Wyrok z dnia 19 lipca 2001 r.
II UKN 486/00

Pojęcie podatnika użyte w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r.
o zobowiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486
ze zm.) oznacza pracodawcę, w przypadku dochodzenia od osób trzecich zale-
głości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pracowników.


Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie: SN Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), SA Kazimierz Josiak.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 lipca 2001 r. sprawy z wniosku
Zdzisławy J.-D. i Andrzeja D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w O.W. o uregulowanie zaległości z tytułu składek ubezpieczeniowych, na
skutek kasacji wnioskodawcy Andrzeja D. od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 19 kwietnia 2000 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 3 sierpnia 1999 r. wydaną po ponownym rozpoznaniu sprawy
na skutek uchylenia poprzedniej decyzji wyrokiem sądowym, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w O.W. stwierdził, że Zdzisława J.-D. i Andrzej D. jako nabywcy
majątku i członkowie rodziny Michała J. są z nim solidarnie odpowiedzialni za zale-
głości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne pracowników za
okres od września 1995 r. do lipca 1997 r. w kwocie 23.910,88 zł.
Odwołanie dłużników od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 23 listopada 1999 r.
[...]. Sąd ustalił, że Michał J., ojciec Zdzisławy J.-D., prowadząc zakład stolarski i za-
trudniając 11 pracowników spowodował zaległości podatkowe w kwocie 46.553,50 zł
i zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pracowników w kwocie
23.910 zł. Aktem notarialnym z dnia 29 lipca 1997 r. małżonkowie Zdzisława J.-D. i
Andrzej D. nabyli w drodze darowizny nieruchomość wraz z zakładem stolarskim
wartości 45.000 zł. Małżonkowie D. wpłacili do Urzędu Skarbowego kwotę 60.000 zł
na poczet zaległości podatkowych. Przestali natomiast opłacać podatki i składki z
tytułu własnej działalności. Małżonkowie D. prowadzą zakład zatrudniając 14 pra-
cowników. W 1997 r. działalność przyniosła zysk, a w 1998 r. stratę. Zdzisława J.-D. i
Andrzej D., jako nabywcy przedsiębiorstwa, odpowiadają za zobowiązania z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne na podstawie art. 45 ustawy z dnia 19 grudnia
1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz.
486 ze zm.). Sąd nie dopatrzył się naruszenia zasad współżycia społecznego ani
innych ważnych względów gospodarczych, które uzasadniałyby odstąpienie od sto-
sowania odpowiedzialności wobec małżonków D. za zobowiązania z mocy art. 40
ust. 2 tej ustawy. Rozmiar ich odpowiedzialności ograniczony jest tym samym limitem
wysokości wartości nabytej nieruchomości, jak w przypadku zaległości podatkowych.
Fakt wyczerpania tej wartości z tytułu spłaty zaległości podatkowych nie czyni bez-
prawną decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych określającej obowiązek uregulo-
wania zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. O kolejności, w jakiej
Skarb Państwa egzekwuje swoje należności, rozstrzygają przepisy ustawy z dnia 17
czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jednolity tekst: Dz.U.
z 1991 r. Nr 36, poz. 191 ze zm.).
Po rozpoznaniu apelacji Zdzisławy J.-D. i Andrzeja D. Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2000 r. [...]
oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma podstaw do zwolnienia nabywców
przedsiębiorstwa od odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu zaległych składek
na ubezpieczenie społeczne. Liczba zatrudnionych pracowników świadczy o kondycji
pracodawcy, a zwolnienie w toku postępowania trzech pracowników nie świadczy
jeszcze o znacznym pogorszeniu sytuacji ekonomicznej. Twierdzenie apelujących,
że mimo strat nie zwalniali pracowników z dobrego serca, nie daje się pogodzić z
zasadami rachunku ekonomicznego. Regulowanie składek na ubezpieczenie spo-
łeczne pracowników decyduje o ich późniejszym prawie do świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego. Żądanie uregulowania zaległych składek przez osoby zatrudniające
nadal pracowników nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia spo-
łecznego.
Wyrok ten zaskarżył kasacją Andrzej D. opierając kasację na naruszeniu
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 40 ust. 1 i 2 w związku z art. 45 ust.
2 ustawy dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych w związku z § 1 pkt
12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia
przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na niektóre rodzaje świadczeń
pieniężnych oraz określenia organów podatkowych w zakresie umarzania zaległości
podatkowych (Dz.U. Nr 6, poz. 40) oraz niewłaściwe zastosowanie art. 5 KC i naru-
szeniu przepisów postępowania - art. 47711 KPC. Zdaniem wnoszącego kasację
przepis art. 40 ust. 1 ustawy o zobowiązaniach podatkowych ma z mocy powołanego
rozporządzenia zastosowanie do składek na ubezpieczenie społeczne tylko w odnie-
sieniu do podatnika a nie do płatnika. Powołał się przy tym na liczne orzeczenia Na-
czelnego Sądu Administracyjnego stwierdzające, że przepis art. 40 ust. 1 dotyczy
wyłącznie odpowiedzialności za zaległości podatkowe podatnika a nie płatnika. Sąd
Apelacyjny nie dostrzegł różnicy między sytuacją płatnika a sytuacją podatnika mimo
podniesionego w apelacji zarzutu, że skarżącego należy traktować jako płatnika. Na-
ruszenie art. 5 KC odnosi się do art. 40 ust. 2. Zdaniem skarżącego Sąd Apelacyjny
powinien zwolnić skarżącego od odpowiedzialności, ponieważ liczba zatrudnionych
pracowników nie może bezpośrednio świadczyć o kondycji pracodawcy. Dla takiego
stwierdzenia bardziej istotne jest ustalenie stanu i jakości wyposażenia zakładu. W
zakładzie skarżącego maszyny są przestarzałe, co wymaga większego zatrudnienia,
gdyż wobec technicznego zacofania wiele prac wykonywanych jest ręcznie. Oba
Sądy naruszyły przepis art. 47711 KPC, bowiem w toku postępowania - w lipcu 1997
r. - zmarł ojciec Zdzisławy J.-D. Michał J., który pozostawił spadkobierców. Do
spadku należy gospodarstwo rolne obciążone hipoteką na rzecz ZUS na zabezpie-
czenie zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Zgodnie z art. 44 ust.
1 ustawy o zobowiązaniach podatkowych za zobowiązania zmarłego podatnika od-
powiadają jego spadkobiercy. Osoby będące spadkobiercami powinny zostać we-
zwane do udziału w sprawie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Na podstawie § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989
r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na nie-
które rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia organów podatkowych w zakre-
sie umarzania zaległości podatkowych do zobowiązań z tytułu składek na ubezpie-
czenie społeczne stosuje się wyszczególnione przepisy ustawy dnia 19 grudnia 1980
r. o zobowiązaniach podatkowych, między innymi przepisy regulujące odpowiedzial-
ność osób trzecich za zaległości podatkowe - art. 40-48. Przepisy te stosuje się od-
powiednio do zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, co oznacza,
że ilekroć w przepisach tych jest mowa o podatniku, rozumie się przez to osobę zo-
bowiązaną do zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Przepis art. 40 ust.1,
stanowiący, że za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają również osoby trze-
cie, jeżeli zachodzą przewidziane w ustawach okoliczności, należy rozumieć w ten
sposób, że osoby trzecie w okolicznościach określonych w ustawach odpowiadają za
zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne osoby zobowiązanej do za-
płaty tych składek. W przypadku dochodzenia od osób trzecich zaległości z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne pracowników użyte w tym przepisie pojęcie po-
datnika oznacza pracodawcę. W odniesieniu do składek na ubezpieczenie społeczne
pracowników nie występuje analogia do pojęcia płatnika w rozumieniu przepisów po-
datkowych. Zobowiązania z tytułu składek są własnymi zobowiązaniami pracodawcy,
bowiem przepis art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finan-
sowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze
zm.), która to ustawa obowiązywała w czasie, gdy należność z tytułu składek stała
się wymagalna, stanowi, że składki na ubezpieczenie społeczne pracowników opła-
cają zakłady pracy z własnych środków. W tym przypadku pracodawcą zobowiąza-
nym do opłacania składek był Michał J. Zarzut, że Sąd Apelacyjny nie dostrzegł róż-
nicy między sytuacją płatnika a sytuacją podatnika jest niezrozumiały w odniesieniu
do skarżącego. W rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy o zobowiązaniach podatkowych
skarżący nie jest ani podatnikiem, ani płatnikiem, lecz osobą trzecią zobowiązaną do
odpowiedzialności za zaległości podatkowe ( z tytułu składek na ubezpieczenie spo-
łeczne), jeżeli przepis szczególny tak stanowi. Podstawą prawną odpowiedzialności
skarżącego jako osoby trzeciej jest przepis art. 45 ust. 1. Stanowi on, że nabywca
całości lub części majątku podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z
podatnikiem, jeżeli ten majątek albo obrót, przychód lub dochód z niego został przy-
jęty do podstawy ustalenia zobowiązań podatkowych. Niekwestionowany jest fakt, że
skarżący nabył część majątku Michała J. stanowiącą zakład pracy, z którego środ-
ków musiały być opłacone składki na ubezpieczenie społeczne pracowników. W tej
sytuacji zarzut braku podstawy prawnej odpowiedzialności skarżącego jest bezza-
sadny.
Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 5 KC. Przepisy Kodeksu cy-
wilnego mają zastosowanie do zobowiązań o charakterze publiczno-prawnym tylko w
przypadku wyraźnego odesłania zawartego w przepisach regulujących te ostatnie
zobowiązania. Przepis art. 40 ust. 2 ustawy o zobowiązaniach podatkowych dotyczą-
cy odpowiedzialności osób trzecich samodzielnie reguluje kwestię nadużycia prawa
bez potrzeby stosowania art. 5 KC. Stanowi on, że organ podatkowy odstąpi od
orzeczenia odpowiedzialności podatkowej za względu na zasady współżycia spo-
łecznego lub inne ważne względy społeczno-gospodarcze. Oba Sądy szczegółowo
odniosły się do podnoszonych w tym zakresie zarzutów i wniosków i nie dopatrzyły
się ani naruszenia zasad współżycia społecznego ani ważnych względów społeczno-
gospodarczych przemawiających za odstąpieniem od orzeczenia odpowiedzialności
skarżącego. Nie zachodzą bowiem po stronie skarżącego żadne szczególne okolicz-
ności osobiste lub rodzinne. Majątek zobowiązanego nabyty nieodpłatnie skarżący
wykorzystuje w celach zarobkowych. Podnoszona w kasacji okoliczność że skarżący
zamiast inwestować w modernizację stanu technicznego zatrudnia w nabytym od
zobowiązanego zakładzie nadmierną liczbę pracowników, nie może być uznana za
uzasadniającą odstąpienie od odpowiedzialności. Zasady prowadzenia zakładu pro-
dukcyjnego lub usługowego należą do sfery decyzyjnej prowadzącego zakład. Nie
może on powoływać się na obiektywne względy społeczno gospodarcze, jeżeli z
przyczyn leżących po jego stronie nie osiąga satysfakcjonujących go rezultatów.
Chybiony jest ostatni zarzut dotyczący naruszenia art. 47711 KPC, bowiem nie
występuje w sprawie sytuacja, w której należałoby wezwać do udziału w sprawie inne
osoby poza uczestniczącymi w postępowaniu Zdzisławą J.-D. i Andrzejem D. Za-
skarżona decyzja dotyczy tylko tych osób. W decyzji stwierdza się, że wymienione w
niej osoby odpowiadają solidarnie z Michałem J.
Stwierdzenie to musiało być zamieszczone po to, aby osoby trzecie w postę-
powaniu egzekucyjnym mogły bronić się zarzutem uregulowania całości lub części
zadłużenia przez Michała J. Jednak sam Michał J. nie był stroną postępowania, bo-
wiem jego zobowiązanie było ustalone wcześniejszą decyzją i zabezpieczone hipote-
ką. Zaskarżona decyzja nie dotyczy Michała J. a postępowanie toczące się na skutek
odwołania od tej decyzji nie dotyczy praw i obowiązków jego spadkobierców. Powo-
łany w kasacji przepis art. 44 ustawy o zobowiązaniach podatkowych reguluje odpo-
wiedzialność spadkobierców podatnika. Obciążenie spadkobierców Michała J. odpo-
wiedzialnością na podstawie tego przepisu nie ma wpływu na zakres odpowiedzial-
ności nabywców części majątku zmarłego. Jako dłużnicy solidarni odpowiadają za
cały dług z ograniczeniami wynikającymi z art. 45 ust. 1. Zgodnie z art. 47711 § 2
KPC zainteresowanym jest ten, czyje prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia
sprawy. Rozstrzygnięcie o obowiązkach nabywców majątku spadkodawcy zbytego
za jego życia nie ma wpływu na obowiązki spadkobierców pozostałego majątku.
Kasacja okazała się pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i z tych przy-
czyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312 KPC ją oddalił.
========================================