Wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r.
II UKN 413/97

Okresy pracy sprzedawcy wody sodowej z saturatora, wykonywanej na
podstawie umowy agencyjnej, przez okres krótszy niż 6 miesięcy w roku, nie
są okresami składkowymi (art. 2 ust. 2 pkt 12 ustawy z dnia 17 października
1991 r. o zasadach rewaloryzacji emerytur i rent - Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.
w związku z art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecz-
nionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia - jednolity tekst:
Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN Maria
Mańkowska, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 1997 r. sprawy z wniosku
Antoniny Ś. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o
emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 20 maja 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 20 maja 1997 r. zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 5 grudnia 1996 r. i oddalił odwołanie
wnioskodawczyni od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z
dnia 20 czerwca 1996 r. Decyzją tą organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa
do emerytury, ponieważ nie udowodniła wymaganego przez przepis art. 26 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. 20-letniego okresu zatrudnienia. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych uwzględnił 4 lata 3 miesiące 10 dni okresów składkowych oraz 5 lat 9
miesięcy i 13 dni okresów nieskładkowych - łącznie 10 lat 23 dni. Nie uwzględniono
zatrudnienia wnioskodawczyni jako przedszkolanki od 15 stycznia 1953 r. do 20
października 1959 r. ze względu na brak świadectwa pracy oraz okresu pracy przy
saturatorze w charakterze jego dzierżawcy w latach 1964-79, wobec braku wykazu
miesięcy, w których praca ta była wykonywana.

Sąd Wojewódzki po przesłuchaniu świadków i przeprowadzeniu dowodu z akt
osobowych wnioskodawczyni uwzględnił okres jej pracy w przedszkolu od 1 stycznia
1953 r. do 30 listopada 1958 r. (5 lat 11 miesięcy) oraz w Wojewódzkiej Spółdzielni
Spożywców w W. przez 4 lata 10 miesięcy 15 dni. Łączny okres składkowy Sąd
Wojewódzki ustalił na 15 lat 25 dni, a okres nieskładkowy na 5 lat 9 miesięcy 13 dni
(po zmniejszeniu do 1/3 uwzględnionego okresu składkowego). Zdaniem Sądu Wo-
jewódzkiego wnioskodawczyni udowodniła staż pracy wynoszący 20 lat 1 miesiąc 3
dni i nabyła prawo do emerytury od 14 marca 1995 r. Sąd zaliczył pracę w charakte-
rze ,,agenta saturatora" z wodą sodową po 5 miesięcy 15 dni w latach 1968-73, 1977-
79 oraz w roku 1967 r. - 2 miesiące 10 dni, a w 1976 r. - 1 miesiąc 15 dni.

Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację organu rentowego od wyroku Sądu I ins-
tancji. Sąd Apelacyjny powołał się na art. 2 ust. 1 ustawy z 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) i podał, że zgodnie z
tym przepisem przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń uwzględnia się jako
okresy składkowe m.in. okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w
wysokości określonej w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie przepi-
sów o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, przepisów wymienionych
w art. 1 pkt 2-5. W art. 1 ust. 1pkt 3 wymieniona jest ustawa z dnia 19 grudnia 1975 r.
o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospo-
darki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (jednolity
tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.). Zdaniem Sądu Apelacyjnego z mate-
riału sprawy nie wynika, aby wnioskodawczyni miała zawartą umowę agencyjną lub
umowę zlecenia i była na podstawie którejkolwiek z tych umów zgłoszona do ubez-
pieczenia społecznego. Sąd Apelacyjny podkreślił, że w tych okolicznościach brak
było podstaw do przyjęcia, że praca wnioskodawczyni przy obsłudze saturatora od-
powiada okresom składkowym w łącznej ilości 4 lat 10 miesięcy 15 dni. Sąd Woje-
wódzki ustalił, że praca ta trwała po 5 i pół miesiąca lub krócej.

Sąd Apelacyjny powołał się na treść przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 1975
r., zgodnie z którymi dla objęcia ubezpieczeniem społecznym osób wykonujących
pracę na podstawie umowy zlecenia lub agencyjnej, koniecznem było, aby praca
trwała nieprzerwanie co najmniej 6 miesięcy w roku. Dopiero w 1991 r. warunek ten
został zmniejszony do 30 dni, a w 1994 r. do 15 dni pracy w miesiącu. Sąd Apela-
cyjny wyjaśnił, że nawet przy założeniu, iż w spornym okresie wnioskodawczyni wy-
konywała pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia, to wobec bezspornego
faktu, że praca nie była świadczona nieprzerwanie przez 6 miesięcy każdego roku,
okres jej nie może być traktowany jako okres składkowy. Okresy składkowe, które
wnioskodawczyni udowodniła wynoszą 10 lat 1 miesiąc 10 dni, okresy nieskładkowe
- 10 lat 7 miesięcy 28 dni. Sąd Apelacyjny powołał się na art. 4 ust. 2 ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent..., zgodnie z którym okresy
nieskładkowe uwzględnia się w rozmiarze nie przekraczającym 1/3 okresów
składkowych. W konsekwencji łączny okres składkowy i nieskładkowy
wnioskodawczyni wynosi 13 lat 5 miesięcy i nie jest wystarczający do przyznania
prawa do emerytury.

W kasacji pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił Sądowi Apelacyjnemu nie-
właściwe zastosowanie przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia w związku z art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o re-
waloryzacji emerytur i rent oraz naruszenie art. 328 § 2 KPC przez pominięcie znaj-
dujących się w aktach sprawy dowodów potwierdzających pracę powódki w WSS
,,Społem".

W konkluzji pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie apelacji organu rentowego lub o uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji podano, że Sąd Apela-
cyjny w sposób wewnętrznie sprzeczny ustalił, że umowa powódki z WSS ,,Społem"
miała charakter cywilnoprawny, a jednocześnie swoje stanowisko uzasadnił brakiem
6 miesięcznego okresu zatrudnienia. Ponadto, w ocenie wnoszącego kasację, prze-
pisy ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonują-
cych pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia nie miały do wnioskodaw-
czyni zastosowania, gdyż rozpoczęła pracę przed wejściem w życie tej ustawy.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Wielokrotnie już w dotychczasowych orzeczeniach Sąd Najwyższy zwracał
uwagę, że kasacja oparta na zarzucie naruszenia przez Sąd II instancji ,,całej"
ustawy nie odpowiada podstawom kasacji określonym w art. 3931 KPC. Ponadto,
wbrew wywodom kasacji, Sąd Apelacyjny nie dokonał ustaleń w sposób ,,wewnętrz-
nie sprzeczny". Z pisma WSS Społem z dnia 28 marca 1996 r. wynika, że agenci
wózków saturatorowych zawierali ze Spółdzielnią umowę cywilnoprawną na dzier-
żawę wózka i butli gazowej.

Zawarcie umowy na dzierżawę wózka saturatorowego, nie miało wpływu na to,
że dzierżawcy tych wózków wykonywali na rzecz Społem pracę w oparciu o umowę
agencyjną. Były to dwie niezależne od siebie umowy i takie ustalenie Sądu
Apelacyjnego nie może być potraktowane jako sprzeczne wewnętrznie. Prawidłowo
Sąd Apelacyjny odwołał się do przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubez-
pieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki
uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (jednolity tekst:
Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.). Sąd Wojewódzki w ustaleniach swoich i
rozważaniach przepisy tej ustawy całkowicie pominął, czym dopuścił się naruszenia
jej art. 1. Zgodnie z art. 1 ust. 1 i 3 tej ustawy, obowiązkowe ubezpieczenie spo-
łeczne obejmuje osoby wykonujące stale i odpłatnie pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia zawartej z jednostkami gospodarki uspołecznionej.
Za pracę wykonywaną stale uważa się pracę, która trwa nieprzerwanie 6 miesięcy.

Zgodnie z art. 41 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. okresy ubezpieczenia
określane dotychczasowymi przepisami, normującymi zasady ubezpieczenia spo-
łecznego osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zle-
cenia, są okresami ubezpieczenia w rozumieniu ustawy.

Przepisy te to przepisy wydane na podstawie art. 47 ustawy z dnia 29 marca
1965 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników, które do wnioskodawczyni zas-
tosowania nie miały (art. 46 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r.), albowiem nie obej-
mowały sprzedawców wody sodowej z saturatora, zatrudnionych na podstawie
umowy agencyjnej lub zlecenia, tylko osoby wymienione w tym przepisie enumera-
tywnie.

Sąd Wojewódzki ustalając, że wnioskodawczyni sprzedając wodę sodową w
ramach umowy agencyjnej błędnie powołał jako dowód pracowniczą książeczkę
zdrowia. Książeczka ta została wydana w 1962 r. ze względu na pracę wnioskodaw-
czyni w przedszkolu, a nie z tytułu umowy agencyjnej.

Wnioskodawczyni złożyła do akt zaświadczenie Społem WSS W.Ś. z dnia 29
marca 1996 r. potwierdzające, iż była zatrudniona jako dzierżawca saturatora do
wody sodowej od 20 lutego 1964 r. do 30 października 1979 r. przez 7 miesięcy w
roku. Zaświadczenie to, słusznie wzbudziło wątpliwości Sądu Wojewódzkiego, który
zwrócił się o bliższe wyjaśnienie dotyczące pracy wnioskodawczyni do WSS Społem.
Spółdzielnia ta pismem z dnia 25 września 1996 r. wyjaśniła, że nie dysponuje
żadnymi dokumentami dotyczącymi pracy agentów wózków saturatorowych. Stąd
ustalenia Sądu Wojewódzkiego co do przebiegu tej pracy, przeciętnie po 5 i pół mie-
siąca w roku budziły wątpliwości. Ustalenia te, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd
Apelacyjny pozostawały w sprzeczności z art. 1 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia
1975 r., której przepisy Sąd Wojewódzki pominął. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 12
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, przy ustalaniu
prawa i wysokości świadczeń uwzględnia się jako okresy składkowe okresy pracy na
obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspo-
łecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia objętej obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego, za które wpłacono składkę na ubezpieczenie społeczne
lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, wykonywanej przed
dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli wykonywanie umowy
odpowiadało warunkom ubezpieczenia.

Wnioskodawczyni, wykonując pracę agenta przy sprzedaży wody sodowej z
saturatora dzierżawionego od Spółdzielni Spożywców Społem przed dniem wejścia w
życie ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wyko-
nujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia, nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu; obowią-
zek ubezpieczenia nie powstał także po dniu wejścia w życie ustawy ze względu na
to, że praca nie była wykonywana stale w rozumieniu tej ustawy.

W konsekwencji wnioskodawczyni nie dysponuje okresem zatrudnienia wy-
maganym przez art. 26 ustawy o z.e.p. do nabycia prawa do emerytury, co prawid-
łowo ustalił Sad Apelacyjny. Zarzut kasacji naruszenia przez Sąd II instancji art. 328
KPC przez pominięcie dowodów pracy wnioskodawczyni w WSS Społem, jest całko-
wicie chybiony, gdyż już Sąd Wojewódzki dowodom tym nie dał wiary ustalając inny
przebieg tej pracy.

Dlatego też Sąd Najwyższy na mocy art. 39312 KPC orzekł jak w sentencji.
========================================