Wyrok z dnia 9 grudnia 1997 r.
II UKN 378/97

Według stanu obowiązującego 1 lipca 1997 r. przepis art. 12 ust. 2
ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach bę-
dących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 17, poz. 75
ze zm.) nie uprawniał osób, które przebywały w ZSRR na przymusowych zesła-
niach i deportacji (art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b tej ustawy) do świadczeń pieniężnych
przewidzianych przepisami ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwa-
lidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin ((jednolity tekst: Dz.U z 1983 r.
Nr 13, poz. 68 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Maria Mańkowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 1997 r. sprawy z wniosku
Walentyny C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o
rentę inwalidzką inwalidy wojennego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 13
maja 1997 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację.
2. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. Elżbiety S. kwotę 10 zł (dzie-
sięć) tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym wyko-
nywanego z urzędu.

U z a s a d n i e n i e

Ubezpieczona Walentyna C., uprawniona do emerytury, a uprzednio do renty
inwalidzkiej z ogólnego stanu zdrowia przedstawiła Oddziałowi Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w R. zaświadczenie Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Re-
presjonowanych stwierdzające, że była deportowana i w okresie od kwietnia 1940 r.

- 2 -

do kwietnia 1945 r. przebywała w ZSRR, wnosząc o przyznanie jej renty inwalidy
wojennego.
Decyzją z dnia 28 października 1996 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonej
przyznania takiej renty zaś Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Warszawie wyrokiem z dnia 22 stycznia 1997 r. oddalił odwołanie od tej decyzji z
uzasadnieniem, że ubezpieczona należy do kręgu osób wymienionych w art. 4 ust. 1
pkt 3 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych oso-
bach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz.
75 ze zm.), które to osoby nie są następnie wymienione w art. 12 tej ustawy. Przepis
ten nadaje osobom, które przebywały w miejscach wymienionych w art. 3 pkt 2 i art.
4 ust. 1 pkt 1,2,3 lit. a oraz pkt 4 uprawnienia przewidziane w ustawie z dnia 29 maja
1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. U. z
1983 r. Nr 13 poz. 68 ze zm.), o ile zostaną uznane za inwalidów jednej z grup,
wskutek inwalidztwa pozostającego w związku z pobytem w tych miejscach.
Do kręgu tych osób nie należy ubezpieczona, ponieważ osoby przebywające
na przymusowych zesłaniach i deportacji w ZSRR ujęte zostały w art. 4 ust. 1 pkt 3
lit. b ustawy o kombatantach..; ten zaś przepis nie jest powołany w art. 12 tej ustawy.
Wyrokiem z dnia 13 maja 1997 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apela-
cję ubezpieczonej od wyroku Sądu Wojewódzkiego, podzielając stanowisko zajęte
przez Sąd pierwszej instancji.
Kasacja od tego wyroku zarzuca naruszenie prawa materialnego - art. 12 ust.
2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będą-
cych ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze
zm.).

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kasacja jest nieuzasadniona. Art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia
1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojen-
nych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm., zwanej dalej ustawą o
kombatantach) stanowi, że przepisy tej ustawy stosuje się również do osób, które
podlegały represjom wojennym i okresu powojennego, przy czym represjami takimi

- 3 -

są okresy przebywania, z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych
między innymi na przymusowych zesłaniach i deportacji w ZSRR. Z kolei przepis art.
12 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia przez ubezpie-
czoną wniosku o rentę inwalidy wojennego (25 września 1996 r.) stanowił, że kom-
batantom będącym inwalidami wojennymi przysługują świadczenia pieniężne i inne
uprawnienia przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojs-
kowych oraz ich rodzin, a według ustępu 2 tegoż artykułu świadczenia pieniężne i
inne uprawnienia przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych przysługują na zasadach określonych w tych przepisach również oso-
bom, które zaliczone zostały do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa pozos-
tającego w związku z pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 pkt 2 i art. 4 ust,
1,2, i 3 lit. a oraz pkt 4. Miejsca te to hitlerowskie więzienia, obozy koncentracyjne lub
podobne miejsca zagłady, więzienia i łagry w ZSRR, getta oraz polskie więzienia w
latach 1944-1956 jeżeli skazanie nastąpiło za działalność niepodległościową. Nie jest
powołany artykułu 4 ust. 1 pkt 3 litera b ustawy kombatanckiej, dotyczący pobyt na
zesłaniu i deportacji w ZSRR. Przyjęcie, że podczas zsyłki i deportacji powstały
schorzenia powodujące inwalidztwo, pozostające w związku z pobytem na zesłaniu,
nie rodzi uprawnień do renty inwalidy wojennego. Nie oznacza to, że Walentyna C.
pozbawiona jest innych uprawnień z ustawy o kombatantach. Okres zesłania zalicza
się do okresów zatrudnienia, od którego zależy przyznanie lub wysokość świadczeń
przysługujących pracownikom od zakładu pracy (art. 8 ustawy o kombatantach) - np.
nagroda jubileuszowa. Osobie represjonowanej zwiększa się urlop wypoczynkowy o
10 dni (o ile nie korzysta już z dłuższego niż 26 dni roboczych w ciągu roku - art. 10).
Osoba taka jest szczególnie chroniona przed wypowiedzeniem stosunku pracy na 2
lata przed osiągnięciem wieku uprawniającego do wcześniejszego przejścia na
emeryturę (art. 11 ust. 1), ma prawo do opieki zdrowotnej, socjalnej, skierowania na
leczenie uzdrowiskowe, miejsca w domu pomocy społecznej (art. 18), doraźnej
pomocy pieniężnej (art. 19), ulgi taryfowej 50% w komunikacji miejskiej, ulgi 50% w
abonamencie telefonicznym, zwolnienia z opłat telewizyjno-radiowych, ryczałtu
energetycznego, ulgi w opłacie rejestracyjnej od pojazdów samochodowych i 50%
ulgi w ubezpieczeniu pojazdu (art. 20). Okres zesłania zalicza się też w wymiarze
podwójnym do okresu, od którego zależy przyznanie emerytury lub renty (art. 13)

- 4 -

oraz umożliwia kobiecie przejście na emeryturę w wieku 55 lat przy spełnieniu
pozostałych warunków do tego świadczenia (art. 14 ust. 1), do emerytury lub renty
przysługuje dodatek kombatancki (art. 15 ust. 1).
Jak z powyższego wynika sam fakt represjonowania i pobytu na zesłaniu w
ZSRR daje szereg znaczących przywilejów, nie dawał jednak według stanu praw-
nego obowiązującego w dacie złożenia wniosku i wyrokowania przez Sąd Apelacyjny
prawa do świadczeń rentowych w razie inwalidztwa pozostającego w związku z po-
bytem na zesłaniu.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy nie dopatrzył się naruszenia prawa mate-
rialnego zaskarżonym wyrokiem Sądu Apelacyjnego. Natomiast ustawa o komba-
tantach została znowelizowana przez ustawę z 25 kwietnia 1997 r. o zmianie ustawy
o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji (Dz. U. Nr 68,
poz. 436) w ten sposób, iż wyrazy "art. 3 pkt 2 i art. 4 ust. 1 pkt 1,2 i 3 lit. a oraz pkt
4" zastępuje się wyrazami "art. 3 i art. 4 ust. 1". Przepis art. 12 ust. 2 ustawy o kom-
batantach stanowi zatem obecnie, że świadczenia pieniężne i inne uprawnienia
przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz
ich rodzin przysługują na zasadach określonych w tych przepisach również osobom,
które zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa pozostają-
cego w związku z pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i art. 4 ust. 1 - bez
wyłączenia któregokolwiek z wymienionych w tych przepisach okresów, co oznacza,
że do świadczeń pieniężnych z ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojs-
kowych oraz ich rodzin ma także prawo osoba, która została zaliczona do jednej z
grup inwalidów wskutek inwalidztwa pozostającego w związku z pobytem na przy-
musowych zesłaniach i deportacji w ZSRR. Znowelizowany przepis obowiązuje od
dnia 31 lipca 1997 r., przeto ponowny wniosek ubezpieczonej będzie już rozpatry-
wany pod rządem tego przepisu.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================