Wyrok z dnia 13 stycznia 1998 r.
II UKN 437/97

Uzyskanie prawa do renty inwalidzkiej przez osobę wykonującą pracę na
podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia zależy nie tylko od stwier-
dzenia całkowitej niezdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy powstałej
w wymaganym czasie, ale także od posiadania przez tę osobę odpowiedniego
okresu ubezpieczenia (art. 16 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób wykonujących prac na podstawie umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia, jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.).


Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 1998 r. sprawy z wniosku
Czesława S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z. o
rentę inwalidzką, na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 28
lutego 1990 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 13 listopada 1989 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w Z. odmówił Czesławowi S. przyznania renty inwalidzkiej, ponieważ nie stał się in-
walidą w okresie zatrudnienia wykonywanego do dnia 31 grudnia 1975 r. na podsta-
wie umowy agencyjnej.
Ustalenia tego organ rentowy dokonał w oparciu o orzeczenie Obwodowej Komisji
Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia z dnia 6 listopada 1989 r., którym
wnioskodawca został zaliczony do I grupy inwalidów z tym, że inwalidztwo powstało
w dniu 6 listopada 1989 roku.

W związku z odwołaniem wnioskodawcy od powyższej decyzji, sprawę roz-
poznawał Sąd Wojewódzki w Białymstoku, który zasięgnął opinii biegłych sądowych
lekarzy specjalistów z zakresu chorób wewnętrznych oraz chirurgii i terakochirurgii.
Biegli ci po zbadaniu wnioskodawcy wyrazili pogląd, że jest on inwalidą II grupy, a
inwalidztwo istnieje od 1976 roku, a więc powstało w okresie bezpośrednio po za-
przestaniu wykonywania zatrudnienia.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 28 lutego 1990 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy.

Od tego wyroku wniósł kasację Minister Sprawiedliwości. W kasacji zarzu-
cono, że wyrok rażąco narusza przepis art. 16 ust. 1 pkt. 2 ustawy z 19 grudnia 1975
r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze
zm.). Przepis ten dla nabycia uprawnień do renty inwalidzkiej wymaga zaliczenia
ubezpieczonego do I lub II grupy inwalidztwa powstałego w okresie ubezpieczenia
albo w okresie pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia względnie
w ciągu osiemnastu miesięcy po upływie jednego z tych okresów. W świetle opinii
biegłych sądowych, którą Sąd uznał za wystarczającą dla merytorycznego rozstrzyg-
nięcia, niezrozumiałe jest oddalenie odwołania wnioskodawcy.

Rozpoznany przez komisję lekarską zespół schorzeń oceniony został jako
kwalifikujący wnioskodawcę do I grupy inwalidów, zaś stan rozpoznany przez bieg-
łych sądowych - jako uzasadniający inwalidztwo II grupy. Jednakże sama kwalifikacja
inwalidztwa, tj. ocena czy występuje ono w stopniu uzasadniającym zaliczenie do I
lub II grupy nie ma istotnego znaczenia w sprawie, gdy się zważy, że zaliczenie do
jednej z tych grup uzasadniania nabycie prawa do renty inwalidzkiej, zaś zaliczenie
do I grupy inwalidów uzasadnia nadto prawo do dodatku pielęgnacyjnego, jaki
mógłby przysługiwać z tytułu zaliczenia do tej grupy inwalidów. Niezależnie od tego
wnioskodawca będzie mógł uzyskać prawo do dodatku pielęgnacyjnego, ponieważ
dawno przekroczył wiek 75 lat, gdyż jest urodzony 7 lipca 1915 roku i w chwili obec-
nej liczy on 82 lata życia.

W ocenie Ministra Sprawiedliwości zaskarżony wyrok zapadł z rażącym naru-
szeniem przepisów prawa godzącym w interes wnioskodawcy przez pozbawienie go
środków egzystencji, jakimi są świadczenia z ubezpieczenia społecznego, należne w
razie utraty środków utrzymania wskutek niemożności wykonywania pracy spowo-
dowanej inwalidztwem. Ewentualne wątpliwości co do trafności opinii mogły być
przez Sąd wyjaśnione przed zamknięciem rozprawy i przed ostatecznym rozstrzyg-
nięciem. Według kasacji odmowa przyznania wnioskodawcy renty inwalidzkiej w
1990 roku była następstwem błędu Sądu Wojewódzkiego, ponieważ wyrok został
wydany wbrew wynikom postępowania dowodowego i wbrew treści art. 16 ust. 1 pkt
2 cyt. ustawy z 19 grudnia 1975 r.

Ponowne rozpoznanie sprawy na skutek błędu postępowania przed organem
odwoławczym uzasadnia zastosowanie art. 101 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy o z.e.p.
pozwalającego wypłacać przyznane świadczenia za okres nie dłuższy niż 3 lata
wstecz, licząc od miesiąca wniesienia podania o złożenie rewizji nadzwyczajnej -
obecnie kasacji.

Podanie o złożenie kasacji wpłynęło do Ministerstwa Sprawiedliwości w dniu
13 listopada 1996 r., a zatem prawo do renty inwalidzkiej przysługuje wnioskodawcy
za okres nie dłuższy niż 3 lata wstecz licząc od 13 listopada 1996 r., a więc od dnia
13 listopada 1993 r. jak to zostało sformułowane we wniosku kasacyjnym. W kasacji
podkreślono, że orzeczenie Sądu, którym odmówiono wnioskodawcy renty inwalidz-
kiej w przedstawionych okolicznościach nie tylko narusza rażąco powołane wyżej
przepisy, ale także narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że godzi w
podstawowe zasady praworządności. W interesie Rzeczypospolitej Polskiej leży, aby
zgodnie z podstawowymi zasadami polityki socjalnej rozpatrywane były sprawy ze
szczególną wnikliwością i przyznawane były świadczenia emerytalno-rentowe tym
osobom, które spełniają warunki wymagane przepisami prawa.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpie-
czeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.) renta inwa-
lidzka przysługuje ubezpieczonemu, który ma okres ubezpieczenia wynoszący wraz
z okresami zaliczanymi do tego okresu co najmniej pięć lat; okres ten powinien przy-
padać na ostatnie dziesięć lat przed dniem powstania inwalidztwa lub przed dniem
zgłoszenia wniosku o rentę oraz który został zaliczony do II lub I grupy inwalidów, a
inwalidztwo powstało w okresie ubezpieczenia albo pobierania zasiłku chorobowego
lub macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia lub w ciągu 18 miesięcy po ustaniu
tych okresów.
Dopiero spełnienie obu warunków - posiadanie okresu ubezpieczenia wymaganego
przez art. 16 ust. 1 oraz zaliczenie do I lub II grupy inwalidów (art. 16 ust. 2) uza-
sadnia prawo do renty inwalidzkiej zgodnie z wymienionym art. 16 ustawy z dnia 19
grudnia 1975 r.

Z materiału zawartego w aktach rentowych oraz z treści wyroku Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 28 lutego
1990 r. [...] wynika w sposób oczywisty, że wnioskodawca w okresie ostatnich dzie-
sięciu lat przed powstaniem inwalidztwa nie posiada 5 lat ubezpieczenia. Sąd ustalił
ten okres na 3 lata 6 miesięcy.

Ta okoliczność była podstawą oddalenia zaskarżonym wyrokiem z dnia 28
lutego 1990 r. odwołania wnioskodawcy od decyzji organu rentowego z dnia 13 lis-
topada 1990 r.

Wbrew twierdzeniom kasacji, wyrok ten został uzasadniony i z treści uzasad-
nienia, którego oryginał znajduje się w aktach sądowych [...] wynika, że mimo ko-
rzystnej opinii biegłych, Sąd oddalił odwołanie wobec tego, że wnioskodawca nie
spełnia jednej z ustawowych przesłanek wymaganych do przyznania renty inwalidz-
kiej z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej. Orzeczenie Sądu w
zaskarżonym wyroku oparte były na ustaleniach dotyczących okresu pracy wniosko-
dawcy dokonanych w sentencji prawomocnego wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 6 września 1989 r. [...] Z
ustaleń tych wynika, że Sąd zaliczył wnioskodawcy okres pracy od 5 stycznia 1950 r.
do 31 grudnia 1955 r., od 2 stycznia 1956 r. do 30 września 1960 r. oraz od 20
stycznia 1968 r. do 31 grudnia 1975 r. po 6 miesięcy w roku.

Ze względu na datę powstania inwalidztwa -1976 rok, uwzględnieniu do stażu
pracy wymaganego do przyznania renty, podlegał okres od 31 grudnia 1966 roku do
31 grudnia 1976 r. Wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu od 20 stycznia 1968 r. do
31 grudnia 1975 roku. W tym czasie posiadał 48 miesięcy ubezpieczenia - 4 lata.
Sąd Wojewódzki w zaskarżonym wyroku ustalił wprawdzie ten okres na 3 lata 6 mie-
sięcy przyjmując, że inwalidztwo powstało od początku 1976 r. Zgodnie jednak z § 21
ust. 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 5 sierpnia 1983 r. w
sprawie składu komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu pos-
tępowania, trybu kierowania na badania przez te komisje oraz szczegółowych zasad
ustalania inwalidztwa (Dz. U. Nr 47, poz. 214), które obowiązywało w momencie wy-
dawania zaskarżonego wyroku, za datę powstania inwalidztwa, jeżeli ustalony został
okres, w którym ono powstało przyjmuje się końcową datę tego okresu. Te same za-
sady ustalania daty powstania niezdolności do pracy obowiązują nadal zgodnie z art.
25 ust. 2 ustawy o zep. Nie zmienia to jednak tego, że zaskarżony wyrok odpowiada
prawu, gdyż wnioskodawca, nawet po doliczeniu 6 miesięcy, nie dysponuje
pięcioletnim okresem ubezpieczenia w ostatnich dziesięciu latach przed powstaniem
inwalidztwa.

Dlatego też, wbrew wywodom kasacji, zaskarżony wyrok nie narusza przyto-
czonych przepisów prawa (art. 16 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r.).

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na mocy art. 39312 orzekł jak w sen-
tencji.
========================================