Wyrok z dnia 19 lutego 2002 r.
II UKN 361/01


Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 lutego 2002 r. sprawy
z powództwa Ryszarda K. przeciwko S. Zakładom Przemysłu Gumowego ,,S.-S." SA
w S. o świadczenie wyrownawcze, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 26 listopada 1999
r. [...]

o d d a l i ł kasację.
zasądził od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Krośnie na rzecz adwokata
Lesława K. - Kancelaria Adwokacka w K. [...] kwotę 500 zł (pięćset) tytułem kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.

U z a s a d n i e n i e

Powód Ryszard Kot w pozwie wniesionym w dniu 4 lutego 1999 r. wnosił o
zasądzenie od pozwanego S. Zakładów Przemysłu Gumowego ,,S.-S." w S. renty wy-
równawczej w kwocie 500 zł miesięcznie z tytułu utraconych możliwości zarobko-
wych w wyniku wypadku przy pracy u pozwanego.
Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 28 lipca 1999 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Sanoku od-
dalił powództwo. Sąd ustalił, że w dniu 17 marca 1978 r. powód uległ wypadkowi
przy pracy, w wyniku którego z powodu amputacji nogi stał się częściowo niezdolnym
do pracy. Po zakończeniu leczenia w dniu 11 grudnia 1978 r. powrócił do pracy u po-
zwanego i pracował do 31 lipca 1991 r., po czym podjął działalność gospodarczą. W
związku z częściową niezdolnością do pracy powodowi została przyznana renta wy-
padkowa a pozwany wypłacił jednorazowe odszkodowanie. Powód otrzymał od poz-
wanego istotną pomoc materialną taką jak transport w celach rehabilitacyjnych, par-
tycypowanie w kosztach zakupu samochodu, zapewnienie opału na zimę i bezpłat-
nych kolonii dzieciom. Zdaniem Sądu renta wypadkowy powiększona o dochody
uzyskiwane w ramach ograniczonych możliwości zarobkowych rekompensuje powo-
dowi utracone zarobki, które uzyskałby, gdyby nie uległ wypadkowi. Powód nie wy-
kazał aby po wypadku uległy zmianie jego potrzeby i widoki na przyszłość. Brak jest
więc przesłanek do zasądzenia renty wyrównawczej na podstawie art. 444 § 2 KC.
Niezależnie od tego roszczenie nie może być uwzględnione z tej przyczyny, że ule-
gło ono przedawnieniu z mocy art. 442 § 1 KC. Upływ trzyletniego terminu przedaw-
nienia przy przyjęciu, że rozpoczął on bieg 1 stycznia 1990 r., kiedy możliwe stało się
dochodzenie roszczeń uzupełniających, nastąpił 31 grudnia 1992 r. Zgłoszony przez
pozwanego zarzut przedawnienia nie naruszał zdaniem Sądu zasad współżycia
społecznego.
Apelacja powoda od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 26 listopada 1999 r.
[...]. Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji, że roszczenie powoda
uległo przedawnieniu na podstawie art. 442 § 1 KC. W dacie, kiedy termin przedaw-
nienia rozpoczął bieg powód, miał pełną świadomość o spowodowanej wypadkiem
przy pracy szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. W ciągu kolejnych
trzech lat mógł dochodzić roszczenia o rentę uzupełniającą. Wykazana przez po-
zwanego daleko posunięta dbałość o powoda i jego rodzinę dawała pełne podstawy
do przyjęcia tezy, że skorzystanie z zarzutu przedawnienia nie może być poczytane
jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Wyrok ten zaskarżył kasacją powód i wskazując jako podstawę kasacji naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 444 § 2 KC, 442 § 1 KC i 5
KC, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Sanoku do ponow-
nego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że przepis art. 444 § 2 KC nie
wymaga wykazania, że powód faktycznie zaspakaja zwiększone potrzeby. Do przy-
znania renty wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwo czynu
niedozwolonego. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 marca
1976 r. IV CR 50/76 (OSNCP z 1977 r. z. 1, poz. 11). W świetle tej tezy nie do przy-
jęcia jest stanowisko Sądu Okręgowego o braku przesłanek zasądzenia renty. Prze-
pis art. 442 § 1 został naruszony, ponieważ w dacie wniesienia powództwa roszcze-
nie powoda nie uległo przedawnieniu, skoro dziesięcioletni termin przedawnienia li-
czy się od 1 stycznia 1990 r. Naruszenie art. 5 KC polega na nieuwzględnieniu
sprzeczności zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społecznego w sytuacji,
gdy powód w wyniku wypadku doznał wyjątkowo ciężkiego kalectwa. Stanowisko
Sądu Okręgowego jest sprzeczne z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyż-
szego z dnia 29 listopada 1996 r. II PZP 3/96 (OSNAPiUS z 1997 r. nr 14, poz. 249),
w której stwierdza się, że skorzystanie z zarzutu przedawnienia może być uznane za
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Regulujący instytucję przedawnienia przepis art. 117 KC w § 2 stanowi, że po
upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, może
uchylić się od jego zaspokojenia. Zobowiązany, który korzysta z zarzutu przedawnie-
nia zwolniony jest od zaspokojenia roszczenia przysługującego uprawnionemu czyli
słusznego i zasadnego. W tej sprawie powództwo zostało oddalone z powodu
upływu terminu przedawnienia. Uwzględnienie przez sąd zarzutu przedawnienia
oznacza, że roszczenie nie mogło zostać zasądzone nie tylko w stanie faktycznym
ustalonym przez oba sądy, które uznały że nie została wykazana szkoda, lecz także
gdyby spełnione zostały wszystkie warunki określone w art. 444 § 2 KC. Zarzut naru-
szenia tego przepisu mógłby być skutecznie podnoszony tylko wówczas, gdyby
uznanie roszczenia za przedawnione było wadliwe lub gdyby zarzut przedawnienia
nie podlegał uwzględnieniu. Na obie te okoliczności powód powołuje się w kasacji
jednak zarzuty w tym przedmiocie nie są uzasadnione.
Nieprawdziwe jest twierdzenie uzasadniające zarzut naruszenia art. 442 § 1
KC, że przewidziany w tym przepisie termin przedawnienia roszczeń z tytułu czynów
niedozwolonych jest dziesięcioletni. Termin ten jest w każdym wypadku trzyletni od
daty dowiedzenia się szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia, z tym że na
przedawnienie można powołać się przed upływem tego terminu, jeżeli od daty zda-
rzenia wyrządzającego szkodę do daty wytoczenia powództwa upłynęło dziesięć lat.
W przypadku powoda dziesięcioletni termin byłby liczony od daty wypadku przy
pracy, to jest od 17 marca 1978 r. Pozwany zarzucił upływ trzyletniego okresu
przedawnienia i ten zarzut został przez Sąd uwzględniony po ustaleniu, że powódz-
two zostało wniesione po upływie tego terminu.
Nie ma uzasadnienia twierdzenie, że skorzystanie z zarzutu przedawnienia
narusza zasady współżycia społecznego. Skutki wypadku w postaci ciężkiego ka-
lectwa nie uzasadniają tego twierdzenia skoro przedawnieniem z art. 442 § 1 KC
objęte są roszczenia przewidziane w art. 444 § 1 i 2 oraz art. 445 § 1 przysługujące
w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Mogą występować sytua-
cje, w których korzystanie z zarzutu przedawnienia nie daje się pogodzić z zasadami
współżycia społecznego. W uchwale siedmiu sędziów z dnia 29 listopada 1996 r. II
PZP 3/96 (OSNAPiUS z 1997 r. nr 14, poz. 249) Sąd Najwyższy stwierdził, że sko-
rzystanie z zarzutu przedawnienia może być uznane za sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego (art. 5 KC). Jednak powoływanie się na zasady współżycia
społecznego nie może być regułą, gdyż wówczas przepisy regulujące przedawnienie
roszczeń, mające na celu stabilizację stanu prawnego, utraciłyby swój sens. Uznanie
korzystania z przewidzianego przepisami uprawnienia za sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach, w których
korzystania z prawa w stosunku do danej osoby nie można pogodzić z ogólnym po-
czuciem sprawiedliwości. Pogląd ten jest zgodny ze stanowiskiem Sądu Najwyższe-
go prezentowanym w licznych orzeczeniach, np. w wyroku z dnia 4 marca 1998 r. II
UKN 536/98 (OSNAPiUS z 1999 r. nr 4, poz. 147). W wyroku tym Sąd Najwyższy
stwierdził, że sprzeczność zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społeczne-
go w zasadzie nie należy do oceny sądu kasacyjnego. Jest to sfera okoliczności
faktycznych ustalanych w postępowaniu poprzedzającym wydanie zaskarżonego ka-
sacją wyroku. W tej sprawie Sąd ustalił, że nie było niezależnych od powoda okolicz-
ności uniemożliwiających wytoczenie powództwa przed upływem okresu przedaw-
nienia a nadużycia prawa nie można zarzucić pozwanemu, który uczynił wszystko,
aby zminimalizować skutki wyrządzonej powodowi szkody. Powołany w kasacji prze-
pis art. 5 KC nie miał więc w sprawie zastosowania.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312 KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================