Wyrok z dnia 8 lutego 2000 r.
II UKN 378/99

Przepisy art. 378 § 1 i 384 KPC jako dotyczące postępowania apelacyj-
nego nie mają zastosowania w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpie-
czenia społecznego przed sądem pierwszej instancji, który ma obowiązek
ustalenia, czy zostały spełnione wszystkie warunki wymagane do uzyskania
prawa do świadczeń.


Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2000 r. sprawy z wniosku
Zofii L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o prawo do
wcześniejszej emerytury, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Lublinie z dnia 25 marca 1999 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 13 stycznia 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w S. odmówił przyznania wnioskodawczyni Zofii L. prawa do wcześniejszej emerytu-
ry dla pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki z uwagi na
to, że dziecko ze względu na stan zdrowia nie wymaga stałej opieki.
Od tej decyzji wniosła odwołanie wnioskodawczyni powołując się na pogor-
szenie stanu zdrowia dziecka.
Wyrokiem z dnia 16 października 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach oddalił odwołanie. Na podstawie opinii bieg-
łych lekarzy internisty i laryngologa Sąd ustalił, że dziecko wnioskodawczyni ze
względu na stan chorobowy określony w § 1 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pra-
cowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz.
149) wymaga stałej opieki matki. Wnioskodawczyni nie spełniła jednak warunku po-
siadania 20-letniego okresu zatrudnienia określonego w § 1 ust. 1 pkt 1 tego rozpo-
rządzenia. Wskazany przez nią okres od 15 lipca 1975 r. do grudnia 1979 r. nie
może być uwzględniony jako okres pracy w gospodarstwie rolnym, o którym mowa w
art. 5 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasa-
dach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz.
450 ze zm.). W tym okresie wnioskodawczyni uczęszczała do Technikum Gastrono-
micznego w B.P., miejscowości odległej o 50 km od miejsca zamieszkania. Pozostały
udowodniony okres zatrudnienia jest krótszy od wymaganych 20 lat.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła, że Sąd pierwszej ins-
tancji wyszedł poza granice odwołania w sytuacji, gdy organ rentowy uznał okres
zatrudnienia za udowodniony.
Wyrokiem z dnia 25 marca 1999 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie oddalił apelację. Zdaniem Sądu Apelacyjnego obowiąz-
kiem sądu rozpoznającego odwołanie od decyzji odmawiającej przyznania świadcze-
nia jest ustalenie czy spełnione zostały wszystkie warunki wymagane do uzyskania
prawa do tego świadczenia. Oddalenie odwołania było prawidłowe skoro zostało
ustalone, że jeden z warunków nie został spełniony.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i wskazując jako podstawę
kasacji naruszenie przepisów postępowania - art. 378 § 1 KPC i 384 KPC - wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Siedlcach do ponownego roz-
poznania. W uzasadnieniu kasacji wnioskodawczyni twierdzi, że do naruszenia
wskazanych przepisów doszło w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Sąd
ten działał bowiem jako sąd odwoławczy i był z mocy art. 378 § 1 KPC związany gra-
nicami odwołania. Odwołanie nie dotyczyło okresów zatrudnienia, gdyż organ rento-
wy ani w decyzji ani w postępowaniu sądowym nie kwestionował wskazanych przez
wnioskodawczynię okresów. Wykraczając poza granicę odwołania Sąd orzekł na nie-
korzyść wnoszącej odwołanie wbrew dyspozycji art. 384 KPC. Zarzuty te wniosko-
dawczyni podnosiła w apelacji lecz Sąd Apelacyjny nie odniósł się do tych zarzutów.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest bezzasadna. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpoznają-
cy odwołanie od decyzji organu rentowego jest sądem pierwszej instancji. Do postę-
powania przed tym sądem stosuje się ogólne przepisy o postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji i szczególne przepisy regulujące postępowanie w sprawach z za-
kresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 459 - 476 KPC i 4778 - 47714a
KPC). Przepisy art. 378 §1 i 384 KPC jako dotyczące postępowania apelacyjnego nie
mają zastosowania w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczenia społecz-
nego przed sądem pierwszej instancji.
Przed nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego dokonaną ustawą z dnia
1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezy-
denta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym,
Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189) na mocy odesłania
zawartego w art. 47715 KPC w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych miały
zastosowanie art. 4773 - 4775 KPC dotyczące postępowania rewizyjnego w spra-
wach ze stosunku pracy. Z mocy tych przepisów sąd pierwszej instancji po rozpoz-
naniu odwołania od decyzji organu rentowego mógł uchylić zaskarżoną decyzję i
sprawę przekazać organowi rentowemu do ponownego rozpoznania. Na mocy po-
wołanej ustawy przepisy te zostały skreślone. W aktualnym stanie prawnym sąd
pierwszej instancji rozpoznając odwołanie od decyzji organu rentowego ma obowią-
zek samodzielnego ustalenia wszystkich okoliczności istotnych dla ustalenia prawa
do świadczeń. Dotyczy to także tych okoliczności, które nie były przedmiotem
rozpoznania przed organem rentowym.
W przedmiotowej sprawie została wydana decyzja odmawiająca przyznania
prawa do emerytury na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja
1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących
się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149). W uzasadnieniu de-
cyzji wskazano, że podstawą odmowy było niespełnienie warunku dotyczącego stanu
zdrowia dziecka, natomiast nie było taką podstawą niespełnienie warunku posiadania
wymaganego okresu zatrudnienia. Decyzja ta nie dawała wnioskodawczyni żadnych
uprawnień, gdyż nie ustalała prawa do świadczeń. Posiadanie określonego okresu
zatrudnienia jest warunkiem, od spełnienia którego przepisy uzależniają prawo do
świadczeń i przy rozpoznawaniu żądania o przyznanie świadczeń dokonuje się
ustaleń faktycznych dotyczących spełnienia tego warunku. Nie jest dopuszczalne
zgłaszanie samodzielnego żądania o ustalenie okresu zatrudnienia i kwestia ta bez
rozpoznania prawa do świadczeń nie może być ustalona ani w decyzji organu rento-
wego ani w wyroku sądowym. W zaskarżonej przez wnioskodawczynię decyzji nie
znalazło się takie ustalenie. O okresie zatrudnienia jest mowa tylko w uzasadnieniu
decyzji, co nie jest wiążące ani w tym ani w innym postępowaniu. W sytuacji gdy
wnioskodawczyni zaskarżyła decyzję odmawiającą przyznania prawa do świadczeń,
sąd miał obowiązek ustalenia czy wszystkie wymagane przepisami warunki zostały
spełnione. W przypadku, gdy jeden z wymaganych warunków nie został spełniony,
odwołanie podlega oddaleniu niezależnie od tego, czy był to ten sam warunek, który
stanowił podstawę odmowy przyznania świadczeń przez organ rentowy. Rozpozna-
jąc apelację wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny zajął takie samo stanowisko. Nie jest
więc słuszne twierdzenie, że Sąd Apelacyjny nie ustosunkował się do zarzutów zgło-
szonych w apelacji.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39312 KPC oddalił kasację
jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================