Wyrok z dnia 16 grudnia 1998 r.
II UKN 392/98

Zatrudnianie na podstawie umów o dzieło pracowników poza podstawo-
wym czasem pracy przy pracach tego samego rodzaju, co objęte stosunkami
pracy, stanowi obejście przepisów dotyczących podlegania systemowi pra-
cowniczych ubezpieczeń społecznych.


Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku
Przedsiębiorstwa Zagranicznego ,,A." w K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w B.-B. o składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji
wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Katowicach z dnia 4 lutego 1998 r. [...]


o d d a l i ł kasację i zasądził od Przedsiębiorstwa Zagranicznego ,,A." w K. na
rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B.-B. kwotę 1500 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 4 lutego 1998 r. zmienił zaskarżony apelacją organu rentowego wyrok
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej z dnia
27 maja 1997 r. [...] i oddalił odwołanie wnioskodawcy Przedsiębiorstwa Zagranicz-
nego ,,A." w K. od decyzji z dnia 31 października 1996 r. wymierzającej zapłatę nie-
uiszczonych składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne za okres od marca
1995 r. do sierpnia 1996 r. z tytułu fikcyjnych umów o dzieło. Sąd Apelacyjny uznał,
że postępowanie dowodowe w sprawie wykazało, że pracownicy wnioskodawcy wy-
konywali w godzinach nadliczbowych prace o charakterze i zakresie zbieżnym z ich
obowiązkami wynikającymi z zawartych umów o pracę. W tej sytuacji Sąd pierwszej
instancji naruszył przepisy art. 58 § 1 KC w związku z art. 627 KC oraz art. 22 § 1 KP
błędnie przyjmując, że wnioskodawca skutecznie zawierał z pracownikami umowy o
dzieło, które w istocie rzeczy były umowami o pracę. Sąd Apelacyjny przyjął, że pra-
cownicy wnioskodawcy wykonywali sporne prace w godzinach nadliczbowych w ra-
mach stosunku pracy i z tego tytułu powinny być opłacone składki na pracownicze
ubezpieczenie społeczne.
W kasacji wnioskodawcy podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego
przez niewłaściwe zastosowanie art. 22 § 1, 133 § 1 i 134 KP przez przyjęcie, że za-
warcie 502 ustnych umów o dzieło miało na celu obejście przepisów o składkach na
ubezpieczenie społeczne, a realizowanie tych umów cywilnoprawnych polegało na
wykonywaniu pracy w godzinach nadliczbowych w ramach umów o pracę. Nadto
skarżący zarzucił naruszenie art. 233 § 1 i 328 § 2 KPC polegające na arbitralnej
ocenie dowodów w sprawie, co było sprzeczne z materiałem dowodowym wobec
niewskazania w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn uznania za umowy o
pracę ustnych umów o dzieło, które były realizowane na warunkach określonych w
art. 627 i n. KC. Skarżący domagał się orzeczenia kasatoryjnego i zasądzenia kosz-
tów postępowania kasacyjnego.
Organ rentowy w odpowiedzi na kasację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest bezzasadna.

W uzasadnieniu kasacji skarżący przyznał, iż nie jest sporne, że 502 umowy
zostały zawarte w okresie od marca 1995 r. do sierpnia 1996 r. na samodzielne wy-
konanie nadbudówek z tworzyw sztucznych z osobami, które w tym czasie zatrud-
nione były u wnioskodawcy na podstawie umów o pracę, w ramach których uczestni-
czyły przy produkcji nadbudówek tego samego rodzaju. Judykatura wielokrotnie wy-
powiadała poglądy, że zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na
podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju - co objęte
stosunkami pracy - stanowi obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadlicz-
bowych, nawet gdyby pracownicy byli doraźnie zainteresowani wykonywaniem tego
zatrudnienia w ramach umów cywilnoprawnych (por. uchwała SN z dnia 12 kwietnia
1994 r., I PZP 13/94, OSNAPiUS 1994 nr 11, poz. 139 lub wyrok Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z dnia 21 października 1994 r., III AUr 865/94, Prawo Pracy z 1995 nr 2,
s. 40). Zawarte w takim zakresie uzgodnienia są w sferze prawa pracy - niezależnie
od ewentualnej woli stron wyrażonej w nadanej im formie umów cywilnoprawnych -
automatycznie nieważne z mocy art. 18 § 2 KP. W miejsce postanowień nieważnych
umów cywilnoprawnych stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy (art. 22 § 1 i
11 KP w związku z art. 133 § 1 i 134 KP). W sferze prawa cywilnego zawarte przez
wnioskodawcę ustne umowy o dzieło na wykonywanie przez pracowników poza nor-
malnym czasem pracy tych samych rodzajowo czynności, co objęte stosunkami
pracy, są również nieważne na podstawie art. 58 § 1 KC - jako czynności prawne
sprzeczne z ustawą.
W świetle niespornych ustaleń faktycznych w rozpoznawanej sprawie Sąd
drugiej instancji prawidłowo uznał, że działania wnioskodawcy miały na celu obejście
sygnalizowanych wyżej ustawowych przepisów prawa pracy, a nadto przepisów
prawa ubezpieczeń społecznych stanowiących o automatyzmie objęcia pracowników
- w zakresie łączących ich stosunków pracy - pracowniczym systemem ubezpiecze-
nia społecznego (art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finan-
sowaniu ubezpieczeń społecznych - jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137
ze zm.). W konsekwencji orzeczenie reformatoryjne Sądu Apelacyjnego trafnie
wskazało, że organ rentowy wydał prawidłową decyzję stwierdzającą w spornym zak-
resie podleganie przez pracowników wnioskodawcy obowiązkowi pracowniczego
ubezpieczenia społecznego i wymierzył należne składki na to ubezpieczenie na
podstawie art. 11 ust. 1 pkt. 1, 3 i 5 tej ustawy w związku z § 17 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.). W tych okolicznościach sprawy również kasacyjne
zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego (art. 233 § 1 i 328 § 2 KPC) oka-
zały się bezpodstawne.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312 KPC), obciążając wnioskodawcę kosztami postępowania kasacyjnego (art. 98
§ 1 KPC w związku z art. 39319 KPC).
========================================