście prawa, nie ma żadnego uzasadnienia. ,,Istnienie wzajemnych
obowiązków między rodzicami a dziećmi (... ) nie wyłącza możliwości odmiennego
uregulowania tych obowiązków, w tym poprzez zawarcie umów o pracę. Przepisy
kodeksu pracy nie wykluczają możliwości zawierania umów o pracę pomiędzy oso-
bami bliskimi." W podstawie prawnej wyroku Sąd Apelacyjny powołał art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst : Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.). Przepis art. 4 ust. 2
pkt 4 ustawy nie znajduje zastosowania, bowiem strony nie pozostawały we wspól-
nym gospodarstwie domowym.
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją strona pozwana i zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada
1986 r. oraz naruszenie przepisów postępowania mające decydujący wpływ na wynik
sprawy - art. 328 § 2 KPC oraz art. 233 § 1 KPC, wniosła o jego uchylenie i przeka-
zanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu, ,,lub Sądowi Okręgowemu" w Białymstoku do
ponownego rozpoznania. W ocenie skarżącego, nie łączyły wnioskodawcy i zaintere-
sowanego jakiekolwiek stosunki umowne, a zakres obowiązków syna wobec ojca
wynikał z obowiązków alimentacyjnych, w tych samych kategoriach należy oceniać
pomoc finansową ojca wobec uczącego się syna.

Sąd Najwyższy rozważył co następuje:

Kasacja strony pozwanej jest uzasadniona Sąd Apelacyjny błędnie bowiem
uznał, że wnioskodawca i zainteresowany w sprawie związani byli umową o pracę.
Stosownie do art. 22 § 1 KP przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowią-
zuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Istotne cechy stosunku pracy, według utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego,
to przede wszystkim podporządkowanie pracownika, wymóg osobistego świadczenia
pracy oraz obciążenie podmiotu zatrudniającego ryzykiem prowadzenia zakładu
pracy. O charakterze prawnym umowy decyduje nie nazwa jaką jej strony nadały, ale
treść ich oświadczeń woli (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 maja
1976r., I PZP 18/76 - OSNCP z 1976 r. z. 11, poz. 241).
Trafnie Sąd Apelacyjny zauważa, że przepisy prawa pracy nie wykluczają
możliwości zawierania umów o pracę między osobami bliskimi, jednak w przypadku
gdy taka umowa zostanie zawarta między osobami najbliższymi, np. między ojcem i
synem, tak jak w tej sprawie, konieczne jest dokonanie szczególnie wnikliwej oceny,
na podstawie ustalonych okoliczności, czy pokrewieństwo stron, nie wskazuje, że nie
są one związane umową o pracę, a ich wzajemne prawa i obowiązki mają inną pod-
stawę. Pomoc dziecka niezdolnemu do pracy ojcu w prowadzeniu gospodarstwa
domowego i gospodarstwa rolnego w sytuacji gdy zamieszkuje ono poza gospodar-
stwem i wykonuje te prace dorywczo nie może z reguły być oceniana jako świad-
czona na podstawie umowy o pracę także wtedy, gdy strony tak nazwą umowę przez
siebie zawartą, brak w niej bowiem, przytoczonych wyżej, istotnych cech takiej
umowy. W tej sytuacji zgłoszenie przez wnioskodawcę Kazimierza K. swego syna
Krzysztofa do pracowniczego ubezpieczenia społecznego, nie mogło być prawnie
skuteczne, bowiem wzajemne świadczenia wnioskodawcy i zainteresowanego, nie
wynikały z umowy o pracę.
Gdy więc w sprawie doszło jedynie do naruszenia prawa materialnego przez
jego niewłaściwe zastosowanie, należało zmienić zaskarżony wyrok i oddalić apela-
cję wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego, na podstawie art. 39315 KPC.
========================================