Wyrok z dnia 13 stycznia 1999 r.
II UKN 424/98

Ustalenie, że w zakładzie pracy nastąpiło pogorszenie warunków pracy
uzasadniające opłacanie dodatkowej składki na ubezpieczenie społeczne na
podstawie § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w
sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń
z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze
zm.) w brzmieniu obowiązującym przed 19 listopada 1996 r., wymaga wyjaśnie-
nia czy przyczyny wzrostu liczby wypadków przy pracy mają charakter powta-
rzający się lub określenia innych okoliczności wskazujących na pogorszenie
się tych warunków.


Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 1999 r. sprawy z wniosku
Centralnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w W. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o składki, na skutek kasacji wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 marca 1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 18 listopada 1996 r. [...] zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w W. z dnia 5 stycznia 1996 r. zobowiązującą Centralną Dyrekcję
Okręgową Kolei Państwowych w W. do opłacenia dodatkowej składki na ubezpie-
czenie społeczne w wysokości 7% podstawy jej wymiaru od dnia 1 grudnia 1995 r. w
ten sposób, że zobowiązał stronę odwołującą się do zapłacenia podwyższonej
składki od wynagrodzeń pracowników zatrudnionych na stacji PKP w S., w pozostałej
części odwołanie oddalając. Sąd ustalił, że w dniu 15 listopada 1995 r. okręgowy
państwowy inspektor pracy złożył wniosek do organu rentowego o wymierzenie do-
datkowej składki na ubezpieczenie społeczne za pracowników Stacji Rejonowej PKP
w S. stwierdziwszy podczas kontroli przeprowadzonej w dniach 19 do 25 październi-
ka ,,wzrost liczby wypadków przy pracy o powtarzających się przyczynach". W latach
1992-1993 w zakładzie zdarzyło się 8 wypadków, w roku 1994 - 10, a w 1995 r. do
czasu kontroli - 11 wypadków. Wskaźnik ich ciężkości wynosił w 1993 - 15,3, w 1994
- 21,7, w 1995 - 35,3; wskaźnik częstotliwości w poszczególnych latach odpowiednio
- 7, 9,4 i 9,5. Stwierdzono brak zainteresowania kierownictwa zakładu sprawami bez-
pieczeństwa i higieny pracy oraz pogarszającymi się warunkami pracy. W 1993 r. nie
zatrudniano służby bhp. Wypadki występowały głównie w drużynach konduktorskich i
zespołach manewrowych. W ocenie Sądu, powyższe uzasadnia zwiększenie składki
na ubezpieczenie społeczne na podstawie § 5 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozli-
czania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.).

Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 24 marca 1998 r. [...] oddalił
apelację Centralnej DOKP od tego wyroku i zasądził od niej na rzecz Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych 100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Zdaniem Sądu
przesłanką podwyższenia składki jest ,,pogorszenie warunków pracy wyrażające się
wzrostem kategorii ryzyka". Wzrost kategorii ryzyka występuje między innymi przy
wzroście wskaźnika poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Pogorszenie warun-
ków pracy w Stacji Rejonowej PKP S. polega na wzroście ,,czynnika ryzyka, którego
wyrazem jest wzrost liczby wypadków przy pracy w stosunku do liczby zatrudnionych
pracowników".

Centralna Dyrekcja Okręgowej Kolei Państwowych zaskarżyła ten wyrok ka-
sacją . Wskazując jako jej podstawę naruszenie prawa materialnego, a to § 5 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r., wniosła o zmianę zaskar-
żonego wyroku i poprzedzającej go decyzji lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania. Strona skarżąca podniosła, że
Sąd błędnie zastosował § 5 rozporządzenia w brzmieniu nadanym mu przez § 1 pkt 1
rozporządzenia zmieniającego z dnia 3 września 1996 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 532).
Podstawę wymierzenia dodatkowej składki na ubezpieczenie społeczne stanowiło
pogorszenie warunków pracy wyrażające się wzrostem liczby wypadków przy pracy o
powtarzających się przyczynach. Wypadki przy pracy pracowników Stacji Rejonowej
PKP w S. były w większości zdarzeniami losowymi i nie wiązały się z warunkami
pracy. Badanie warunków pracy przeprowadzone w 1996 r. przy zastosowaniu § 2
rozporządzenia zmieniającego wykazało brak podstaw do wymierzenia składki do-
datkowej.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Trafnie podnosi skarżący, że podstawę prawną rozstrzygnięcia zawartego w
zaskarżonym wyroku powinien stanowić § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
29 stycznia 1990 r. w brzmieniu obowiązującym przed jego zmianą z dnia 3 września
1996 r., a zatem przed 19 listopada 1996 r. Dla takiego jej określenia nie ma znacze-
nia treść § 2 rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpiecze-
nia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
albowiem przepis ten, o charakterze przejściowym, nakazuje stosować § 5 w nowym
brzmieniu jedynie do rozpatrywania zgłoszonych przed wejściem w życie jego nowej
wersji wniosków o zaprzestanie wymierzania składki dodatkowej. Przedmiotem roz-
poznawanej sprawy jest zasadność wymierzenia dodatkowej składki, nie zaś za-
przestanie wymierzania składki dodatkowej opłacanej przez pracodawcę na podsta-
wie prawomocnej decyzji.

Według § 5 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia złożenie wniosku o wymierzenie do-
datkowej składki na ubezpieczenie społeczne jest uzasadnione w razie stwierdzenia
pogorszenia warunków pracy wyrażającego się liczbą wypadków przy pracy, w tym w
szczególności wypadków o powtarzających się przyczynach. Zasadnicze znaczenie
dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy miało zatem ustalenie czy w Stacji Rejo-
nowej PKP S. nastąpiło pogorszenie warunków pracy polegające na zwiększeniu
liczby wypadków przy pracy o powtarzających się przyczynach. Fakt zwiększenia
liczby wypadków w latach 1992-1995 jest bezsporny. Skarżący kwestionuje ustalenie
co do powtarzalności ich przyczyn. Tej okoliczności Sąd nie wyjaśnił dostatecznie. Z
materiału sprawy wynika, że przyczyny wypadków przy pracy były rozmaitej natury -
od skręceń stawu skokowego, poprzez przytrzaśnięcie palców drzwiami lub oknem ,
pobicia przez pasażerów, zranień wskutek obrzucenia pociągu kamieniami do skale-
czeń w czasie sporządzania posiłku. Sąd powinien był zatem wyjaśnić na czym po-
legała w tym stanie rzeczy powtarzalność przyczyn wypadków przy pracy. Przy tym
powtarzalność przyczyn zwiększonej liczby wypadków nie jest jedyną przesłanką
ustalenia, że nastąpiło pogorszenie się warunków pracy w zakładzie. Uzasadnia takie
ustalenie tylko ,,w szczególności". Jeżeli więc Sąd po przeprowadzeniu uzupełniają-
cego postępowania dowodowego ustali, że wypadki przy pracy, których liczba uległa
zwiększeniu, miały powtarzające się przyczyny - wystarczy to do rozstrzygnięcia
sprawy. W przeciwnym razie konieczne będzie wykazanie związku, innego niż nor-
matywny, między wzrostem liczby wypadków przy pracy a warunkami pracy.

Po wyjaśnieniu okoliczności dotyczących przyczyn wypadków przy pracy, któ-
rym ulegli w latach 1992-1995 pracownicy Stacji Rejonowej PKP w S (zwłaszcza
drużyn konduktorskich i zespołów manewrowych) oraz ich związku z warunkami
pracy w zakładzie, Sąd dokona ustaleń w zakresie koniecznym do właściwego zas-
tosowania § 5 rozporządzenia oraz oceni je i zakwalifikuje prawnie.

Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313 § 1
KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================