Wyrok z dnia 14 stycznia 1997 r.
II UKN 52/96

Osoba, która została ustanowiona opiekunem prawnym dziecka wyma-
gającego stałej opieki, wówczas gdy dziecko to ukończyło 18 lat, nabywa prawo
do wcześniejszej emerytury przewidzianej w § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pra-
cowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28,
poz. 149) o ile spełnia pozostałe warunki przewidziane przepisami tego rozpo-
rządzenia.
Przepis ten nie uzależnia prawa do wcześniejszej emerytury tej osoby od
rozpoczęcia przez nią opieki przed ukończeniem przez dziecko 18 -tu lat.

Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 1997 r. sprawy z wniosku
Marii J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T. o wcześ-
niejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Krakowie z dnia 27 września 1996 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił rewizję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w T.


U z a s a d n i e n i e

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 10 października 1995 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w T. z dnia 1 lipca 1995 r. i przyznał wnioskodawczyni Marii J. prawo do
wcześniejszej emerytury przewidzianej w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 15
maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury dla pracowników
opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149).
W uzasadnieniu Sąd Wojewódzki podał jako okoliczność niesporną, że wnios-
kodawczyni od chwili śmierci matki sprawuje opiekę nad całkowicie ubezwłasno-
wolnioną siostrą Teresą S. W dalszym ciągu rozważań Sąd Wojewódzki zajął się
analizą przepisów przytoczonego rozporządzenia i doszedł do wniosku, że osoba ubie-
gająca się o wcześniejszą emeryturę musi mieć okres zatrudnienia wymagany
przepisem art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), albowiem musi
spełniać warunki wymagane od matki dziecka. Warunki te wnioskodawczyni spełnia.
Ponadto ma ona sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem, które jest inwalidą I grupy i
którego inwalidztwo w tej grupie powstało przed 18-tym rokiem życia. Rozporządzenie
nie zawiera legalnej definicji dziecka. Stosując logiczną i celowościową wykładnię
przepisów rozporządzenia Sąd doszedł do wniosku, że w pojęciu "dziecko" mieści się
także osoba dorosła. Pojęcie "dziecko" odnosi się bowiem do matki, a nie do
określonego wieku osoby, nad którą sprawowana jest opieka. Opieka ta może więc być
sprawowana bez względu na wiek podopiecznego. Brak jest przepisu rozporządzenia,
który ograniczałby wiek osoby, nad którą sprawowana jest opieka tylko dlatego, że
opieki tej nie sprawuje matka. Sąd nie znalazł w przepisach rozporządzenia podstaw do
podzielenia stanowiska organu rentowego, który odmawiając wnioskodawczyni prawa
do wcześniejszej emerytury powołał się na to, że prawo to służyłoby jej tylko wtedy,
gdyby sprawowanie opieki nad dzieckiem rozpoczęła przed ukończeniem przez nie 18
lat.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie, do którego
wniósł rewizję organ rentowy, zmienił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego i oddalił
odwołanie. Sąd Apelacyjny podzielił w uzasadnieniu wywody rewizji co do tego, że
użyte w przepisie § 2 ust. 2 omawianego rozporządzenia określenie "dziecko" i
"wychowanie dziecka" oznaczają osobę niepełnoletnią gdyż tylko w odniesieniu do
takiej osoby można mówić o wychowaniu.
Sąd Apelacyjny dla interpretacji użytego w § 2 pkt 2 rozporządzenia pojęcia
opieki prawnej i wychowania dziecka sięgnął do przepisów kodeksu cywilnego i doszedł
do wniosku, ze osobą uprawnioną do wcześniejszej emerytury może być, w myśl
przepisów omawianego rozporządzenia, tylko taka osoba, która przejęła w stosunku do
dziecka funkcję rodziców. W ocenie Sądu Apelacyjnego w przeciwnym razie
ustawodawca nie użyłby w przepisie § 2 ust. 2 rozporządzenia z dnia 15 maja 1989 r.
sformułowań "wychowanie dziecka" i "opiekun prawny dziecka". Sąd Apelacyjny
podkreślił także, iż przepisy rozporządzenia, jako przepisy szczególne w stosunku do
art. 26 i 27 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) podlegają interpretacji ścisłej.
Od wyroku tego, wydanego dnia 26 września 1996 r., wniesiona została kasacja.
W skardze kasacyjnej na mocy art. 3931 pkt 1 KPC podniesiony został zarzut
naruszenia przepisów prawa materialnego przez błędną ich wykładnię, a konkretnie § 2
pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury dla pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi
stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149), zwanego dalej rozporządzeniem.
W uzasadnieniu kasacji podkreślono, iż prawidłowa interpretacja przepisów
rozporządzenia prowadzi do wniosku, że w pojęciu "dziecka" użytym w tym rozporzą-
dzeniu mieści się także osoba dorosła, a określenie "dziecko" odnosi się do matki, o
której mowa w § 1 rozporządzenia.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kasacja zasługuje na uwzględnienie. Sąd Wojewódzki, który zmienił zaskarżoną
decyzję organu rentowego i przyznał wnioskodawczyni prawo do wcześniejszej
emerytury w oparciu o przepisy rozporządzenia, dokonał prawidłowej interpretacji
przepisów tego rozporządzenia w odniesieniu do pojęcia "dziecko". Interpretacja ta nie
wymagała odnoszenia się do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie
pojęć wychowanie i opiekun prawny. Rozporządzenie wydane zostało z mocy
upoważnienia ustawowego zawartego w art. 27 ust. 2a ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Żaden z tych aktów prawnych nie odsyła w sprawach nimi nie uregulowanych do
przepisów Kodeksu cywilnego czy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w
przeciwieństwie do przepisu art. 300 KP.
Przepis § 1 rozporządzenia dotyczy "matki, która nie mogła lub nie może kon-
tynuować zatrudnienia z powodu stanu zdrowia swego dziecka wymagającego - bez
względu na wiek - jej stałej opieki oraz pielęgnacji...". Językowa wykładnia tego
przepisu nie budzi wątpliwości. Ustawodawca nie ogranicza w nim wieku dziecka, nad
którym ma być sprawowana osobista opieka, lecz wprost przeciwnie, jednoznacznie
podkreśla, że chodzi o sytuację, w której kontynuowanie zatrudnienia jest niemożliwe ze
względu na potrzebę opieki nad dzieckiem bez względu na jego wiek. Dlatego też
całkowicie dowolna jest interpretacja zmierzająca do wykazania, że chodzi tu o
sprawowanie opieki nad dzieckiem niepełnoletnim. Warunek określonego wieku dziecka
nie odnosi się do momentu, w którym staje się niemożliwe kontynuowanie zatrudnienia,
a jedynie do momentu powstania inwalidztwa czyniącego koniecznym tę opiekę.
Ustawodawca uzależnia prawo do wcześniejszej emerytury przewidzianej
rozporządzeniem od tego, aby inwalidztwo dziecka według I lub II grupy inwalidów z
powodu określonych stanów chorobowych powstało przed 18 rokiem życia. Jeżeli
matka starająca się o wcześniejszą emeryturę w oparciu o przepisy rozporządzenia
musi dysponować co najmniej 20 letnim stażem pracy, to jest oczywiste, że rzadko
osoby z takim stażem pracy mają dzieci poniżej 18 lat. To samo odnosi się do osób,
których dotyczy § 2 rozporządzenia. Jest to tylko dygresja, gdyż przepisy rozporządze-
nia są jednoznaczne co do tego, że prawo do wcześniejszej emerytury dla sprawowania
opieki nad dzieckiem przysługuje bez względu na wiek dziecka. Jest ono tylko
uzależnione od tego, aby konieczność sprawowania opieki (inwalidztwo uzasadniające
opiekę) powstało przed 18 rokiem życia.
Jest także logiczne, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Wojewódzki, że ustawo-
dawca, który prawo do wcześniejszej emerytury określonej rozporządzeniem prze-
widywał przede wszystkim dla matki dziecka, konsekwentnie posługuje się określeniem
"dziecko". Nie ma jednak żadnych podstaw, aby określenie to łączyć z pojęciem osoby
niepełnoletniej, zwłaszcza że wyraźnie temu przeczy zwrot z § 1 ust. 1 rozporządzenia
"bez względu na wiek".
Paragraf 2 ust. 2 rozporządzenia przewiduje, że w razie śmierci matki, tak jak to
ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, z prawa do wcześniejszej emerytury na
warunkach określonych w § 1, a więc bez względu na wiek "dziecka", może skorzystać
inna osoba, która została ustanowiona jego prawnym opiekunem i wychowuje dziecko.
Uznanie, że termin "wychowuje dziecko" odnosi się tylko do dzieci niepełnoletnich,
pozostawałoby w sprzeczności z odesłaniem do § 1 zawartym w § 2 rozporządzenia, na
co również trafnie zwrócił uwagę Sąd Wojewódzki. Ponadto brak jest podstaw prawnych
do przyjęcia, że używając określenia "wychowuje", ustawodawca ograniczył osobom
"przejmującym" prawa matki uprawnienie do wcześniejszej emerytury jedynie wobec
dzieci poniżej 18 roku życia. Tego rodzaju interpretacja prowadziłaby do
nieuzasadnionego zwężenia § 1 i byłaby sprzeczna z celem rozporządzenia.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy na mocy art. 39313 § 1 KPC
orzekł jak w sentencji.

========================================