Wyrok z dnia 6 stycznia 1998 r.
II UKN 432/97

Przy ponownym ustaleniu wysokości świadczeń emerytalno-rentowych
świadczeniobiorców, którzy z dniem 1 stycznia 1996 r. utracili prawo do pobie-
rania z zakładu pracy deputatu węglowego w naturze, ma zastosowanie przepis
§ 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 11 poz. 63 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Maria Mańkowska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 stycznia 1998 r. sprawy z wniosku
Tadeusza L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w C. o
wzrost podstawy wymiaru renty inwalidzkiej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wy-
roku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 5
czerwca 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 12 lutego 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
C. przeliczył rentę inwalidzką Tadeusza L. od 1 stycznia 1996 r., doliczając równo-
wartość deputatu węglowego uprzednio pobieranego w naturze.
Odwołanie od tej decyzji złożył wnioskodawca, domagając się jej zmiany po-
przez przyjęcie do podstawy wymiaru świadczenia cen węgla z 28 listopada 1995 r.,
tj. z dnia wejścia w życie art. 10 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy
- Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 547).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem

- 2 -

z dnia 17 lutego 1997 r. [...], zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał Zakład Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddział w C.: "do ponownego ustalenia wysokości renty inwa-
lidzkiej Tadeusza L. według podstawy wymiaru obejmującej ubruttowioną wartość
deputatu węglowego od dnia 26 maja 1993 r. z zastosowaniem kolejnych waloryza-
cji".
Sąd Wojewódzki ustalił, że decyzją z dnia 20 maja 1993 r. przyznano wnios-
kodawcy prawo do renty inwalidzkiej od dnia 26 maja 1993 r. Przed uzyskaniem
prawa do renty inwalidzkiej pracował on w Cementowni "C." i z tytułu wykonywania
swojej pracy otrzymywał deputat węglowy. Po uzyskaniu renty inwalidzkiej zachował
prawo do tego deputatu w naturze, a utracił to prawo z dniem 1 stycznia 1996 r. wo-
bec czego organ rentowy wliczył jego wartość do świadczenia rentowego, przyjmując
ubruttowiony wskaźnik deputatu i obowiązującą w dacie wydania decyzji kwotę baz-
ową.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie, po rozpoz-
naniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Chełmie zarzucającej
naruszenie prawa materialnego przez błędną interpretację § 5 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
podstawy wymiaru emerytur i rent (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 11 poz. 63 ze
zm.) wyrokiem z dnia 5 czerwca 1997 r., [...], zmienił zaskarżony wyrok i oddalił od-
wołanie.
W kasacji od tego wyroku wnioskodawca wnosił o jego uchylenie, jak również
o uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 17
lutego 1997 r. [...] i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, wskazując jako
podstawy kasacyjne "naruszenie prawa materialnego przez błędną jego interpretację
i błędne zastosowanie art. 80 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. nr 40, poz. 267 ze zmianami) oraz § 5 ust.
1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia.1985 r. oraz naruszenie prawa
procesowego, tj. art. 227 KPC poprzez niedopuszczenie i uniemożliwienie przesłu-
chania co do faktów mających istotne znaczenie do sprawy, świadka doprowadzo-
nego na rozprawę, a także (...) błędne zastosowanie art. 386 § 1 KPC, podczas gdy
z uzasadnienia wynika konieczność zastosowania postanowień art. 385 KPC, a tym
samym oddalenie apelacji pozwanego".

- 3 -


Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 39311 KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach kasacji, chyba że stwierdzi nieważność postępowania. Wobec braku pods-
taw do stwierdzenia nieważności postępowania Sąd Najwyższy rozpatrując
wniesioną kasację jest związany jej granicami, czyli wskazanymi podstawami i wnios-
kami. Stosownie natomiast do przepisu art. 3933 KPC kasacja powinna czynić za-
dość nie tylko wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego i zawierać przy-
toczenie podstaw kasacyjnych, lecz również ich uzasadnienie.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisu art. 80
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) zwanej dalej ustawą o z.e.p. Jest to bowiem
przepis stanowiący o zasadach wznowienia postępowania przed organem rentowym
(organem orzekającym), a wydanie decyzji będącej przedmiotem niniejszego postę-
powania nastąpiło właśnie w tym trybie, tj. w wyniku wznowienia postępowania przed
organem rentowym.
Treść uzasadnienia kasacji wskazuje, że przedmiotem sporu, a także przed-
miotem zaskarżenia kasacyjnego jest sposób, w jaki dokonano ponownego ustalenia
wysokości podstawy wymiaru renty inwalidzkiej wnioskodawcy. Nie wykazano w ka-
sacji jednakże na czym polega naruszenie przez Sąd Apelacyjny przepisu § 5 ust. 1
w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (jednolity tekst:
Dz. U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem. Powołany
w uzasadnieniu kasacji przepis § 4 rozporządzenia w ogóle nie miał i nie ma zasto-
sowania w sprawie, bowiem dotyczy tylko tych składników wynagrodzenia w gotówce
i w naturze, od których nie ma obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia
społeczne. W myśl przepisu § 5 ust. 1 rozporządzenia wynagrodzenie obejmujące
wartość świadczeń w naturze określa się w wysokości ekwiwalentu pieniężnego
ustalonego we właściwych przepisach branżowych lub normach budżetowych, w
razie ich braku - na podstawie cen detalicznych artykułów obejmujących świadczenia
w naturze... Bezsporne jest, że wnioskodawca, jak to już wyżej wspomniano, pobierał

- 4 -

rentę inwalidzką od dnia 26 maja 1993 r. oraz deputat węglowy w naturze do dnia 31
grudnia 1996 r. Podstawę wymiaru jego świadczenia ustalono -- stosownie do prze-
pisu art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur
i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
Nr 104, poz. 450 ze zm.) zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji - w wysokości od-
powiadającej przeciętnej, zwaloryzowanej kwocie wynagrodzenia, która stanowiła
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 4 lat
kalendarzowych, wybranych przez wnioskodawcę z ostatnich 13 lat kalendarzowych,
tj. z lat 1986-1989.
Rozbieżność pomiędzy orzeczeniami Sądów obu instancji polega na tym, że
Sąd Wojewódzki uwzględniając częściowo roszczenie wnioskodawcy uznał, że w
podstawie wymiaru jego renty należy uwzględnić wartość deputatu węglowego z daty
przyznania tego świadczenia, z uwzględnieniem jego ubruttowienia i kolejnych
waloryzacji, natomiast Sąd Apelacyjny zaakceptował stanowisko organu rentowego,
który doliczył wartość deputatu węglowego za cały okres, z którego zarobki stanowią
podstawę wymiaru renty, zwiększając tę podstawę o taki procentowy wskaźnik, jaki
wynosiła wartość deputatu w stosunku do poprzednio ustalonej podstawy wymiaru
renty.
Uzasadnienie kasacji natomiast prezentuje pogląd, że wartość deputatu wę-
glowego powinna być uwzględniona w postawie wymiaru świadczenia emerytalno-
rentowego w wysokości odpowiadającej cenie rynkowej w dniu utraty prawa do po-
bierania w naturze tego deputatu; w rozpatrywanej sprawie w wysokości ceny w dniu
1 stycznia 1996 r., jednakże nie wskazano podstawy prawnej tak sformułowanego
żądania. Według wnoszącego kasację przytoczony wyżej przepis § 5 ust. 1 rozpo-
rządzenia nie ma w niniejszej sprawie zastosowania, ponieważ: "Przepis ten reguluje
sytuację, kiedy to po przejściu na rentę lub emeryturę nie otrzymuje się świadczenia
w naturze i zachodzi konieczność wliczenia wartości deputatu do podstawy wymiaru
renty lub emerytury (...) Natomiast przedmiotowy stan faktyczny dotyczy zupełnie
innej sytuacji, gdyż w tym przypadku świadczenie deputatowe istniejące obok świad-
czenia z ubezpieczenia społecznego zostało uprawnionym odebrane na mocy pow-
szechnie obowiązujących przepisów prawa pracy. Dlatego też, zdaniem powoda,
brak jest podstaw do dokonywania wyliczenia świadczenia rentowego w nowej wyso-

- 5 -

kości na mocy tegoż rozporządzenia Rady Ministrów. Świadczenie deputatowe po-
winno być więc rozliczone w cenach węgla obowiązujących w dniu utraty prawa do
niego, tj. w dniu 1 stycznia 1996 r. Zaś wysokość tego świadczenia w latach następ-
nych powinna być waloryzowana w oparciu o aktualne ceny węgla obowiązujące w
Polsce, aż do wygaśnięcia świadczenia emerytalno-rentowego. Jest to jedyna forma
rozliczeń uwzględniająca interes rencisty, jak również nie kolidująca z zasadami
współżycia społecznego".
Przede wszystkim należy podkreślić, że orzeczenia Sądu Najwyższego, na
których oparł Sąd pierwszej instancji swe rozstrzygnięcie, a do których odwołuje się
również wnoszący kasację, są nieadekwatne do przedmiotu sporu w niniejszej spra-
wie i zaskarżenia kasacyjnego. Z treści uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia
1994 r., II UZP 33/96 (OSNAPiUS 1995 r. nr 8 poz. 100) wynika, że w sytuacji, gdy
przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia nie uwzględniono w jej wysokości
wartości deputatu węglowego pobieranego w naturze równocześnie z pobieraniem
świadczenia emerytalno-rentowego, to w razie ponownego ustalenia podstawy wy-
miaru (po zaprzestaniu pobierania deputatu w naturze) poprzez doliczenie do niej
równowartości tego deputatu stosuje się tzw. "ubruttowienie" wynikające z ustawy z
dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.
U. z 1993 r. Nr 90, poz. 416). Natomiast w wyroku z dnia 8 listopada 1995 r., II URN
49/95 (OSPiKA 1996 r. z. 12 poz. 175) Sąd Najwyższy uznał, że utrata, zachowane-
go po podjęciu wypłaty emerytury, prawa do pobierania z zakładu pracy ekwiwalentu
za deputat węglowy, stanowi podstawę do ponownego ustalenia emerytury w trybie
art. 80 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 26 ze zm.). W rozpatrywanej sprawie organ rentowy
ponownie ustalił podstawę wymiaru emerytury wnioskodawcy na podstawie art. 80
ustawy o z.e.p., dokonał jej "ubruttowienia" oraz uwzględnił rewaloryzację i kolejne
waloryzacje. Tezy powołanych orzeczeń Sądu Najwyższego nie uprawniają więc do
zaaprobowania poglądu wyrażonego przez Sąd pierwszej instancji, a tym bardziej
zaprezentowanego w kasacji. Sąd Najwyższy w tezie powołanego wyżej wyroku z
dnia 8 listopada 1995 r., użył sformułowania: "(...) przez wliczenie wartości ekwiwa-
lentu do podstawy wymiaru emerytury z daty przyznania świadczenia...", a w uza-
sadnieniu wyraźnie podkreślił, że wypłacaną świadczeniobiorcy przez pracodawcę,

- 6 -

po przyznaniu emerytury, deputatową część wynagrodzenia, należy wliczyć "do za-
robków ujętych w podstawie wymiaru emerytury z chwilą jej przyznania".
Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela ten pogląd. Bezpodstawne jest
twierdzenie kasacji, że do ponownego ustalenia wysokości podstawy wymiaru eme-
rytury wnioskodawcy nie ma zastosowania przepis § 5 ust. 1 powołanego wyżej roz-
porządzenia z dnia 1 kwietnia 1985 r. Rozporządzenie to wydane z upoważnienia
ustawowego art. 22 ust. 1 pkt 1-3 i 5 ustawy o z.e.p., poprzez art. 45 ust. 2 ustawy o
rewaloryzacji ma nadal zastosowanie. Skoro ustawodawca zmieniając przepisy doty-
czące deputatów pracowniczych nie uregulował odmiennie uprawnień do tych
świadczeń dla osób pobierających świadczenia emerytalno-rentowe, to - zarówno
sąd powszechny, jak i Sąd Najwyższy, związane ustawami - nie mogą zmieniać
stanu prawnego. Dlatego też bezprzedmiotowe jest odwołanie się kasacji do szero-
kiego zakresu podmiotowego rozstrzygnięcia tej sprawy, względów słuszności i po-
winności ustawodawcy.
Sąd Najwyższy nie dopatrzył się naruszenia zaskarżonym wyrokiem wskaza-
nych w kasacji przepisów prawa materialnego, bowiem przepis § 5 ust. 1 rozporzą-
dzenia ma zastosowanie również przy ponownym ustalaniu podstawy wymiaru
świadczeń emerytalno-rentowych świadczeniobiorców, którzy z dniem 1 stycznia
1996 r. utracili prawo do pobierania z zakładu pracy deputatu węglowego w naturze.
Powołując jako podstawę kasacyjną zarzut naruszenia "prawa procesowego"
strona wnosząca kasację zarzuciła błędne zastosowanie przepisu art. 386 § 1 (za-
miast 385 KPC) oraz wskazała przepis art. 227 KPC. Wprawdzie w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku, uwzględniającego apelację, znajduje się stwierdzenie, że
"apelacja nie jest zasadna", jednakże trudno podzielić pogląd wnoszącego kasację,
że doszło do naruszenia przepisu art. 386 § 1 KPC tak istotnego, że miało to wpływ
na wynik sprawy. Treść rozważań Sądu świadczy, że uznał apelację za zasadną a
treść uzasadnienia jest zgodna z sentencją.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisu art.
227 KPC poprzez niedopuszczenie dowodu z zeznań świadka doprowadzonego na
rozprawę. W kasacji nie wskazano, czy chodzi o postępowanie w Sądzie pierwszej,
czy drugiej instancji, jakie fakty miały być przedmiotem tego dowodu, jakie znaczenie
mogły mieć na wynik sprawy, skoro stan faktyczny sprawy był bezsporne, a spór

- 7 -

dotyczył stosowania prawa. Sąd Najwyższy kontynuując linię orzecznictwa przed-
wojennego w zakresie postępowania kasacyjnego, wielokrotnie już podkreślał w
swym aktualnym orzecznictwie, że: "zarzuty kasacyjne powinny być przedstawione
tak szczegółowo, by Sąd Najwyższy bez poszukiwań w pismach procesowych (ak-
tach sprawy) otrzymał omówienie wytkniętej wady" (wyrok z dnia 17 grudnia 1996 r.,
II UKN 32/96 - OSNAPiUS 1997 nr 15 poz. 275).
Podkreślić należy, że bezprzedmiotowe jest powołanie się w kasacji na od-
mienną praktykę stosowaną w PKP, ponieważ zakład pracy, który jest równocześnie
organem rentowym ma prawo odmiennego, korzystniejszego od rozwiązań Kodeksu
pracy, uregulowania swych świadczeń zarówno dla pracowników, jak i emerytów i
rencistów.
Sąd Najwyższy zauważa, że wobec braku apelacji wnioskodawcy od nie-
uwzględnionej przez Sąd pierwszej instancji części jego żądania, kasacja w zakresie
wykraczającym poza datę wskazaną w wyroku Sądu Wojewódzkiego, narusza zakaz
reformationis in peius, mający zastosowanie również w postępowaniu kasacyjnym z
mocy przepisów art. 39319 w związku z art. 384 KPC.
Mając powyższe na uwadze, że zaskarżony wyrok mimo błędnego uzasad-
nienia odpowiada prawu, a kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, Sąd
Najwyższy na podstawie przepisu art. 39312 KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================