Wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r.
II UKN 409/97

1. Przewidziany w § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad
wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) obowiązek organu
rentowego informowania o warunkach i dowodach wymaganych do uzyskania
świadczeń emerytalno-rentowych oraz udzielania pomocy przy ubieganiu się o
nie, dotyczy tylko świadczeń objętych postępowaniem.
2. Do postępowania w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe,
toczących się przed organami rentowymi, w zakresie uregulowanym
rozporządzeniem wymienionym w pkt. 1, nie mają zastosowania przepisy
Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 95 w związku z art. 94 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin -
Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).

Przewodniczący: SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Mańkowska,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 1997 r. sprawy z wniosku
Anny P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w W. o wyso-
kość renty rodzinnej, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyj-
nego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 5 grudnia 1996 r.
[...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 20 grudnia 1995 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w W. dokonał przeliczenia renty rodzinnej Anny P. przyjmując za podstawę wymiaru
świadczeń wynagrodzenie jej zmarłego męża z lat 1977-79 i przyznając podwyż-

- 2 -

szone świadczenie od 1 sierpnia 1995 r., tj. za 3 miesiące wstecz od miesiąca, w
którym wnioskodawczyni zgłosiła wniosek.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, roz-
poznając odwołanie wnioskodawczyni, wyrokiem z dnia 27 czerwca 1996 r. oddalił je.
Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że w dniu 2 listopada
1995 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o przeliczenie renty rodzinnej wskazując
jako podstawę przeliczenia zarobki męża z lat 1977-79. Organ rentowy postąpił
zgodnie z tym wnioskiem. Nie ma natomiast podstaw do przyznania podwyższonego
świadczenia od daty przyznania prawa do renty rodzinnej, tj. od 15 września 1993 r.,
gdyż byłoby to sprzeczne z art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 5 grudnia 1996 r. oddalił rewi-
zję złożoną przez wnioskodawczynię od wymienionego wyżej wyroku. Sąd II instancji
stwierdził, że Sąd Wojewódzki prawidłowo zastosował art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. Nie wchodzi bowiem w rachubę błąd organu rentowego, który
stwarzałby podstawę do przyznania wnioskodawczyni podwyższonego świadczenia
za okres 3 lat. Ponadto możliwość przeliczenia świadczeń emerytalno-rentowych, w
tym także rent rodzinnych, wprowadziła dopiero ustawa z dnia 17 października 1991
r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), której art. 33 ust. 1 wyraźnie
postanawia, że ponowne obliczenie świadczenia następuje na wniosek
zainteresowanego. Przed zgłoszeniem wniosku przez skarżącą organ rentowy nie
miał podstaw do dokonania jakichkolwiek zmian gdy chodzi o jej prawo do świadcze-
nia, z wyjątkiem rewaloryzacji i waloryzacji świadczenia. Sąd Apelacyjny podniósł
również, iż wskazana wyżej ustawa nie nałożyła na organy rentowe obowiązku zaz-
najamiania świadczeniobiorców z jej tekstem.
W kasacji złożonej od wyroku Sądu Apelacyjnego powódka żądała jego
uchylenia oraz uchylenia wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 27 czerwca 1996 r. i
przekazania sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania. Jako
podstawę kasacji skarżąca podała naruszenie przepisów postępowania - art. 9 KPA
oraz § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępo-
wania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr

- 3 -

10, poz. 49) polegające na tym, że organ rentowy nie zrealizował swoich ustawowych
obowiązków wobec jej zmarłego męża i nie poinformował go o możliwości uzyskania
wyższego świadczenia, gdy w marcu 1990 r. wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu
emerytury, zamiast pobieranej dotąd renty inwalidzkiej. Uchybienie to sprawiło, że
przyznana następnie renta rodzinna była niższa, gdyż ustalenie podstawy
świadczenia z ostatnich 12 miesięcy było mniej korzystne niż z 3 lat kalendarzowych
wybranych z ostatnich 12 lat.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie.
Mąż wnioskodawczyni złożył wniosek o rentę inwalidzką dołączając do niego
zaświadczenie o zatrudnieniu oraz wskazując okres i zarobki, na których podstawie
należało ustalić wysokość świadczenia. Były to zarobki z 12 miesięcy przypadających
od 1 czerwca 1988 r. do 31 maja 1989 r. Organ rentowy uwzględnił wniosek i w
decyzji z dnia 11 września 1989 r. ustalił wysokość świadczenia w kwocie 116.260 zł.
W dniu 8 marca 1990 r. mąż wnioskodawczyni złożył wniosek o zamianę renty
inwalidzkiej II grupy na emeryturę pod warunkiem, że "stworzy to dla niego korzyst-
niejszą sytuację finansową". Jednak poza stwierdzeniem, że "zgodnie z przepisami
spełnia wszystkie konieczne...warunki" do przyznania emerytury, nie zamieścił we
wniosku żadnych innych żądań. Decyzją z dnia 20 października 1990 r. organ ren-
towy przyznał mężowi wnioskodawczyni emeryturę w kwocie 221.910 zł, w której
mieścił się także dodatek rodzinny dla syna w kwocie 5.300 zł.
Przepis art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) ustanawia zasadę,
że postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na wniosek, chyba że ustawa
lub przepis szczególny stanowi inaczej. Zgodnie z art. 89 ust. 3 ustawy do wniosku
powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość.
Wydane na podstawie art. 94 wymienionej ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i
zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) w § 4 powtarza tę za-
sadę, a w § 3 przewiduje, że organy rentowe są obowiązane do informowania o wa-

- 4 -

runkach i dowodach wymaganych do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych
oraz do udzielania pomocy przy ubieganiu się o te świadczenia.
Zgodnie z przepisem art. 16 ust. 1 powołanej wyżej ustawy, który był pods-
tawą wymiaru renty inwalidzkiej dla męża wnioskodawczyni, do ustalenia podstawy
wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej przyjmuje się wynagrodzenie wypłacone
pracownikowi za okres ostatnich czterech kwartałów kalendarzowych albo za okres
kolejnych 3 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 12 lat
kalendarzowych, liczonych w sposób przewidziany w tym przepisie. Mąż wnios-
kodawczyni żądał przyznania mu renty inwalidzkiej w wysokości wynikającej z za-
robków uzyskanych w okresie ostatnich czterech kwartałów kalendarzowych przed
złożeniem wniosku i przedstawił zaświadczenie o zarobkach pochodzących z tego
okresu, zaś organ rentowy postąpił zgodnie z wnioskiem. Tak więc organ rentowy nie
naruszył trybu postępowania przy ustalaniu prawa do świadczeń przewidzianego
zarówno w ustawie, jak i w powołanym rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. Skoro
bowiem art. 16 ust. 2 ustawy przewiduje dwie możliwości ustalenia podstawy wy-
miaru emerytury i renty, pozostawiając zainteresowanemu wybór jednej z nich, to
ustalenie świadczenia w jeden ze sposobów żądanych przez osobę uprawnioną jest
oczywiście zgodne z prawem. Co więcej, jeżeli wniosek o przyznanie określonego
świadczenia jest jasny w swej treści i kompletny, bezprzedmiotowe staje się infor-
mowanie zainteresowanego przez organ rentowy "o warunkach i dowodach wyma-
ganych do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych oraz udzielanie pomocy przy
ubieganiu się o te świadczenia", o czym stanowi § 3 rozporządzenia. Organ rentowy
załatwiając wniosek męża wnioskodawczyni o przyznanie emerytury w miejsce po-
bieranej renty inwalidzkiej zastosował art. 162 ust. 2 ustawy, który przewiduje, że
podstawą wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do
renty inwalidzkiej, stanowi podstawa wymiaru tej renty. Nie dysponował przy tym
zaświadczeniami o zarobkach z innego okresu niż wskazany we wniosku, gdyż mąż
wnioskodawczyni dowodów takich nie przedstawił. Tak więc organ rentowy nie miał
podstaw, by uznać, że istnieje korzystniejsza podstawa ustalenia wymiaru świadcze-
nia niż podana we wniosku o emeryturę. Nie miał natomiast obowiązku z urzędu
sprawdzać wysokości zarobków uzyskanych przez zainteresowanego w innym cza-
sie i w konsekwencji przyjąć inną podstawę ustalenia wymiaru świadczenia. Pracow-

- 5 -

nik bowiem wybiera zarobki najbardziej korzystne dla wyliczenia podstawy wymiaru
świadczenia, a nie organ rentowy.
Gdy chodzi o podstawę wymiaru renty rodzinnej wnioskodawczyni, to z art.
162 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. wynika, że w razie śmierci emeryta (ren-
cisty), który nie był zatrudniony po przyznaniu emerytury lub renty inwalidzkiej (a tak
było w przypadku męża wnioskodawczyni), podstawę wymiaru renty rodzinnej sta-
nowi podstawa wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej. Wraz z wejściem w życie
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.) powstała możliwość ustalania na nowo podstawy wymiaru świadczeń (w tym
także rent rodzinnych - art. 8 ust. 2) na zasadach określonych w ustawie. Według art.
33 ust. 1, jeżeli renta rodzinna została zrewaloryzowana w myśl art. 27-30 i art. 32,
renta ta na wniosek osoby zainteresowanej podlega ponownemu obliczeniu. W takim
przypadku jej podstawę może stanowić zwaloryzowana kwota wynagrodzenia (która
stanowiła podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne) z kolejnych 3 lat
kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 12 lat kalenda-
rzowych - jednak pod warunkiem, że wniosek o świadczenie został zgłoszony do dnia
31 grudnia 1992 r. Wówczas podwyższenie świadczenia nastąpiło od dnia 1
listopada 1992 r.
Jest niesporne, że wniosek o przeliczenie pobieranej renty rodzinnej wnios-
kodawczyni złożyła po 31 grudnia 1992 r. Tym samym art. 33 ust. 1 w związku z art.
7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 października 1992 r. nie mógł być wobec niej zasto-
sowany. Z tego też względu stanowisko Sądów obu instancji jest niewadliwe.
Z powołanego wyżej przepisu art. 33 ust. 1 wynika jednoznacznie, że po-
nowne obliczenie wcześniej ustalonego świadczenia następuje na wniosek osoby
uprawnionej. Nie jest wiec zasadny zarzut zawarty w kasacji, że nieprzyznanie
wnioskodawczyni podwyższonego świadczenia za czas poprzedzający zgłoszenie
wniosku narusza § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Przewi-
dziany bowiem w tym przepisie obowiązek informowania o warunkach i dowodach
wymaganych do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych oraz udzielania pomocy
przy ubieganiu się o te świadczenia dotyczy toczącego się postępowania. Nie
dotyczy natomiast sytuacji, gdy postępowanie o te świadczenia w ogóle nie zostało

- 6 -

wszczęte. Trudno bowiem byłoby przyjąć, że organy rentowe są obowiązane zawia-
damiać wszystkie osoby zainteresowane o wejściu w życie nowych przepisów i np. o
przewidzianych w nich możliwościach i warunkach ponownego obliczenia świadczeń.
W sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe wszczęcie postępowania z urzędu
jest wyjątkiem i zgodnie z art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. może mieć
miejsce wtedy, gdy ustawa lub przepis szczególny tak stanowią.
Wniosek o przyznanie renty rodzinnej dla siebie złożyła wnioskodawczyni po
raz pierwszy dnia 5 czerwca 1993 r. Nie mógł zatem mieć do niej zastosowania art. 8
ust. 1 pkt 2 (w związku z ust. 2 tego przepisu), gdyż przepis ten reguluje sposób
ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej, a także renty rodzinnej
dla "osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do któregoś z tych świadczeń". Nie
wiadomo więc, jakich informacji był obowiązany udzielić wnioskodawczyni organ
rentowy, zwłaszcza wobec obowiązywania art. 162 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. określającego jedyną podstawę wymiaru renty rodzinnej, taką, jaką
przyjął organ rentowy.
Nie jest również zasadny zarzut zawarty w kasacji, że zaskarżony wyrok na-
rusza art. 9 KPA.
Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (będących
sprawami cywilnymi) zostało unormowane w Kodeksie postępowania cywilnego (art.
1 KPC). Do tego postępowania przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego
nie mają zastosowania. Gdy chodzi o postępowanie przed organami rentowymi, to
stosownie do art. 95 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje
się w sprawach o świadczenia określone w tej ustawie, jednak z wyłączeniem tych
przypadków, dla których ustawodawca przewidział postępowanie odrębne. Tak stało
się właśnie w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe. Postępowanie w tych
sprawach zostało bowiem uregulowane w powołanym wcześniej rozporządzeniu z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i
zasad wypłaty tych świadczeń i w zakresie nim objętym nie mają zastosowania
przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Tym samym ani organ rentowy,
ani Sądy obu instancji nie mogły naruszyć art. 9 KPA.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako nie zawierającą uspra-

- 7 -

wiedliwionych podstaw (art. 39312 KPC).
========================================