Wyrok z dnia 20 sierpnia 2002 r.
II UKN 512/01

1. Użyty w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) termin "hektar
przeliczeniowy" jest terminem technicznym, którego treść określają przepisy
ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 94, poz.431 ze zm.).
2. Przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników
liczbę hektarów przeliczeniowych określa się bez uwzględnienia wyłączeń nie-
których obszarów użytków rolnych z podstawy wymiaru podatku rolnego.

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2002 r.
sprawy z wniosku Władysława S. i Krystyny S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubez-
pieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w R. o podleganie ubezpieczeniu
społecznemu rolników z mocy ustawy i należne z tego tytułu składki, na skutek kasa-
cji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 20 lipca
2001 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w R. decy-
zją z dnia 9 marca 2000 r. stwierdziła podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków z mocy ustawy Władysława S. w okresie od 23 sierpnia 1995 r. do 30 czerwca
1992 r., od 23 lipca 1997 r. do 30 sierpnia 1997 r., od 1 czerwca 1998 r. do 30 wrze-
śnia 1999 r. i od 9 stycznia 2000 r. Z kolei decyzją z dnia 13 marca 2000 r. stwier-
dziła podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników Krystyny S. w okresie od 3
lutego 1995 r. do 30 kwietnia 1995 r., od 1 listopada 1995 r. do 6 listopada 1995 r.,
od 17 lipca 1997 r. i zobowiązała Władysława i Krystynę S. do opłacenia zaległych
składek wraz z odsetkami w kwocie 8.514,70 zł. W odwołaniu od powyższej decyzji
Krystyna i Władysław S. domagali się jej zmiany przez stwierdzenie, że nie podlegają
ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresach wskazanych w decyzji i nie mają
obowiązku opłacenia składek w kwocie 8.514,70 zł, gdyż posiadają gospodarstwo
rolne o powierzchni 0,92 ha przeliczeniowego. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddział Regionalny w R. wniosła o oddalenie odwołania i podniosła, że
odwołujący się są współwłaścicielami gospodarstwa rolnego o powierzchni 1,87 ha
fizycznych (1,12 ha przeliczeniowych) i w okresach wskazanych w zaskarżonej de-
cyzji nie podlegali innemu ubezpieczeniu i nie mieli prawa do świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego.

Wyrokiem z dnia 19 października 2000 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie zmienił
zaskarżone decyzje w ten sposób, że stwierdził, iż Władysław S. i Krystyna S. w
spornym okresie nie podlegali obowiązkowi ubezpieczenia społecznego rolników.

Rozpoznając odwołanie Sąd ustalił, że Władysław S. i Krystyna S. otrzymali
aktem notarialnym z dnia 3 lutego 1995 r. [...] gospodarstwo rolne o powierzchmi
1,87 ha fizycznych. Z decyzji podatkowych wynika, że gospodarstwo to ma po-
wierzchnię 0,92 ha przeliczeniowych i 1,12 ha socjalnych. Umową darowizny z dnia 3
lutego 1995 r. Władysław S. wydzierżawił Alicji Ś. na okres 5 lat 0,29 ha fizycznego,
tj. 0,23 ha przeliczeniowego.

Zdaniem Sądu Okręgowego wnioskodawca nie posiadał gospodarstwa rolne-
go w wysokości powyżej 1 ha przeliczeniowego i nie spełniał warunków do objęcia
go obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym rolników. Zarówno ustawa z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jak i ustawa z dnia 15 listopa-
da 1984 r. o podatku rolnym nie zna pojęcia ha socjalnego. Przepisy tych ustaw ope-
rują pojęciem ha przeliczeniowego.

W apelacji rolniczy organ rentowy zarzucił naruszenie prawa materialnego
przez błędną interpretację oraz niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 1, art. 7 oraz
art. 16 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o u.s.r. i wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku i oddalenie odwołania lub o przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji ce-
lem ponownego rozpoznania.

Zdaniem skarżącego decyzja objęta nakazem podatkowym stanowi jedynie
podstawę wymiaru podatku rolnego i nie uwzględnia użytków rolnych klasy V, VI i
VIz. Natomiast dla celów ubezpieczenia społecznego przyjmuje się powierzchnię
gospodarstwa wyrażoną w tzw. hektarach socjalnych. Umowa dzierżawy z dnia 3
lutego 1995 r., którą Krystyna i Władysław S. wydzierżawili część gospodarstwa o
powierzchni 0,29 ha (0,23 ha przeliczeniowego) Alicji Ś. nie została zarejestrowana
w ewidencji gruntów, a podatek rolny opłacał nadal odwołujący się.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 20 lipca 2001 r. oddalił apelację.

Podstawową kwestią wymagającą rozstrzygnięcia było, czy wnioskodawcy są
właścicielami gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha
przeliczeniowego. Sąd Apelacyjny nie zgodził się z poglądem wyrażonym przez
KRUS, że do ustalenia obowiązku ubezpieczenia przyjmuje się ogólną powierzchnię
w hektarach przeliczeniowych (socjalnych) a nie hektary przeliczeniowe przyjęte do
podatku. Zdaniem Sądu prawidłowe stanowisko w tej kwestii zajął Sąd Okręgowy
stwierdzając, iż wnioskodawca jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzch-
ni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego. Ustawa o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników posługuje się wyłącznie pojęciem ,,hektary przeliczeniowe" dla ustale-
nia ewentualnego obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu na podstawie
tej ustawy. Art. 38 pkt 2 stanowi wprost, iż przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu
domniemywa się, że podatnik gruntu rolnego lub podatku od dochodu z działów spe-
cjalnych prowadzi działalność rolniczą w rozmiarze wynikającym z zakresu opodat-
kowania. Wbrew zatem odmiennym twierdzeniom organu rentowego do ustalenia
obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przyjmuje się hektary
przeliczeniowe ustalane dla celów podatku rolnego, a nie hektary przeliczeniowe
ustalane przez organy administracji dla celów ustalania uprawnień do świadczeń so-
cjalnych rolników i członków ich rodzin. Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że
Władysław S. i Krystyna S. nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu rolników z
mocy ustawy, skoro nie są właścicielami gospodarstwa obejmującego obszar użyt-
ków rolnych o powierzchni przenoszącej 1 ha przeliczeniowy.

Kasacja rolniczego organu rentowego została oparta na podstawie naruszenia
art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 oraz art. 38 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. 1998 r. Nr 7,
poz. 25 ze zm.) oraz naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 467 k.p.c.
Kasacja zawiera wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania
względnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do po-
nownego rozpoznania. Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji skarżą-
cy wskazał na potrzebę wykładni przepisów prawa materialnego powołanych w pod-
stawie kasacji, które budzą poważne wątpliwości i są przyczyną rozbieżności w
orzecznictwie Sądów Okręgowych i Sądów Apelacyjnych, co wynika z informacji
uzyskanych przez organ rentowy. Zdaniem skarżącego przy ustalaniu powierzchni
gospodarstwa rolnego dla celów objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników, nale-
ży kierować się treścią przepisów art. 7 i 16 ustawy u.s.r., które nie przewidują żad-
nych wyłączeń obszarowych. Sąd Apelacyjny przyjmując powierzchnię gospodarstwa
rolnego 0.92 ha przeliczeniowego zaakceptował uprzednie wyłączenia z ogólnej po-
wierzchni dla celów podatku rolnego. Sama decyzja wymiarowa łącznego zobowią-
zania pieniężnego nie może być podstawą dla ustalania objęcia ubezpieczeniem,
niezbędne są dalsze informacje od organu prowadzącego ewidencję gruntów i bu-
dynków.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Istota sporu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, jak należy rozumieć
użyte w ustawie u.s.r. pojęcie hektarów przeliczeniowych. Od wielkości posiadanych
przez rolnika hektarów przeliczeniowych zależy objęcie ubezpieczeniem społecznym
rolników. Ubezpieczenie to ma charakter ubezpieczenia obowiązkowego, w którym
obowiązek uiszczenia składek powstaje automatycznie, z mocy samego prawa w
rezultacie zaistnienia warunków objęcia ubezpieczeniem. Zgodnie z art. 7 ust. 1
ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy
ustawy rolnik, którego gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej
1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny. Te same przesłanki powodują objęcie
ubezpieczeniem emerytalno-rentowym (art. 16 ust. 1).

Ustawa u.s.r. zawiera słownik, obejmujący niektóre używane w niej terminy,
który stanowi ich definicję legalną. Nie zawiera on występującego w ustawie pojęcia
,,ha przeliczeniowego". Termin ten nie jest jednak pojęciem z zakresu języka potocz-
nego, lecz ma charakter terminu technicznego, którego treść została określona w
ustawie z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r.,
Nr 94, poz. 431 ze zm.). Wprawdzie ustawa u.s.r. nie odsyła wprost do ustawy o po-
datku rolnym, jednak na merytoryczny związek między tą ustawą a ustawą o podatku
rolnym w zakresie podlegania ubezpieczeniu, wskazuje przepis art. 38 ustawy u.s.r.
Zgodnie z tym przepisem przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu domniemywa się,
że podatnik podatku rolnego lub podatku od dochodu z działów specjalnych prowadzi
działalność rolniczą w rozmiarze wynikającym z rozmiaru opodatkowania (pkt 2), a
jeżeli własność lub dzierżawa gruntów, o których mowa w pkt 1, przysługuje kilku
osobom lub jeżeli obowiązek podatkowy, o którym mowa w pkt 2, ciąży na kilku oso-
bach - każda z tych osób uczestniczy w prowadzeniu działalności rolniczej.

Według art. 4 ust. 2 ustawy o podatku rolnym liczbę hektarów przeliczenio-
wych ustala się na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikają-
cych z ewidencji gruntów oraz zaliczenia do okręgu podatkowego. Stosownie do ust.
3 tego przepisu przeliczeniu na hektary przeliczeniowe podlegają grunty pod zabu-
dowaniami, w tym również pod obiektami służącymi do prowadzenia działów specjal-
nych produkcji rolnej w gospodarstwie rolnym. Ustawa określa liczbę okręgów podat-
kowych, przeliczniki powierzchni użytków rolnych oraz zasady przeliczania na hekta-
ry przeliczeniowe niektórych rodzajów użytków rolnych.

Ustalona w sposób określony w ustawie liczba hektarów przeliczeniowych nie
zawsze jest tożsama z liczbą hektarów przeliczeniowych stanowiących podstawę
opodatkowania, ponieważ ustawa przewiduje zwolnienia od podatku rolnego niektó-
rych użytków rolnych (art. 12 ustawy). W świetle przepisów ustawy u.s.r. nie ma pod-
staw do tego by, przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu, liczbę hektarów przeli-
czeniowych ustalać z uwzględnieniem wyłączeń niektórych obszarów użytków rol-
nych z podstawy opodatkowania, dokonaną dla celów wymiaru podatku rolnego.

Kasacja trafnie wskazuje, że decyzja o wymiarze podatku rolnego, w związku
z użytym w niej nieznanym ustawie o podatku rolnym określeniem ,,hektary socjalne",
obok pojęcia ,,hektary przeliczeniowe" i przyporządkowanie tym pojęciom różnych
wielkości, nie pozwala na ustalenie wielkości hektarów przeliczeniowych, ustalanych
zgodnie z zasadami art. 4 ustawy o podatku rolnym, warunkujących objęcie ubezpie-
czeniem społecznym rolników. Uzasadnia to uchylenie zaskarżonego wyroku i prze-
kazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania (art.
39313 k.p.c.).
========================================