Wyrok z dnia 7 kwietnia 2000 r.
II UKN 477/99

Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie umorzenia
należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, wydanej na podstawie
art. 23 ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w
związku likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w 1997 r. (Dz.U. Nr 80,
poz. 491 ze zm.) odwołanie do sądu nie przysługuje (art. 23 ust. 4 ustawy z dnia
25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych,
jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.).


Przewodniczący SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 kwietnia 2000 r. sprawy z wniosku
Urzędu Miejskiego w S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w G.W. o zapłatę składek, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Poznaniu z dnia 11 marca 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 28 sierpnia
1998 r. [...] i odrzucił odwołanie.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wy-
rokiem z dnia 28 sierpnia 1998 r. [...] oddalił odwołanie Urzędu Miejskiego w S. z
dnia 5 grudnia 1997 r. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w
G.W. - Inspektoratu w S. odmawiającej umorzenia składek na ubezpieczenie spo-
łeczne pracowników Urzędu i na Fundusz Pracy za miesiące czerwiec, lipiec i sier-
pień 1997 r. Sąd zaakceptował pogląd Zakładu, który uznał, że przepis art. 23 ust. 1
ustawy z 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwida-
cją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 80 ze
zm.), nie ma zastosowania do jednostek budżetowych, które nie prowadzą działalno-
ści gospodarczej w oparciu o własne dochody.

Apelację Urzędu Miejskiego Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił wyrokiem z
dnia 11 marca 1999 r. [...], uznając zaskarżone rozstrzygnięcie za prawidłowe mimo
błędnego uzasadnienia. Sąd drugiej instancji uznał, że wprawdzie Urząd Miejski jest
zakładem pracy w rozumieniu art. 23 ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu
szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, jednakże Urząd
ten nie poniósł, w wyniku powodzi, znacznej szkody majątkowej, a we wniosku o
umorzenie należności nie przedstawił wyliczenia poniesionej szkody, lecz koszty
swej statutowej działalności i związane z zagrożeniem powodzią.

W kasacji wyrokowi Sądu Apelacyjnego zarzucono: ,,naruszenie przepisów
prawa materialnego (art. 3931 pkt 1 KPC), a mianowicie przepisu art. 23 ust. 1
ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z
likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr
80, poz. 491 ze zm.), poprzez błędną wykładnię pojęcia szkody i nieuznanie wskutek
tego wydatków, jakie Urząd Miejski w S. poniósł wskutek powodzi, za szkodę w ro-
zumieniu wspomnianego przepisu oraz naruszenie przepisów postępowania w za-
kresie, który miał istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3931 pkt 2 KPC), a mianowicie
naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 382 KPC, polegające na przekroczeniu gra-
nic swobodnej oceny dowodów wskutek poczynienia przez sąd ustaleń sprzecznych
z materiałem zebranym w toku postępowania sądowego, poprzez przyjęcie, iż wy-
datki poniesione przez Urząd Miejski w S. wskutek powodzi stanowią wydatki statu-
towe Urzędu i nie można ujmować ich w kategorii szkody".

Wniosek kasacyjny zmierzał do zmiany zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcia
co do istoty sprawy ,,przy uwzględnieniu wniosków apelacji" lub uchylenia zaskarżo-
nego wyroku i przekazania sprawy do rozpoznania sądowi drugiej instancji.


Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:


Zgodnie z art. 39311 KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, jednakże z urzędu bierze pod uwagę nieważność postępowania. Przepis art.
476 § 2 KPC wymienia sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych podlegające ko-
gnicji sądów powszechnych w postępowaniu cywilnym, a w § 5 pkt 2 lit. b określa, że
pod pojęciem ubezpieczonego (strony lub zainteresowanego, o których stanowi art.
47711 KPC) rozumie się osobę ubiegającą się o ustalenie istnienia bądź nieistnienia
obowiązku ubezpieczenia, jego zakresu lub wymiaru składki z tego tytułu.

W rozpatrywanej sprawie Urząd Miejski w S. wniósł odwołanie od decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej umorzenia należności z tytułu skła-
dek na ubezpieczenie społeczne pracowników tego Urzędu i na Fundusz Pracy, a
więc od decyzji wykraczającej poza ramy zakreślone powołanym art. 476 § 2 KPC.
Stosownie do art. 23 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szcze-
gólnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w
lipcu 1997 r., należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne pracowników, a także między innymi na Fundusz Pracy
oraz odsetek za zwłokę za czerwiec, lipiec i sierpień 1997 r. od zakładów pracy, które
doznały szkód wskutek powodzi w lipcu 1997 r. mogą być umorzone. Wykładnia
gramatyczna tego przepisu nie pozostawia wątpliwości, że w okresie tych trzech
miesięcy na zakładach pracy, nadal ciążył obowiązek ubezpieczenia własnych pra-
cowników także w sytuacji, gdy doznały szkód wskutek powodzi. Przedmiotem sporu
w sprawie z odwołania Urzędu Miejskiego w S. nie było ani ustalenie istnienia bądź
nie istnienia obowiązku ubezpieczenia, ani ustalenie zakresu tego ubezpieczenia, ani
też wymiar składki z tego tytułu. Tak wiec odwołanie zostało wniesione w sprawie nie
będącej sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu powołanego wy-
żej art. 476 § 2 w związku z § 5 KPC.

Zawarte w art. 23 ust. 1 ustawy z 17 lipca 1997 r. sformułowanie: ,,należności
mogą być umorzone", oznacza, że to umorzenie nie jest obligatoryjne, a podjęcie
decyzji w tym przedmiocie, zarówno pozytywnej jak i negatywnej, ustawodawca po-
zostawił swobodnej ocenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W sprawach, w któ-
rych decyzja zależy od swobodnego uznania, stosownie do art. 23 ust. 4 ustawy z
dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) obowiązującej do dnia 31 grudnia
1998 r., odwołanie do sądu, według zasad określonych w Kodeksie postępowania
cywilnego, nie przysługiwało. Tak samo stanowi art. 83 ust. 4 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze
zm.).

Skoro zatem zaskarżony wyrok, podobnie jak poprzedzający go wyrok Sądu
pierwszej instancji, zostały wydane w sprawie, w której droga sądowa była niedo-
puszczalna, orzeczenia te - w myśl art. 379 pkt 1 KPC - są nieważne i na podstawie
art. 39319 w związku z art. 378 § 2 KPC podlegały uchyleniu.

Poza granicami rozważań Sądu Najwyższego wynikającymi z art. 39311 KPC
pozostaje zagadnienie realizacji w rozpatrywanej sprawie zasady, przewidzianej w
art. 15 w związku z art. 180 KPA, dwuinstancyjności w postępowaniu przed Zakła-
dem Ubezpieczeń Społecznych jako organem centralnej administracji państwowej,
jakim ten Zakład był do dnia 31 grudnia 1998 r. Wobec klauzuli odwoławczej przyto-
czonej w decyzji Inspektoratu w S. z dnia 5 grudnia 1997 r. należy jednakże przypo-
mnieć, że zgodnie z art. 112 KPA błędne pouczenie w decyzji co do odwołania (...)
nie może szkodzić stronie, która zastosowała się do tego pouczenia.

Mając powyższe na uwadze, zgodnie z powołanymi przepisami Sąd Najwyż-
szy orzekł jak w sentencji wyroku.
N o t k a

Należy zwrócić uwagę, iż po uchyleniu ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) Sąd
Najwyższy uznał w uchwale z dnia 30 czerwca 2000 r., III ZP 15/00 (OSNAPiUS 2000 r. nr 23, poz.
864), że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca umorzenia w całości lub w części
należności z tytułu składek podlega merytorycznej kontroli sądu.
========================================