Wyrok z dnia 25 stycznia 2000 r.
II UKN 342/99

Uczęszczanie przez pełnoletniego ucznia do szkoły kształcącej w syste-
mie zaocznym i związana z tym niezdolność do samodzielnego utrzymania się
nie uzasadnia wstrzymania wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego
(art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym, jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze zm.).


Przewodniczący: SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2000 r. sprawy z wniosku
Magdaleny D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi w O.W.
o świadczenie z funduszu alimentacyjnego, na skutek kasacji organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 16 marca1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Magdalena D., uprawniona do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, która
uzyskała pełnoletność w dniu 9 lipca 1996 r. i ukończyła Zasadniczą Szkołę Zawo-
dową w czerwcu 1998 r., rozpoczęła naukę w systemie zaocznym w Technikum Za-
wodowym w K. w roku szkolnym 1998/99. Fakty te stały się przesłanką wydania
przez Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w O.W. decyzji o zaprzestaniu wy-
płacania jej świadczeń z funduszu alimentacyjnego od października 1998 r. z powo-
du nieuczęszczania do szkoły dziennej.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu, rozpozna-
jąc odwołanie, wyraził - na podstawie art. 12 ust. 3 w związku z art. 6 ust. 3 ustawy z
dnia18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (jednolity tekst: Dz.U. Nr z 1991 r. Nr
45, poz. 200 ze zm.) - pogląd, że odwołująca się nie utraciła prawa do świadczeń z
funduszu przez to, iż podjęła naukę w systemie zaocznym, bowiem przepis ten nie
wymaga, aby warunek kontynuacji świadczeń dotyczył nauki w szkole dziennej. W
konsekwencji wyrokiem z dnia 30 listopada 1998 r. zmienił decyzję organu ubezpie-
czeń społecznych z dnia 9 września 1998 r. i przyznał jej prawo do tych świadczeń,
także po dniu 1 października 1998 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił zawarty w apelacji Oddziału Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych w O.W. zarzut naruszenia prawa materialnego. W bezspornym
stanie faktycznym ustalonym w postępowaniu przed pierwszą instancją, posłużył się
argumentem prawnym Sądu Wojewódzkiego, że zastosowany w sprawie przepis art.
12 ust. 3 ustawy o funduszu alimentacyjnym samodzielnie reguluje kwestię zaprzes-
tania wypłaty świadczeń z tego funduszu. Taki sposób regulacji prawnej - jak przyjął -
wskazuje na zamiar ustawodawcy postawienia innych warunków do świadczeń z
funduszu osobom starającym się o nie i tym, którym grozi ich utrata. Tylko bowiem
przy odstąpieniu od wstrzymania wypłaty ustawodawca nakazał zbadanie, czy po
osiągnięciu pełnoletności osoba uprawniona do świadczeń kształci się w szkole, bez
sprecyzowania, czy chodzi o naukę w systemie dziennym. Co więcej, ustalił, że skar-
żąca, wobec braku ofert pracy, spełnia alternatywny warunek niemożności samo-
dzielnego utrzymania się. W tej sytuacji wyrokiem z dnia 16 marca 1999 r. apelację
oddalił.

W kasacji, opartej na podstawie z art. 3931 pkt. 1 KPC organ ubezpieczeń
społecznych powtórzył wywód przedstawiony przed drugą instancją zaznaczając, że
zaskarżony wyrok narusza przepisy art. 6 ust. 3 oraz art. 12 ust. 3 ustawy o funduszu
alimentacyjnym, a także prawa ojca zobowiązanego do alimentacji uprawnionej.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zgodnie z przepisem art. 4
ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym przysługuje osobie mają-
cej alimenty ustalone tytułem egzekucyjnym pochodzącym od sądu, których egzeku-
cja okazała się całkowicie lub częściowo bezskuteczna. Na gruncie ustawy o fundu-
szu alimentacyjnym tracą znaczenie przesłanki przyznania świadczeń określone w
art. 133 KRO, natomiast kryterium służące ustaleniu obowiązku świadczenia przez
fundusz sprecyzowane zostało w art. 6 jako założenie, że osoby te nie posiadają
środków utrzymania finansowanych z funduszy państwowych lub społecznych, nie są
uprawnione - zgodnie z przepisami o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypos-
politej Polskiej - do zasiłków pieniężnych przewidzianych dla żołnierzy oraz osób zas-
tępczo spełniających obowiązek służby wojskowej, zobowiązanych do świadczeń
alimentacyjnych albo osiągnęły pełnoletność i nie uczęszczają do szkoły dziennej, a
nie są przy tym całkowicie niezdolne do pracy. Odmowa prawa do świadczeń z fun-
duszu alimentacyjnego z tego powodu nie dotyczy tylko kobiet, które ukończyły 50 lat
i mężczyzn po ukończeniu 65 roku życia.

Z treści tego przepisu wynika, że prawo do świadczeń z funduszu przysługuje
tym osobom pełnoletnim uprawnionym do alimentów, które uczęszczają do szkoły
dziennej lub są całkowicie niezdolne do pracy albo przynajmniej ukończyły podany
wyżej wiek. Stan faktyczny, który odpowiada tym założeniom nakazuje Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych dokonywanie wypłat na rzecz osoby dorosłej, oczywiście
w czasie trwania obowiązku alimentacyjnego osoby zobowiązanej, która alimentów
nie świadczy.

W trakcie realizowania wypłat przez instytucję ubezpieczenia społecznego
dysponującą funduszem mogą zaistnieć zdarzenia, z powodu których organ ten po-
winien podjąć decyzję o zaprzestaniu wypłat. Okoliczności te wymienia art. 12
ustawy jako wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego, osiągnięcie przez uprawnione-
go pełnoletności, jak też odpadnięcie choćby jednego z warunków, od których zależy
przyznanie świadczeń, czyli gdy egzekucja alimentów stała się skuteczna (por. art. 4
ustawy). Przepis ust. 3 art. 12 nakazuje odstąpić Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych (używa zwrotu "odstępuje") od wydania decyzji o zaprzestaniu wypłaty, jeżeli w
czasie trwania obowiązku alimentacyjnego pełnoletnia osoba uprawniona kształci się
w szkole albo z powodu innych okoliczności nie ma możliwości samodzielnego
utrzymania się. A contrario, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o
wstrzymaniu świadczeń, jeżeli po osiągnięciu pełnoletności przez uprawionego ustał
wobec niego obowiązek alimentacyjny, a jeżeli obowiązek ten trwa, gdy uprawniony
nie doznaje - z powodu uczęszczania do szkoły lub innych okoliczności - przeszkód
w samodzielnym utrzymaniu się.

W rozpoznawanej sprawie argumenty, mające przemawiać za racjami stron,
opierają się na porównywaniu treści przepisów art. 12 ust. 3 z art. 6 ust. 3 ustawy
oraz próbach ich interpretacji we wzajemnym powiązaniu lub rozłącznie. Dlatego też,
w tym punkcie rozważań, konieczne jest spostrzeżenie, że obydwu tym przepisom
wspólne jest odnoszenie się do osób dorosłych, które nie są w stanie utrzymać się
samodzielnie (jeżeli obowiązek alimentacyjny obciąża ich rodziców - por. art. 133 § 1
KRO) albo pozostają w niedostatku (gdy zobowiązane względem nich do alimentacji
są inne osoby - por. art. 133 § 2 KRO), przy czym ustawa o funduszu alimentacyjnym
egzemplifikuje przyczyny tej niemożności bądź jako uczęszczanie do szkoły, bądź
inne przeszkody, w tym także niezdolność do podjęcia zatrudnienia, które różnią się i
są inaczej ukształtowane w przepisie stanowiącym o odmowie prawa do świadczeń
(art. 6 ustawy), a inaczej w przepisie dotyczącym wstrzymania ich wypłaty (art.12
ustawy). O prawie do świadczeń z funduszu alimentacyjnego decyduje uczęszczanie
do szkoły dziennej, natomiast o zaniechaniu decyzji wstrzymującej ich wypłatę -
uczęszczanie do szkoły, bez bliższego jej określenia. Na tej różnicy skarżący organ
buduje własne rozumienie intencji ustawodawcy, jako zamiar zapewnienia prawa do
świadczeń z funduszu tylko tym osobom, "które rzeczywiście, ze względów zdrowot-
nych, czy też niemożliwości uzyskania jakiejkolwiek pracy, nie mogą nadal uczęsz-
czać do szkoły dziennej i nie mają możliwości samodzielnego utrzymania" i twierdzi,
że tej intencji obce było odmienne potraktowanie uprawnionych tylko ze względu na
to, czy świadczenia alimentacyjne już pobierały, czy dopiero występują o nie. Z
twierdzeniem tym można się zgodzić, gdy weźmie się pod uwagę, że inny jest zakres
obowiązku alimentacyjnego rodziców, a inny instytucji państwa, przejmującej jego
obowiązek. Niejasność, dlaczego ustawodawca w tym przepisie, który traktuje o
wstrzymaniu świadczeń nie posługuje się określeniem szkoły użytym w art. 6 ust. 3
ustawy zostaje wyeliminowana, gdy przepis art. 12 ust. 3 ustawy odczyta się jako
odnoszący się do osób utrzymujących się ze świadczeń z funduszu, które stają przed
utratą tego środka utrzymania wobec osiągnięcia pełnoletności. Nakazując Zakłado-
wi Ubezpieczeń Społecznych, by przed wydaniem decyzji o wstrzymaniu wypłat
rozważył sytuację tych osób, ustawodawca tylko przykładowo (na co wskazuje zwrot
"albo z powodu innych okoliczności") wskazuje, na co organ ten powinien zwrócić
uwagę. Generalnie chodzi o sytuację życiową osoby dorosłej, kontynuującej naukę,
nie przygotowanej jeszcze do samodzielnego życia, dla której to, że osiągnęła peł-
noletność niczego nie zmieniło, jak też nie został uchylony wobec niej obowiązek
alimentacyjny z art. 128 KRO. Przy takim odniesieniu się do przepisu art. 12 ust. 3
ustawy chybione okazuje się stwierdzenie skarżącego, że orzeczenie Sądu Apela-
cyjnego narusza prawa ojca zobowiązanego do świadczeń, albowiem jego obowią-
zek trwa, dopóki nie zostanie uchylony. Upada też argument, że intencją ustawo-
dawcy nie było odmienne traktowanie osób, które po raz pierwszy ubiegają się o
świadczenia, od tych które je pobierają. Przeciwnie, należy wysnuć wniosek, że do
czasu uzyskania własnych możliwości utrzymania się, istnieje obowiązek kontynuacji
świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Stąd teza, że uczęszczanie po osiągnięciu pełnoletności do szkoły kształcącej
w systemie zaocznym i związana z tym niezdolność do samodzielnego utrzymania
się nie uzasadnia wstrzymania wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Na koniec wypada jeszcze zauważyć, że wyrażony wyżej pogląd antycypuje
zmianę ustawową, jaka nastąpiła od dnia 1 stycznia 2000 r., albowiem ustawodawca
zrezygnował z wymagania, by osoba dorosła, starająca się o świadczenia z funduszu
alimentacyjnego, uczęszczała do szkoły dziennej stanowiąc, że świadczenia z fundu-
szu alimentacyjnego nie przysługują m.in. osobie, która po osiągnięciu pełnoletności
nie kształci się w szkole - bez żadnego dookreślenia - i nie jest uznana za osobę o
znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub nie posiada orzecze-
nia traktowanego na równi z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności, chyba że ukończyła 50 lat (por. art. 1 pkt 3 lit. b ustawy zmie-
niającej z dnia 7 października 1999 r. - Dz.U. Nr 90, poz. 1000). Zmianie uległa także
treść art. 12 ust. 3. W brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2000 r. przepis
ten stanowi tylko o tym, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych odstępuje od wydania
decyzji o zaprzestaniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego w czasie
trwania obowiązku alimentacyjnego, jeżeli po osiągnięciu pełnoletności osoba
uprawniona do świadczeń nie ma możliwości samodzielnego utrzymania się (por. art.
1 pkt 7 lit. b) ustawy zmieniającej z dnia 7 października 1999 października 1999 r.
Dz.U. Nr 90, poz. 1000).

Wszystkie te względy doprowadziły Sąd Najwyższy do oddalenia kasacji (art.
39312 KPC).
========================================