Wyrok z dnia 10 grudnia 1998 r.
II UKN 372/98

Gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstwa
komunalnego w likwidacji z tytułu nie opłaconych składek na ubezpieczenie
społeczne pracowników tego przedsiębiorstwa.


Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Tyszel, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku
Urzędu Gminy w K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K.
o ustalenie nieistnienia obowiązku zapłaty składek, na skutek kasacji wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z
dnia 25 marca 1998 r. [...]


1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 11 czerwca
1997 r. [...] i decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K. z dnia 21
czerwca 1996 r. [...], przekazując sprawę temu organowi rentowemu do ponownego
rozpoznania;

2. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K. na rzecz
Urzędu Gminy w K. kwotę 9.750 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za wszyst-
kie instancje.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K. decyzją z dnia 21 czerwca
1996 r. zobowiązał Urząd Gminy w K. do zapłaty kwoty 136.579, 19 zł tytułem uisz-
czenia nieopłaconej składki na ubezpieczenie społeczne za pracowników Państwo-
wego Ośrodka Maszynowego w W.W. za okres od czerwca 1993 r. do maja 1996 r.
wraz z odsetkami za opóźnienie.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 11 czerwca 1997 r. [...], oddalił odwołanie Urzędu Gminy w K. od powyższej
decyzji. Sąd ustalił, że Wojewoda K. decyzją [...] z dnia 11 grudnia 1991 r., wydaną
na wniosek Urzędu Gminy w K., skomunalizował Państwowy Ośrodek Maszynowy w
W.W.. Urząd Gminy nie dokonał, do czego był zobowiązany, wyboru formy
organizacyjno - prawnej działalności przekazanego przedsiębiorstwa. Do przejętego
Państwowego Ośrodka Maszynowego, wpisanego nadal do rejestru przedsiębiorstw
państwowych, miały zastosowanie przepisy o przedsiębiorstwach tego typu. Uchwałą
[...] z dnia 28 lipca 1993 r. Rada Gminy postanowiła o likwidacji POM. Majątek przed-
siębiorstwa Wojewoda K. przekazał w 1994 r. nieodpłatnie Gminie K. Wszczęte w
czasie procesu likwidacyjnego na wniosek Urzędu Gminy postępowanie o ogłoszenie
upadłości POM, zostało zakończone jego umorzeniem z powodu braku środków na
pokrycie kosztów upadłości (postanowienie Sądu Rejonowego w Koninie [...]). Część
wierzytelności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne powstała, kiedy właścicielem majątku ruchomego i nieruchomego był POM
w W.W., a część po przejściu majątku przedsiębiorstwa na Urząd Gminy w K. W
ocenie Sądu, w rozpoznawanej sprawie ma zastosowanie art. 40 § 2 KC w związku z
art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające ustawę o
samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32,
poz. 191 ze zm.). Za okres sprzed przejęcia mienia Urząd Gminy w K. ponosi odpo-
wiedzialność solidarnie z przedsiębiorstwem, za zobowiązania przedsiębiorstwa
powstałe po przejęciu mienia - w całości jako następca prawny. Norma z art. 40 § 2
KC uzupełnia, zdaniem Sądu, art. 49 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie
terytorialnym (Dz.U. Nr 16, poz. 95 ze zm.).

Sąd Apelacyjny w Poznaniu podzielił ocenę prawną ustalonego niewadliwie
stanu faktycznego i wyrokiem z dnia 25 marca 1998 r. [...] oddalił apelację. Według
Sądu, art. 40 KC dotyczący wprost przedsiębiorstw państwowych może być odpo-
wiednio stosowany do przedsiębiorstw komunalnych. W uzasadnieniu wyroku, na
potwierdzenie słuszności prezentowanego poglądu powołał uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1992 r., I PZP 56/92 (OSP 1993 nr 9,
poz. 172).

Wyrok ten ubezpieczony zaskarżył kasacją. Wskazując jako jej podstawę na-
ruszenie prawa materialnego, a to art. 40 § 2 KC, wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego za wszystkie instancje. Skarżący podniósł, że w
chwili wyrokowania proces likwidacyjny POM nie został zakończony. Pozostawał on
zatem nadal samodzielnym podmiotem odpowiadającym za swoje zobowiązania.
Przedsiębiorstwo od maja 1996 r. opłaca składki na ubezpieczenie społeczne. Skar-
żący nadto wywodził, że art. 40 § 2 KC dotyczy tylko odpowiedzialności za zobowią-
zania istniejące w chwili nieodpłatnego przejęcia przedsiębiorstwa. W dniu 11 grud-
nia 1991 r. nie było żadnych zaległości z opłaceniem składki. Poza tym, art. 40 § 2
KC zawiera regulację wyjątkową od wyrażonej w § 1 tego przepisu zasady, że Skarb
Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwo-
wych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy nie jest przez strony kwestionowany.
Sporne są jego kwalifikacja i ocena prawna. Istota problemu prawnego zawiera się w
pytaniu czy gmina ponosi odpowiedzialność za zobowiązania przedsiębiorstwa ko-
munalnego w likwidacji.

Mienie ogólnonarodowe (państwowe) należące do Państwowego Ośrodka
Maszynowego w W.W. zostało przekazane Gminie K. na jej wniosek przez Wojewo-
dę K. w trybie art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Z chwilą przekazania przed-
siębiorstwa państwowego gminie, tj. z dniem 11 grudnia 1991 r. (decyzja Wojewody
K.) stało się ono, zachowując podmiotowość prawną, przedsiębiorstwem komunal-
nym (art. 8 ust. 1 ustawy). Ustęp 2 art. 8 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. zobowiązywał
radę gminy do wyboru organizacyjno - prawnej formy prowadzenia działalności
gospodarczej wykonywanej dotychczas przez przedsiębiorstwo komunalne. Uchwała
w tej sprawie powinna była być powzięta do dnia 31 grudnia 1991 r. Do czasu wybo-
ru formy organizacyjno - prawnej do przedsiębiorstw komunalnych miały zastosowa-
nie przepisy o przedsiębiorstwach państwowych. Rada Gminy K. nie dokonała wy-
boru formy organizacyjno - prawnej Państwowego Ośrodka Maszynowego w przepi-
sanym terminie. Do dnia wydania zaskarżonego wyroku był on wpisany do rejestru
przedsiębiorstw państwowych. W tej sytuacji należy przyjąć, że status prawny POM
w W.W. wyznaczają nadal przepisy o przedsiębiorstwach państwowych. Także te
dotyczące likwidacji przedsiębiorstw. Tryb likwidacji przedsiębiorstwa państwowego
określają art. art. 19 - 23 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.) oraz przepisy
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w sprawie wykonania
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 170 ze zm.). Do czasu
likwidacji, tj. wydania decyzji o uznaniu przedsiębiorstwa za zlikwidowane i
wykreśleniu go z rejestru (§ 51 rozporządzenia) ponosi ono odpowiedzialność za
własne zobowiązania. Nie ma żadnych podstaw prawnych do dochodzenia wykona-
nia zobowiązań pieniężnych likwidowanego przedsiębiorstwa od jakiegokolwiek in-
nego podmiotu. Tym bardziej, że procedura likwidacyjna zakłada zaspokojenie
wszystkich wierzycieli przedsiębiorstwa (art. 18a ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach
państwowych).

Problem ewentualnej odpowiedzialności Gminy K. za długi Państwowego
Ośrodka Maszynowego w W.W. może powstać dopiero po zlikwidowaniu tego przed-
siębiorstwa. Zdaniem sądu orzekającego w niniejszej sprawie art. 40 § 2 KC nie
może mieć odpowiedniego zastosowania do odpowiedzialności gminy za zobowią-
zania przedsiębiorstwa komunalnego. Sprawę tę bowiem odmiennie reguluje art. 49
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym. Przepis ten, zredago-
wany jasno i jednoznacznie, nie pozostawia żadnych wątpliwości interpretacyjnych
co do tego, że gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw
komunalnych. Od zasady tej nie ma wyjątków. Po drugie, art. 40 § 2 KC, jak trafnie
podnosi skarżący, jest przepisem wyjątkowym - wprowadza odstępstwo od wyrażo-
nej w § 1 zasady, że Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania
przedsiębiorstw państwowych. Analogia z przepisu szczególnego nie jest dopusz-
czalna. Jeżeli gmina (właściciel w znaczeniu ekonomicznym) uzyska po likwidacji
przedsiębiorstwa komunalnego więcej majątku niż jej się należało, wierzyciel może
dochodzić od niej zaspokojenia roszczeń na podstawie art. 405 i następnych KC.

Na marginesie należy podnieść, że powołana w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1992
r. dotyczyła odpowiedzialności gminy za wynikające ze stosunków pracy zobowiąza-
nia zlikwidowanego przedsiębiorstwa komunalnego. Przedmiotem rozpoznawanej
sprawy jest odpowiedzialność gminy za zobowiązania przedsiębiorstwa komunalne-
go w likwidacji wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu nieopłaconych
składek. Inny był zatem stan faktyczny sprawy i odmienna w związku z tym jego
ocena i kwalifikacja prawna. (Por. także glosę do uchwały I PZP 56/92 M. Bednarek,
OSP 1993 nr 9, poz. 172).

Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313 KPC i
art. 47714a w związku z art. 39319 KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================