Wyrok z dnia 8 grudnia 1998 r.
II UKN 357/98

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 53
ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.) może być udowodnione wszystkimi dostępnymi środkami
dowodowymi, w tym opinią biegłego.


Przewodniczący: SSN Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku
Adama M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
z dnia 22 stycznia 1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkie-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 22 stycznia 1998 r.,
którym oddalone zostało odwołanie Adama M. od decyzji organu rentowego odma-
wiającej wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury.

Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił temu wyrokowi naruszenie art. 224 § 1,
227, 233 § 1, 235 zdanie pierwsze, 236, 244, 328 § 2 KPC oraz art. 47714 § 1 KPC
poprzez przedwczesne oddalenie odwołania. Zdaniem Rzecznika, Sąd nie wyjaśnił
czy zatrudnienie wnioskodawcy przy pracy szkodliwej dla zdrowia odpowiadało wa-
runkom działu III rozdziału I ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz przepisom
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytal-
nego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) wymaganym dla przyznania prawa do
wcześniejszej emerytury. Orzeczenie z naruszeniem tych przepisów miało istotny
wpływ na zastosowanie prawa materialnego. Dlatego Rzecznik wniósł o uchylenie
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Decyzją z dnia 27 czerwca 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w W. odmówił Adamowi M. prawa do wcześniejszej emerytury z uzasadnieniem, że
nie spełnia on warunków wymienionych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytury i rent inwalidz-
kich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), w tym przede wszystkim nie posiada 15 lat
zatrudnienia w szczególnych warunkach. Nie spełnia też warunków do przyznania
emerytury na podstawie ogólnych przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zao-
patrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpatrując odwoła-
nie ustalił, że okres zatrudnienia wnioskodawcy wyniósł ogółem 40 lat i 6 miesięcy. W
Państwowym Zakładzie Wydawnictw Lekarskich wnioskodawca pracował od 16
grudnia 1958 r. do 31 grudnia 1991 r. na stanowiskach: starszego asystenta labo-
ratoryjnego, starszego technika i kierownika laboratorium. Zdaniem Sądu Woje-
wódzkiego: ,,ze świadectwa pracy wydanego 31 grudnia 1997 r. wynika, że za cały
okres pracy zawodowej wnioskodawcy wypłacano dodatek szkodliwy według II stop-
nia szkodliwości..." Sąd uznał za fakt bezsporny, że praca ta była wykonywana w
warunkach uciążliwych dla zdrowia i z tego tytułu przysługiwały wnioskodawcy
pewne uprawnienia. Zdaniem Sądu jednak sam fakt pracy w warunkach szkodliwych
nie dawał podstaw do starań o wcześniejszą emeryturę, bowiem praca wnioskodaw-
cy i analogiczna praca np. w kinematografii nie zostały umieszczone w wykazie A
dział XIV stanowiącym załącznik do wspomnianego już rozporządzenia w sprawie
wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich pracowników zatrud-
nionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym.

Uzasadniony jest zarzut kasacji, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem
przytoczonych w kasacji przepisów postępowania, a w tym 224 § 1 i art. 233 § 1 KPC
co miało istotny wpływ na wynik sprawy.

Organ rentowy odmówił Adamowi M. prawa do wcześniejszej emerytury albo-
wiem uznał, że nie przedłożył on odpowiedniego, w myśl przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu
emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze, zaświadczenia lub świadectwa pracy. W
przedłożonym przez Adama M. zaświadczeniu z dnia 19 sierpnia 1996 r. (w odpo-
wiedzi na odwołanie organ rentowy mylnie podał rok 1997) - Wydawnictwo Lekarskie
- PZWL, następca prawny zlikwidowanego Państwowego Zakładu Wydawnictw
Lekarskich stwierdziło, że wnioskodawca pracował w PZWL od 16 grudnia 1958 r. do
31 grudnia 1991 r. w warunkach szkodliwych dla zdrowia przy pracach szczególnie
obciążających narząd wzroku i wymagających precyzyjnego widzenia. Z treści świa-
dectwa pracy wydanego 31 grudnia 1991 r. wynika, że przez cały okres pracy w
PZWL wnioskodawca otrzymywał dodatek za pracę w szkodliwych warunkach wed-
ług II stopnia szkodliwości. W aktach rentowych znajduje się też pismo Wydawnictw
Lekarskich PZWL z dnia 15 września 1997 r. W piśmie tym PZWL stwierdza, że w
jego przekonaniu prace jakie wykonywał wnioskodawca były odmienne od prac
przewidzianych w wykazie A dział XIV pkt 5 stanowiącym załącznik do rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego. Dlate-
go też PZWL nie wydało wnioskodawcy zaświadczenia o pracy w szczególnych wa-
runkach.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 17 czerwca 1997 r. oddalo-
ne zostało powództwo Adama M. o sprostowanie świadectwa pracy poprzez uzupeł-
nienie jego treści i wskazanie przepisów prawnych, na podstawie których wniosko-
dawca otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szkodliwych. Sąd uznał, że powód
bez jakiejkolwiek przyczyny nie zachował terminów do wniesienia odwołania od treści
świadectwa pracy, które otrzymał 2 stycznia 1992 r. z prawidłowym pouczeniem o
terminie i sposobie żądania sprostowania treści tego świadectwa. Sąd Rejonowy zaz-
naczył ponadto, że nie znalazł podstaw do ustalenia w trybie art. 189 KPC, że powód
wykonywał zatrudnienie w szczególnych warunkach, gdyż powód domagał się tego
ustalenia dla celów ubezpieczeniowych. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Sądu
Najwyższego w takich sytuacjach roszczenie pracownika podlega oddaleniu z braku
interesu prawnego (uchwała SN z dnia 17 czerwca 1987 r., III PZP 19/87). Sąd
Rejonowy wskazał, iż dla uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych powód może
złożyć stosowny wniosek w organie rentowym.
Sąd Wojewódzki rozpatrując odwołanie wnioskodawcy przesłuchał czterech
świadków, którzy opisali warunki w jakich wnioskodawca pracował w laboratorium
filmowym przy przygotowywaniu (przy obróbce) filmów naukowych. Zeznania tych
świadków oraz treść świadectwa pracy dały Sądowi Wojewódzkiemu podstawę do
stwierdzenia, że praca wnioskodawcy była wykonywana w warunkach szkodliwych
dla zdrowia. Sąd jednak podkreślił, iż ..."z uwagi na to, że placówka podlegała Minis-
terstwu Zdrowia a pracowników zatrudnionych w laboratorium obróbki filmów oświa-
towych było kilku nie ,,wywalczyli" sobie odpowiednich uprawnień"...

Trafny jest zarzut kasacji, że Sąd Wojewódzki pominął jakąkolwiek ocenę
prawną dokumentów z 31 grudnia 1991 r. (świadectwa pracy wnioskodawcy) oraz
zaświadczenia Wydawnictw Lekarskich z dnia 19 sierpnia 1997 r. Nie dokonał też
ustaleń czy wnioskodawca wykonywał stale pracę w szczególnych warunkach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia (art. 53 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
z.e.p.) oraz czy wykonywaną przez wnioskodawcę pracę można zakwalifikować do
wykazu A stanowiącego załącznik do omawianego rozporządzenia.

Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach... okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń w wysokości i na zasa-
dach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze
czasu obowiązującym na danym stanowisku pracy, a okresy takiej pracy stwierdza
pracodawca na podstawie posiadanej dokumentacji.

W dotychczasowym postępowaniu Sąd Wojewódzki mylnie, na co też słusznie
zwrócono uwagę w kasacji, powołał się na świadectwo pracy z 31 grudnia 1997 r.
podczas gdy, jak to już wspomniano, wnioskodawca otrzymał świadectwo pracy tylko
w dniu 31 grudnia 1991 r.

Powództwo o sprostowanie tego właśnie świadectwa pracy Sąd Rejonowy
oddalił ze względu na upływ terminu przewidziany do zgłoszenia takiego roszczenia
ale równocześnie, zgodnie z ustalonym orzecznictwem, Sąd ten wskazał na możli-
wość dochodzenia ustalenia rzeczywistego charakteru pracy wnioskodawcy w pos-
tępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe.

Sąd Wojewódzki dowolnie przyjął, że praca wnioskodawcy nie była szkodliwa
lecz miała charakter uciążliwy, mimo, że przez cały czas tej pracy wnioskodawca
otrzymywał ,,dodatek szkodliwy według II stopnia szkodliwości". Sąd w swoich roz-
ważaniach pominął całkowitym milczeniem zaświadczenie Wydawnictw Lekarskich z
dnia 19 sierpnia 1996 r. według którego Adam M. ,,przez cały okres swego zatrud-
nienia pracował w szczególnych warunkach, szkodliwych dla zdrowia, przy obróbce
materiałów światłoczułych barwnych to jest przy pracach szczególnie obciążających
narząd wzroku i wymagających precyzyjnego widzenia". Sąd Wojewódzki powołał się
na pismo Wydawnictw Lekarskich z dnia 15 września 1997 r. o treści odbiegającej od
poprzednich dokumentów. W piśmie tym Wydawnictwa Lekarskie stwierdziły, że
przebieg zatrudnienia wnioskodawcy jest odmienny od wykazu prac zawartych w
wykazie A dział XIV pkt 5 stanowiącym załącznik do omawianego rozporządzenia z
dnia 7 lutego 1983 r. oraz w wykazie A stanowiącym załącznik nr 1 do Zarządzenia
Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r. (Dz.Urz. MZiOS Nr 8,
poz. 40 ze zm.), dział XIV pkt 5. Sąd Wojewódzki nie umotywował dlaczego to pismo
uznał za decydujące dla oceny prawa wnioskodawcy do wcześniejszej emerytury.

Dlatego Sąd Najwyższy podziela wywody kasacji, iż ustalenie Sądu, że praca
powoda była tylko uciążliwa, a nie szkodliwa dla zdrowia, pozostaje w oczywistej
sprzeczności z treścią dokumentu wymienionego przez Sąd jako świadectwo pracy z
31 grudnia 1997 r.

Sąd nie dokonał żadnych ustaleń odnoszących się do rodzaju prac wykony-
wanych przez wnioskodawcę. Ustalenia Sądu odnoszą się jedynie do okresu zatrud-
nienia i stanowisk zajmowanych przez niego w Państwowym Zakładzie Wydawnictw
Lekarskich. Powołanie się na dział XIV wykazu A rozporządzenia Rady Ministrów z 7
lutego 1983 r. bez analizy tego przepisu i charakteru wykonywanej pracy - nie wy-
czerpuje warunków stawianych uzasadnieniu przez przepis art. 328 § 2 KPC.

Ocena prawa wnioskodawcy do wcześniejszej emerytury powinna nastąpić z
uwzględnieniem przepisów:
- art. 53 ust. 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o z.e.p.,
- § 1, 2 ust. 1, 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.,
- wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia, ale nie tylko i nie wyłącznie z
działu XIV pkt 5.

Podczas swej długoletniej pracy w laboratorium (ponad 33 lata) wnioskodawca
pracował między innymi przy obróbce chemicznej filmów naukowych, ścinaniu
negatywów, opisywaniu świateł oraz korygowaniu barwnym i gęstościowym. Przez
cały ten czas miał bezpośredni kontakt z odczynnikami chemicznymi i fotochemika-
liami, a także procesem chemicznym Orwocolor, mającym bardzo szkodliwy wpływ
na zdrowie. Taki charakter pracy i jej szkodliwość potwierdzili swoimi zeznaniami
świadkowie, czego Sąd jednak nie wziął pod uwagę.

Sąd pominął w swych rozważaniach zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych
warunkach w zakładach pracy resortu Zdrowia i Opieki Społecznej (Dz.Urz. MZiOS
Nr 8, poz. 40 ze zm.), wydane na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego
1983 r. Po zmianie wprowadzonej w 1989 r. (Dz.Urz. MZiOS Nr 2, poz. 20) - dział
XIV, poz. 5 tegoż zarządzenia otrzymał brzmienie identyczne jak dział XIV poz. 5
Wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. Z uwagi na ograniczenie wprowadzone w obu przepisach, że prace
szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia zalicza
się do prac wykonywanych w szczególnych warunkach tylko w kartografii, montażu
mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy
obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych - słusznie kasacja wskazała, że
powstaje wątpliwość czy ograniczenie to nie wykracza poza ramy upoważnienia
zwartego w § 1 ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. oraz czy nie pozostaje ono w
sprzeczności z definicją pracy w szczególnych warunkach. Odmiennie niż przy
chorobach zawodowych (art. 237 § 1 pkt 2 i § 4 oraz art. 2371 KP) definicja zatrud-
nienia w szczególnych warunkach zawarta jest w art. 53 ust. 2 ustawy o z.e.p. który
określa, że ,,za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się
pracowników stale zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia
oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psy-
chofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Przepis ten przyk-
ładowo (,,w szczególności") wymienia o jakie zatrudnienie chodzi. Szkodliwy charak-
ter pracy wnioskodawcy potwierdzili nie tylko przesłuchani świadkowie (sąd nie po-
dał, dlaczego odmówił ich zeznaniom wiarygodności), ale także dokumenty odno-
szące się do okresu zatrudnienia, które potwierdzały, iż dodatek za pracę szkodliwą
dla zdrowia był wypłacany wnioskodawcy. Wątpliwości czy rodzaj pracy wniosko-
dawcy pozwalał na zakwalifikowanie jej do odpowiedniej pozycji Wykazu A rozporzą-
dzenia z 1983 r. i zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej Sąd mógł rozs-
trzygnąć zasięgając opinii biegłego.

Dla oceny czy pracę wnioskodawcy można uznać za wykonywaną w szcze-
gólnych warunkach (Wykaz A) należy wziąć pod uwagę zarządzenie Ministra Kultury
i Sztuki z dnia 1 lipca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych wa-
runkach w zakładach resortu kultury (Dz.Urz. MKiS Nr 4, poz. 20 ze zm.). Wprawdzie
wnioskodawca nie pracował w resorcie kultury i sztuki, ale charakter prac, które wy-
konywał w Wydawnictwie Lekarskim, był rodzajowo taki sam jaki wykonuje się w ki-
nematografii.

Dlatego też Sąd Najwyższy uznał, że zarzuty naruszenia przez Sąd Woje-
wódzki przepisów postępowania wymienionych w kasacji są słuszne, a naruszenie
tych przepisów miało istotny wpływ na wynik sprawy i na mocy art. 39313 KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================