Wyrok z dnia 8 kwietnia 1999 r.
II UKN 517/98


Sąd kontrolujący decyzję o nałożeniu podwyższonej składki na ubezpie-
czenie społeczne może dane służące wyliczeniu wzrostu kategorii ryzyka
ustalać na podstawie wszelkich środków dowodowych (§ 5 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia
społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społeczne-
go, jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.).


Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Stefania Szymańska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 1999 r. sprawy z wniosku
Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego ,,T.-P." Spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością w K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o
zapłatę dodatkowej składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji wniosko-
dawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 czerwca 1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach proce-
su.

U z a s a d n i e n i e


Okręgowy Inspektor Pracy, w związku z wynikami kontroli wskazującymi na
pogorszenie warunków pracy w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Handlowym "T.-P."
Sp. z o.o. w K., zwrócił się do Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S. o
wymierzenie temu ubezpieczonemu składki na ubezpieczenie społeczne pracowni-
ków podwyższonej o 5% podstawy jej wymiaru. Organ ubezpieczeń społecznych
wniosek ten uwzględnił decyzją z dnia 9 stycznia 1997 r., która stała się przedmiotem
odwołania ubezpieczonego przedsiębiorstwa. Odwołanie to uwzględnił Sąd Woje-
wódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyro-
kiem z dnia 15 grudnia 1997 r. przyjmując, że wniosek Inspektora opierał się na
błędnym wyliczeniu, a przez to zawyżeniu wskaźnika kategorii ryzyka (Kzx ) za rok
1995 o liczbę 6, 25. Wynikało ono - zdaniem Sądu pierwszej instancji - z dokonania
niezgodnych z rzeczywistością ustaleń i przyjęcia, że w porównywanym z nim roku
1993 r. przedsiębiorstwo nie zatrudniało pracowników w warunkach zagrożenia
czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, gdy tymczasem 59 osób wykonywało pracę
przy obrabiarkach drewna w narażeniu na hałas. Kolejny błąd - jak ustalił ten Sąd -
sprowadzał się do zawyżenia o 84 osoby liczby pracowników zagrożonych czynni-
kami mechanicznymi.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku podzielił zawarty w apelacji Oddziału Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych zarzut błędnego i sprzecznego z pozostałym materiałem
dowodowym oznaczenia spornej liczby pracowników zatrudnionych w warunkach
narażenia na hałas. Sąd drugiej instancji wskazał, że inne dane - według których
liczba ta równa była zeru - pochodziły od ubezpieczonego, który w trakcie kontroli
posłużył się sprawozdaniem statystycznym (Z-10) i uznał, że tę tylko wielkość można
przyjąć jako podstawę wyliczeń, skoro ubezpieczony nie przeprowadził odpowiednich
badań dla wykazania rzeczywistej liczby pracowników zatrudnionych w narażeniu na
czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Zdaniem tego Sądu podstawą ustalenia, czy
nastąpiło narażenie na hałas przekraczający dopuszczalne normy, jest przeprowa-
dzony pomiar, a nie domniemania czynione na podstawie odwołania się do innych
okresów. Równocześnie Sąd Apelacyjny dokonał korekty liczby pracowników zagro-
żonych szkodliwymi czynnikami mechanicznymi, a w konsekwencji zmienił zaskarżo-
ny wyrok i ograniczył podwyższenie składki do 3% podstawy wymiaru.

Kasację od tego wyroku ubezpieczone przedsiębiorstwo złożyło na podsta-
wach:

1. naruszenia prawa materialnego - § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania skła-
dek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (tekst jednolity: Dz.U. z 1993 r., Nr 68,
poz. 330 ze zm.) - przez niewłaściwe jego zastosowanie, oraz

2. naruszenia przepisów postępowania - art. 233 § 1, 231, 245, 328 § 2 i art.
47714a KPC, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy.

Wnioski kasacji sprowadzały się do żądania uchylenia zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego w całości i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego roz-
poznania, ewentualnie - w przypadku uznania, iż zachodzi jedynie naruszenie prze-
pisów prawa materialnego - do jego zmiany przez uwzględnienie odwołania.



Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zgodnie z treścią przepisu § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i
świadczeń z ubezpieczenia społecznego (tekst jednolity: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz.
330 ze zm.) okręgowy inspektor pracy może wystąpić do oddziału Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych z wnioskiem o wymierzenie dodatkowej składki (w wysokości od
1% do 7% podstawy wymiaru) takiemu zakładowi pracy, w którym stwierdził pogor-
szenie warunków pracy, wyrażające się wzrostem kategorii ryzyka Kzx. Według
wzoru określonego w rozporządzeniu, dla wyliczenia wzrostu kategorii ryzyka w da-
nym roku kalendarzowym, bierze się pod uwagę dane dotyczące odpowiednich prze-
kroczeń norm czynników szkodliwych w środowisku pracy z dwóch kolejnych lat bez-
pośrednio poprzedzających rok, dla którego dokonuje się obliczenia. Jednym z istot-
nych wskaźników dla wyliczenia przedmiotowego wzrostu jest kategoria ryzyka K4,
czyli liczba pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w
razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkod-
liwych.

Prawo nie reguluje, na jakich danych źródłowych należy się oprzeć przy usta-
laniu wysokości tego wskaźnika. Najczęściej stanowią je wyniki pomiarów stężeń i
natężeń czynników szkodliwych w miejscu, które pracodawca przeznacza na wyko-
nywanie pracy, przeprowadzonych według zasad określonych w rozporządzeniu Mi-
nistra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 lipca 1996 r. w sprawie badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 86, poz. 394)
przez odpowiednie podmioty wymienione w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 12 lipca 1996 r. w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do
przeprowadzenia badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia
stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakresu tych badań (Dz.U. Nr 101, poz.
473), zgodnie ze wskazaniami właściwego państwowego inspektora sanitarnego,
udzielonymi pracodawcy po rozpoczęciu lub zmianie prowadzonej działalności.

Uzyskanie tych danych stanowi przedmiot, wynikającego z art. 207 § 1 KP
obowiązku dbania o stan bezpieczeństwa i higieny pracy, który obciąża pracodawcę
na zasadzie art. 227 § 2 pkt 2 KP i konsekwencjami z art. 207 § 1 KP. W sporze o
ustalenie sankcyjnej składki na ubezpieczenie społeczne wyniki odpowiednich badań
mają wyłącznie charakter dowodowy, toteż Sąd Najwyższy uznał, że ich brak stanowi
jedynie przeszkodę dla określenia faktycznych przekroczeń norm czynników szkodli-
wych na podstawie wyników badań prowadzonych w wyżej opisanym trybie. Nie po-
winno jednak budzić wątpliwości, że dokonanie takich ustaleń jest możliwe.

Nie ma w postępowaniu sądowym ograniczeń dowodowych, toteż sąd doko-
nujący kontroli decyzji ZUS o nałożeniu podwyższonej składki na ubezpieczenie
społeczne zatrudnionych pracowników może ustalać dane służące wyliczeniu wzro-
stu kategorii ryzyka na podstawie wszelkich zaoferowanych przez strony dowodów.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku przyjął natomiast, że skoro ubezpieczony nie przeprowa-
dził w 1993 r. stosownych pomiarów celem ustalenia liczby pracowników narażonych
na czynniki szkodliwe związane ze środowiskiem pracy w hałasie, to liczba ich rów-
nała się zeru. Argumentował, że "dla ustalenia kategorii ryzyka bierze się pod uwagę
stan faktyczny a nie hipotetyczny", co wskazywałoby na zamierzenie ustalenia fak-
tycznej liczby osób zatrudnionych w warunkach tego zagrożenia, jednakże nie dążył
do określenia rzeczywistej ich liczby w konkretnym czasie. Postąpił niekonsekwent-
nie, bowiem z jednej strony założył istnienie - w braku odpowiednich pomiarów doko-
nanych przez właściwe laboratoria - zakazu dokonania ustaleń w tej mierze na pods-
tawie innych źródeł dowodowych, w szczególności wskazywanych przez powoda
zeznań świadków, czy informacji wydziału kadr, a z drugiej strony za miarodajny
uznał dowód informację statystyczną sporządzoną bez tych pomiarów.

Założenie Sądu drugiej instancji, związane z ustanowieniem ograniczeń do-
wodowych, spowodowało ustalenie, że w 1993 r. powód nie zatrudniał żadnego pra-
cownika na stanowisku, na którym występowało przekroczenie najwyższego dopusz-
czalnego natężenia hałasu. Z zebranego materiału dowodowego wynikało natomiast,
że na początku 1993 r. na tych samych stanowiskach pracy (przy maszynach do ob-
róbki drewna), na których w 1995 r. występują przekroczenia dopuszczalnych norm
hałasu byli zatrudnieni pracownicy przejęci przez ubezpieczonego od poprzednika -
I.P. - K. S.A. Uzasadnione i logiczne - bez względu na fakt przeprowadzenia bądź
też nieprzeprowadzenia odpowiednich pomiarów hałasu - jest więc stwierdzenie, że
także w zakładzie ubezpieczonego w 1993 r. na stanowiskach przy obsłudze maszyn
do obróbki drewna zatrudniona była określona liczba pracowników. Twierdzenie od-
mienne nie ma uzasadnionej podstawy, zwłaszcza że omawiane dane można ustalić
także na podstawie innych źródeł, w żadnym zaś wypadku nie wolno opierać się na
dowolnej lub arbitralnej ocenie co do rzeczywistego występowania określonych
przesłanek uzasadniających wymierzenie sankcyjnej składki na ubezpieczenia spo-
łeczne.

W tym stanie rzeczy zasadnie podniesiono w kasacji, że ustalenia faktyczne,
oparte na domniemaniu wyprowadzonym zresztą z treści informacji sporządzonej dla
celów statystycznych, były wynikiem wadliwego zastosowania art. 233 § 1 KPC oraz
błędnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, stanowiącej o przekroczeniu
granic swobody zakreślonej w art. 233 § 1 KPC, a w konsekwencji o naruszeniu tego
przepisu. Zgodnie z nim bowiem sąd powinien oceniać wiarygodność i moc dowodów
według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebrane-
go materiału, ale bez jakiejkolwiek dowolności w ich ocenie oraz w sposób odpowia-
dający zasadom logiki i doświadczenia społecznego. W rozpoznawanej sprawie Sąd
drugiej instancji naruszył wskazane wyżej zasady, co miało bezpośredni wpływ na
wynik sprawy, w związku z czym Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39313 KPC
- jak w sentencji.
========================================