Wyrok z dnia 21 czerwca 2001 r.
II UKN 432/00

Uzyskiwanie dochodów z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej,
której wykonywanie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego powo-
duje zawieszenie albo zmniejszenie emerytury lub renty także wtedy, gdy dzia-
łalność ta jest prowadzona w formie spółki cywilnej.


Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 2001 r. sprawy z wniosku
Barbary J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o rozli-
czenie renty rodzinnej za 1996 rok, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 lutego 2000 r., [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 11 września 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w K. dokonał rozliczenia renty rodzinnej pobranej przez Barbarę J. za 1996 rok i
ustalił, że pobrała nienależne świadczenie w kwocie 11.296,64 zł. Wezwał ją również
do zwrotu tej kwoty.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 29 marca 1999 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni od powyższej decyzji.
Ustalił, że w 1994 r. Barbara J. wraz z córkami Jolantą Jutrzenką T. i Izabelą N.
odziedziczyła po mężu Ryszardzie J. majątek w postaci nieruchomości w K., sprzętu
komputerowego oraz samochodów i maszyn budowlanych. W dniu 13 kwietnia 1994
r. wnioskodawczyni zawarła z córkami na piśmie umowę spółki cywilnej mającą na
celu wspólne prowadzenie działalności gospodarczej. Każda z nich wniosła do spółki
wkład pieniężny w wysokości 5.000.000 zł (przed denominacją). Według umowy,
uczestnictwo w zyskach i stratach było proporcjonalne do wysokości wkładu. Działal-
ność spółki, mającej nazwę: A.E., została zgłoszona do ewidencji działalności gos-
podarczej jako podmiotu zajmującego się wypożyczaniem sprzętu komputerowego,
środków transportu lądowego oraz maszyn i urządzeń budowlanych. W 1996 r. wnio-
skodawczyni uzyskała dochód z prowadzonej działalności gospodarczej w wysokości
30.961,65 zł.

Sąd Okręgowy uznał, że dochód osiągnięty przez wnioskodawczynię w 1996
r. był zyskiem z prowadzonej działalności, gdyż istotą i celem spółki cywilnej było
działanie zmierzające do osiągnięcia zysku. Zatem dochód ten miał wpływ na zawie-
szenie lub ograniczenie pobieranych świadczeń emerytalno-rentowych. Stosownie
bowiem do § 1 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania eme-
rytur i rent (Dz.U. Nr 58, poz. 290 ze zm.), przy ustalaniu, czy wystąpiły okoliczności
powodujące zawieszenie lub zmniejszenie emerytury lub renty określone w art. 24
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, uwzględnia się
dochody uzyskiwane z pozarolniczej działalności gospodarczej, której wykonywanie
podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

W apelacji wnioskodawczyni zarzuciła błędne przyjęcie w zaskarżonym wyro-
ku, że o zawieszeniu świadczenia rentowego decyduje forma prawna prowadzonej
działalności, a nie jej rodzaj. Zatem osoba wynajmująca określoną rzecz w ramach
umowy spółki nie powinna być w gorszej sytuacji niż osoba, która wynajmowałaby ją
w ramach umowy najmu.

Wyrokiem z dnia 22 lutego 2000 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie oddalił apela-
cję. Sąd ten podkreślił, że w 1996 r. wnioskodawczyni prowadziła na podstawie
wpisu do ewidencji działalność gospodarczą w ramach umowy spółki cywilnej i uzy-
skiwała dochód, o którym mowa w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 października 1991
r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) oraz w § 1 ust. 1 pkt 4 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegó-
łowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty (Dz.U. Nr 58, poz. 290
ze zm.). Zatem dochód uzyskiwany z działalności spółki, jako dochód z pozarolniczej
działalności gospodarczej, której wykonywanie podlegało obowiązkowemu ubezpie-
czeniu społecznemu, miał wpływ na wysokość pobieranej przez wnioskodawczynię
renty rodzinnej. Skoro więc organ rentowy i Sąd Okręgowy wyszły z takich założeń,
brak jest podstaw do oceny, że decyzja tego organu i wyrok zaskarżony apelacją
były niezgodne z prawem.

W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego opartej na podstawie naruszenia
prawa materialnego wnioskodawczyni zarzuciła błędną wykładnię § 1 ust. 1 pkt 4
wymienionego wcześniej rozporządzenia z dnia 22 lipca 1992 r., wyrażającą się w
ustaleniu, że zyski osiągane z tytułu posiadanych przez nią udziałów w spółce cywil-
nej stanowią podstawę do zawieszenia świadczenia rentowego.

Zdaniem wnioskodawczyni, o tym, czy pobierana przez nią renta rodzinna
podlegała zawieszeniu, powinien decydować rodzaj prowadzonej przez nią działal-
ności, a był nią wynajem różnego rodzaju sprzętu technicznego. Intencją prawodaw-
cy nie było przy tym uzależnienie zawieszania lub ograniczenia świadczeń emerytal-
no-rentowych od formy prowadzonej działalności, skoro wykonywanie takiej samej
działalności w ramach umowy cywilnoprawnej nie spowodowałoby następstw w po-
staci zawieszenia lub zmniejszenia pobieranego świadczenia. Stanowisko Sądu
Apelacyjnego prowadzi więc do nierównego traktowania osób prowadzących taką
samą działalność tylko w różnych formach prawnych.

Z podanych względów skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie mogła być uznana za zasadną. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz.
250 ze zm.), obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu określonemu w tej usta-
wie podlegają osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospo-
darczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub na podstawie
koncesji określonych w przepisach o działalności gospodarczej. W myśl zaś art. 2
ust. 1 pkt 2 ustawy, ubezpieczeniu temu nie podlegają osoby mające ustalone prawo
do emerytury i renty. Jednak niepodleganie ubezpieczeniu społecznemu tych osób
nie oznacza podstawy do pominięcia przez organ rentowy dochodu uzyskiwanego
przez nie z działalności gospodarczej przy ustalaniu okoliczności, które mają wpływ
na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia w postaci emerytury lub renty, w tym
także renty rodzinnej. Stosownie bowiem do art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 paździer-
nika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), prawo do emerytury,
renty z tytułu niezdolności do pracy oraz do renty rodzinnej ulega zawieszeniu lub
świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągania wynagrodzenia lub dochodu z
tytułu wykonywania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej dzia-
łalności gospodarczej, której wykonywanie podlega obowiązkowi ubezpieczenia
społecznego. Jak więc z przytoczonego przepisu wynika, wpływ na zawieszenie lub
ograniczenie świadczenia ma fakt uzyskiwania dochodu z takiej działalności, której
wykonywanie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, chociaż określona
osoba - ze względu na ustalone prawo do emerytury lub renty - nie podlega obowiąz-
kowemu ubezpieczeniu społecznemu.

Na podstawie upoważnienia przewidzianego w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 17
października 1991 r. Minister Pracy i Polityki Socjalnej wydał dnia 22 lipca 1992 r.
rozporządzenie w sprawie zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty, w
którego § 1 ust. 1 pkt 4 postanowił, że przy ustalaniu, czy wystąpiły okoliczności po-
wodujące zawieszenie lub zmniejszenie emerytury lub renty, uwzględnia się dochody
z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, której wykonywanie podlega ubez-
pieczeniu społecznemu. Jednocześnie w § 1 ust. 2 rozporządzenia zastrzegł, że
między innymi dochody uzyskiwane z pozarolniczej działalności gospodarczej
uwzględnia się także wtedy, gdy emeryt lub rencista nie podlega obowiązkowi ubez-
pieczenia społecznego, ponieważ ma ustalone prawo do emerytury (renty) lub jest
ubezpieczony z innego tytułu.

W świetle przedstawionego unormowania nie może być przeto wątpliwości co
do tego, że dochody uzyskane przez powódkę w okresie spornym (1996 r.) powinny
być uwzględnione przez organ rentowy przy ustaleniu, czy miała ona prawo do dal-
szego otrzymywania renty rodzinnej, przyznanej decyzją z dnia 5 czerwca 1994 r. i
waloryzowanej w latach następnych, czy też świadczenie to podlegało zawieszeniu.
Słusznie również Sądy obu instancji uznały, że skoro w 1996 r. wnioskodawczyni
uzyskała dochód w wysokości przewyższającej kwotę graniczną dochodu ustalonego
dla tego roku, to pobrane przez nią świadczenia w wysokości 11.296,64 zł były
świadczeniami nienależnymi i jako takie podlegają zwrotowi.

Wbrew zapatrywaniu skarżącej, Sąd Apelacyjny nie naruszył prawa material-
nego wskutek błędnej wykładni § 1 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia z dnia 22 lipca 1992 r.
w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty.
Przepis ten bowiem jako okoliczność powodującą zawieszenie lub zmniejszenie
emerytury i renty traktuje ,,dochody z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej,
której wykonywanie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego". Nie uzależ-
nia natomiast możliwości uwzględnienia tych dochodów od formy, w jakiej działal-
ność ta jest prowadzona ani od jej rodzaju. Mówiąc inaczej, nie ma znaczenia oko-
liczność, czy pozarolnicza działalność gospodarcza jest prowadzona w formie spółki
cywilnej, czy też w innej formie, jak również to, czy dochód wynika z najmu rzeczy,
czy też z innego rozporządzenia nią.

Nie mógł również odnieść skutku zarzut kasacji, według którego zaskarżony
wyrok jest świadectwem nierównego i niekorzystnego traktowania skarżącej w po-
równaniu z podmiotami prowadzącymi taką samą działalność, tyle że na podstawie
umowy najmu. Zarzut ten okazał się nietrafny przede wszystkim dlatego, że z punktu
widzenia ubezpieczenia społecznego inna jest sytuacja prawna osoby prowadzącej
działalność gospodarczą, a inna osoby, która na podstawie umowy cywilnoprawnej
uzyskuje dochód z tytułu najmu lub dzierżawy. O ile bowiem osoba prowadząca
działalność gospodarczą korzysta z uprawnień wynikających z faktu objęcia jej obo-
wiązkowym ubezpieczeniem społecznym, o tyle osoba wynajmująca rzecz na pod-
stawie umowy najmu nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, jeżeli nie
prowadzi działalności gospodarczej i nie korzysta również ze świadczeń z tego
ubezpieczenia. Tak więc na przykładzie przedmiotowej sprawy nie można mówić o
nierównym traktowaniu podmiotów prawa będących w takiej samej sytuacji faktycz-
nej.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu kasacji (art. 39312 KPC).
========================================