Wyrok z dnia 16 grudnia 1998 r.
II UKN 393/98

Rozmiar przypadających w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem
inwalidztwa okresów nieskładkowych, wymienionych w art. 6 ust. 2 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustala-
nia emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), podlega ustawowemu ograniczeniu do jednej trzeciej uwzględnionych
okresów składkowych z całego okresu ubezpieczenia.


Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku
Teresy K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o rentę,
na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 23 kwietnia 1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku do ponownego rozpoznania, po-
zostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyro-
kiem z dnia 23 kwietnia 1998 r. oddalił apelację wnioskodawczyni Teresy K. od wy-
roku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
siedzibą w Gdyni z dnia 21 października 1997 r. [...], oddalającego jej odwołanie od
decyzji organu rentowego z dnia 8 listopada 1996 r., odmawiającej przyznania prawa
do renty inwalidzkiej. Sąd Apelacyjny nie potwierdził stanowiska Sądu pierwszej ins-
tancji, że wnioskodawczyni nie spełnia wymagania powstania inwalidztwa w okresie
objętym ochroną prawa ubezpieczeń społecznych. Sąd drugiej instancji ustalił, iż w
dacie powstania inwalidztwa, tj. we wrześniu 1994 r. wnioskodawczyni sprawowała
opiekę nad synem urodzonym w dniu 12 marca 1992 r., a zatem jej inwalidztwo po-
wstało w okresie nieskładkowym, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 6 a ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania eme-
rytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), wskutek
czego spełniony został warunek powstania inwalidztwa w okresie objętym ochroną
prawa ubezpieczeń społecznych (art. 6 ust. 2 tej ustawy). Jednakże stwierdzone na-
ruszenie prawa materialnego nie miało wpływu na zgodność z prawem zaskarżonego
wyroku Sądu Wojewódzkiego, ponieważ wnioskodawczyni nadal nie spełnia warunku
legitymowania się pięcioletnim okresem ubezpieczenia w ostatnim dziesięcioleciu
przed datą powstania inwalidztwa. W okresie od 1 października 1984 r. do 30 wrześ-
nia 1994 r. wnioskodawczyni udowodniła jedynie 4 lata 3 miesiące i 16 dni okresów
składkowych oraz nieskładkowych, a w konsekwencji nie spełnia wszystkich ustawo-
wych wymagań koniecznych do nabycia prawa do renty inwalidzkiej w myśl art. 32
ustawy o z.e.p.
W kasacji wnioskodawczyni podniesiono zarzut naruszenia art. 212 KPC i art.
5 KPC przez nieudzielenie jej ,,potrzebnych pouczeń i wskazówek, w szczególności
dotyczących celowości ustanowienia pełnomocnika procesowego, gdyż te okolicz-
ności mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy". Na rozprawie kasacyjnej pełno-
mocnik wnioskodawczyni w ramach nowego uzasadnienia podstaw kasacyjnych
wskazał, że niekorzystanie z koniecznej pomocy prawnej przez wnioskodawczynię
spowodowało nierozważenie przez Sąd drugiej instancji kwestii sposobu właściwego
zaliczania okresów nieskładkowych do jej stażu ubezpieczeniowego, które powinny
być uwzględnione w wymiarze nie przekraczającym jednej trzeciej wszystkich okre-
sów składkowych i bez nieuzasadnionego ograniczenia jedynie do okresów skład-
kowych przypadających w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem inwalidztwa
wnioskodawczyni.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Nowe dopuszczalne uzasadnienie podstaw kasacyjnych przedłożone na roz-
prawie kasacyjnej (art. 39311 zdanie drugie KPC) czyni uzasadnioną skargę kasacyj-
ną. Już w postępowaniu apelacyjnym Sąd drugiej instancji prawidłowo skorygował
oczywiste naruszenie prawa materialnego przez Sąd Wojewódzki, który pominął jed-
noznaczną regulację prawną określoną w art. 6 ust. 2 w związku z art. 4 ust. 1 pkt 6 a
ustawy rewaloryzacyjnej, skoro wnioskodawczyni sprawująca w dacie powstania in-
walidztwa opiekę nad dzieckiem w wieku do lat 4 spełniła ustawowy warunek pows-
tania inwalidztwa w okresie ubezpieczenia (art. 32 pkt 3 ustawy o z.e.p. w związku z
art. 6 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej). Równocześnie Sąd Apelacyjny nie rozważył
treści art. 4 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej, przez co bezpodstawnie ograniczył nie-
składkowy okres opieki nad najmłodszym synem wnioskodawczyni do jednej trzeciej
uwzględnionych okresów składkowych przypadających wyłącznie w okresie ostatnie-
go dziesięciolecia przed powstaniem jej inwalidztwa. Tymczasem art. 4 ust. 2 ustawy
rewaloryzacyjnej nie daje podstaw prawnych do innego ograniczania wpływu okre-
sów nieskładkowych na ustalenie prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rento-
wych poza to, które wynika z wyraźnego brzmienia tego przepisu. Dlatego w ocenie
Sądu Najwyższego przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń wymienione w art. 6
ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej i przypadające w ostatnim dziesięcioleciu przed po-
wstaniem inwalidztwa okresy nieskładkowe podlegają ustawowemu ograniczeniu do
rozmiaru jednej trzeciej wszystkich uwzględnionych, tj. posiadanych przez wniosko-
dawczynię okresów składkowych z całego okresu ubezpieczenia, bez nieuzasadnio-
nego dalszego (kolejnego) ograniczenia rozmiaru uwzględnianych okresów nieskład-
kowych do jednej trzeciej okresów składkowych przypadających wyłącznie w ostat-
nim dziesięcioleciu przed powstaniem inwalidztwa wnioskodawczyni. Warto bowiem
zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy rewaloryzacyjnej warunek po-
siadania wymaganego pracowniczego okresu ubezpieczenia uważa się za spełniony,
jeżeli pracownik udowodni liczbę lat składkowych określoną w tych przepisach (wy-
mienionych w art. 1 pkt 1 tej ustawy), która może być uzupełniona okresami nie-
składkowymi w rozmiarze określonym już tylko według samoistnej treści art. 4 ust. 2
ustawy, a więc w rozmiarze nie przekraczającym jednej trzeciej uwzględnionych, tj.
wszystkich posiadanych przez pracownika okresów składkowych, bez nieuzasadnio-
nego dalszego ograniczenia rozmiaru uwzględnianych okresów nieskładkowych do
jednej trzeciej okresów składkowych przypadających wyłącznie w ostatnim dziesię-
cioleciu przed powstaniem zdarzenia ubezpieczeniowego. Na wykładnię rozszerzają-
cą ograniczenia dotyczące okresów nieskładkowych wymienionych w art. 6 ust. 2
ustawy rewaloryzacyjnej - poza treść jej art. 4 ust. 2 - nie pozwala już szczególny
charakter tego wyjątkowego przepisu prawa, którego prymat stosowania w relacji do
art. 33 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy o z.e.p. wynika z art. 45 ust. 1 ustawy rewaloryza-
cyjnej, dopuszczającej stosowanie tylko niesprzecznych z tą ustawą wcześniejszych
przepisów aktów prawa ubezpieczeń społecznych.
Jeżeli zważyć, że w rozpoznawanej sprawie Sąd Wojewódzki przeoczył wy-
raźną regulację art. 6 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej, a Sąd Apelacyjny nie dostrzegł
kontrowersyjności wykładni art. 4 ust. 2 tej ustawy, co zostało podniesione w grani-
cach zarzutów kasacyjnych, dotyczących obowiązku sądu zwrócenia uwagi na celo-
wość ustanowienia pełnomocnika procesowego, który w procedurze kasacyjnej za-
sygnalizował właściwe rozumienie treści art. 4 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej, to na-
ruszenie art. 212 KPC wpłynęło w tej konkretnej sprawie w istotny sposób na wynik
sprawy. Według interpretacji Sądu Najwyższego należało bowiem uwzględnić nie-
składkowy okres sprawowania opieki nad synem Pawłem, przypadający w ostatnim
dziesięcioleciu przed powstaniem inwalidztwa wnioskodawczyni, w rozmiarze jednej
trzeciej wszystkich okresów składkowych wnioskodawczyni, która przepracowała 16
lat 3 miesiące i 20 dni, co może wpłynąć na przyznanie jej uprawnień rentowych.
Wobec braku skutecznego wskazania w kasacji naruszenia przepisów prawa mate-
rialnego Sąd Najwyższy, uznając istotne naruszenie przepisu prawa procesowego,
orzekł kasatoryjnie (art. 39313 § 1 KPC).
N o t k a

W wyroku z dnia 15 czerwca 1999 r., II UKN 606/98 (teza opublikowana na okładce
OSNAPiUS 1999 r. nr 17) Sąd Najwyższy przyjął odmienną wykładnię, że przy ubieganiu się o prawo
do renty inwalidzkiej (renty z tytułu niezdolności do pracy) uwzględnieniu podlegają - poza okresami
składkowymi - okresy nieskładkowe z tego samego dziesięciolecia. Ograniczenie tych okresów nie-
składkowych do 1/3 uwzględnionych okresów składkowych dotyczy tylko tego dziesięciolecia, a nie
całego okresu ubezpieczenia.
========================================