Wyrok z dnia 18 kwietnia 2001 r.
II UKN 337/00

Uwzględnienie powództwa przeciwko pracodawcy o rentę i odszkodo-
wanie z tytułu wypadku przy pracy, oparte na jego odpowiedzialności z czynu
niedozwolonego (art. 415 i następne KC), nie wymaga stwierdzenia, że przez
zaniedbanie zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warun-
ków pracy pracodawca popełnił przestępstwo (np. art. 220 § 1, czy z art. 221
Kodeksu karnego z 1997 r.).


Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Jerzy Kuźniar.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Ryszarda P. przeciwko ,,I." PKS S.A. w G. o jednorazowe odszkodowanie i rentę
wyrównawczą, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocła-
wiu z dnia 16 grudnia 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 29 stycznia 1999 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił po-
wództwo Ryszarda P. przeciwko Przedsiębiorstwu ,,Polska Komunikacja Samocho-
dowa" w G. o jednorazowe odszkodowanie w kwocie 10.000 zł i rentę w kwotach po
500 zł miesięcznie z tytułu wypadku przy pracy z dnia 27 października 1988 r. Sąd
pierwszej instancji uwzględnił podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnie-
nia roszczeń przyjmując, że minął okres trzyletni od powzięcia wiadomości o szko-
dzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Fakt ten - według Sądu - nastąpił po
zapoznaniu się przez powoda z treścią protokołu nr 8/88 z dnia 8 listopada 1988 r.
stwierdzającego, że uległ wypadkowi przy pracy w okolicznościach nie wyłączają-
cych jego prawa do świadczeń. Wobec znacznego przekroczenia trzyletniego okresu
od rozpoczęcia biegu przedawnienia, przewidzianego w art. 291 § 1 KP oraz w art.
442 § 1 KC, Sąd stwierdził, że strona pozwana mogła uchylić się od zaspokojenia
roszczeń powoda, nie naruszając zasad współżycia społecznego.

W apelacji powód, dążąc do uchylenia się od skutków trzyletniego przedaw-
nienia, zarzucił między innymi, że nie został dotychczas stwierdzony stopień
uszczerbku na zdrowiu doznany w czasie pracy w pozwanym przedsiębiorstwie, wo-
bec czego w jego świadomości odpowiedzialność pozwanego z tego tytułu nie skon-
kretyzowała się wystarczająco. Twierdził też, że odpowiedzialność pozwanego
przedsiębiorstwa wywodzi z przestępstwa narażenia go na bezpośrednie niebezpie-
czeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu przez niedopełnienie
obowiązku zapewnienia bezpiecznych warunków pracy (art. 220 § 1 KK), a wobec
tego jego roszczenia nie przedawniły się również dlatego, że według art. 442 § 2 KC
przedawniają się po upływie dziesięciu lat od dnia popełnienia przestępstwa.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu nie
uwzględnił zarzutów apelacji (wyrok z dnia 16 grudnia 1999 r.), przyjmując, że rosz-
czenia powoda przedawniły się w terminie przewidzianym w art. 442 § 1 KC. Sąd
ustalił, że powód miał możliwość żądania zaspokojenia roszczeń, czyli wystąpienia z
konkretnym żądaniem już w tym w dniu, w którym doznał uszkodzenia ciała opisane-
go w protokole powypadkowym jako zwichnięcie prawej ręki i stłuczenie biodra. Naj-
później jednak - jak ustalił Sąd drugiej instancji - o osobie zobowiązanej do napra-
wienia szkody powód dowiedział się w dniu 27 grudnia 1988 r., kiedy odebrał proto-
kół i zapoznał się z jego treścią, a o rozmiarze szkody - w dniu 2 października 1989
r., kiedy dowiedział się, że na skutek upośledzenia ręki stał się niezdolny do zatrud-
nienia w wyuczonym zawodzie mechanika. Sąd drugiej instancji odmówił zastosowa-
nia w stanie faktycznym sprawy przepisu art. 442 § 2 KC, przy czym zwrócił uwagę
na brak możliwości przypisania zbrodni lub występku pracodawcy jako jednostce or-
ganizacyjnej oraz brak ustaleń co do osoby przestępcy.

Kasacja powoda oparta została na podstawach naruszenia przepisów postę-
powania - art. 328 § 2 KPC przez "przyjęcie braku podstaw do dochodzenia rosz-
czeń". Skarżący powołał się także na naruszenie przepisów prawa materialnego
przez zastosowanie art. 291 § 1 KP, a nie 442 § 2 KC, i uwzględnienie zarzutu
przedawnienia roszczenia o jednorazowe odszkodowanie, mimo że dochodzona
szkoda wynikła z przestępstwa, gdyż "osoby z dozoru technicznego dopuściły się
przestępstwa z art. 220 § 1 i art. 221 KK". Powód domagał się uchylenia zaskarżo-
nych wyroków i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego roz-
poznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zakres majątkowej odpowiedzialność pracodawcy za wypadek przy pracy wy-
znaczona jest przez katalog świadczeń przewidzianych w ustawie z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawo-
dowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) oraz - w zakresie
szkód niezaspokojonych tymi świadczeniami - odszkodowaniem na podstawie prawa
cywilnego. Powołanie w kasacji jako jednocześnie naruszonych przepisów art. 442 §
2 KC (przez odmowę zastosowania) oraz przepisu art. 291 KP (przez wadliwe
zastosowanie) nie da się zracjonalizować, gdyż przepisy te odnoszą się do roszczeń
wywodzonych z różnych tytułów. Przepisy prawa pracy, które odnoszą się do rosz-
czeń o odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 9 - 11 ustawy wypadkowej nie
przewidują innych terminów przedawnienia, jak określony w art. 291 KP termin trzy-
letni, rozpoczynający się od dnia, w którym pracownik dowiedział się o doznaniu
stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Skarżący, odrzucając zastosowa-
nie w sporze tego przepisu, wywodzi swe roszczenia - jak należy założyć - z przepi-
sów Kodeksu cywilnego, domagając się przyjęcia przewidzianego w art. 422 § 2 KC
przedawnienia dziesięcioletniego, którego bieg rozpoczyna się od dnia popełnienia
przestępstwa. Dotychczas nie było to jasne, bowiem powód domagał się ,,jednorazo-
wego odszkodowania i renty" bez wskazania podstawy odpowiedzialności pozwane-
go, zaś odwołując się do pierwszej podstawy kasacyjnej przez wskazanie przepisów
prawa materialnego (art. 291 KP i art. 422 § 2 KC), nie przytoczył żadnych argumen-
tów prawnych odnośnie do objętego tą podstawą błędu w ich wykładni lub niewłaści-
wym zastosowaniu (por. art. 3931 pkt 1 KPC).

Cywilna odpowiedzialność pracodawcy wobec pracownika z tytułu szkody
spowodowanej wypadkiem przy pracy związana jest z faktem niezapewnienia bez-
piecznych warunków pracy i występowaniem związku przyczynowego między jego
zaniedbaniem a szkodą. Dla jego odpowiedzialności na gruncie prawa cywilnego
wystarcza stwierdzenie winy niezidentyfikowanego sprawcy nazywanej ,,winą bez-
imienną, anonimową lub bezprzedmiotową", albo tylko związanie ryzykiem.

Skierowanie powództwa o naprawienie szkody przeciwko pracodawcy, oparte
na jego odpowiedzialności z czynu niedozwolonego (art. 415 i następne KC), nie
wymagało stwierdzenia, że przez to zaniedbanie pracodawca popełnił przestępstwo
(np. art. 220 § 1, czy z art. 221 KK z 1997 r.), pomijając, że na gruncie odpowiedzial-
ności cywilnej, przypisanie pracodawcy winy w zaniedbaniu obowiązków w zakresie
zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wynikają-
cych ogólnie z art. 15 KP, a konkretnie z art. 207 § 2 KP, następuje niezależnie od
tego, czy jest on osobą fizyczną, osobą prawną czy jednostką organizacyjną nie po-
siadającą osobowości prawnej (por. art. 3 KP).

Czyn niedozwolony niekiedy tylko może być utożsamiany z czynem karalnym,
należącym do sfery prawa karnego. Karalność i naganność zachowania osoby od-
powiedzialnej z tytułu czynu niedozwolonego nie ma żadnego znaczenia dla obcią-
żenia jej odszkodowaniem, gdyż prawo cywilne wiąże je wyłącznie ze szkodą i usta-
wowym (wynikającym z ustawy) obowiązkiem jej naprawienia. Traktując czyn niedo-
zwolony bez zabarwienia subiektywnego, poszukiwanego przez prawo karne, prawo
cywilne czynem niedozwolonym obejmuje nie tylko zachowania (działania i zanie-
chania) człowieka, czyli czyny w znaczeniu dosłownym, ale również zdarzenia fak-
tyczne, takie jak szkody wyrządzone przez podmioty nieożywione czy siły przyrody.
Zasadą odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego może być wina, ryzyko lub
słuszność. I choć istnieją oczywiście czyny niedozwolone, będące jednocześnie czy-
nami karalnymi, to wymagają one odrębnej oceny z punktu widzenia prawa karnego,
przy uwzględnieniu, że popełnienie przestępstwa lub wykroczenia polega zawsze na
działaniu lub zaniechaniu człowieka i wymaga udowodnienia jego winy.

Wszystkie te uwagi, rozwijające myśli zarysowane w kasacji, wykazują, że
skarżący - w celu uniknięcia zarzutu przedawnienia - powołał się na odpowiedzial-
ność pozwanego z tytułu ,,czynu niedozwolonego polegającego na popełnieniu prze-
stępstwa przez osoby odpowiedzialne za brak zabezpieczenia warunków pracy i nie-
przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy" dopiero wówczas, gdy
jego twierdzenie o nieprzedawnieniu roszczeń, popierane argumentem o ,,wyczerpa-
niu postępowaniem pozwanego Przedsiębiorstwa znamion przestępstwa" zostało
obalone w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego. Pominął jednak, że z - punktu
widzenia procesu - zawarte w kasacji wywody odnośnie do ,,winy pracowników strony
pozwanej" stanowią nową okoliczność, której ten środek zaskarżenia nie dopuszcza
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1997 r., II UKN 38/96, OSNAPiUS
1997 nr 16, poz. 298, z dnia 10 czerwca 1997 r., II CKN 180/97, OSNC 1997 nr 12,
poz. 202, z dnia 20 listopada 1998 r., II UKN 317/98, OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 33,
z dnia 16 marca 1999 r., II UKN 511/98, OSNAPiUS 2000, nr 9, poz. 367, z dnia 30
listopada 1999 r., II UKN 226/99, OSNAPiUS 2001, nr 6, poz. 207).

W tym stanie rzeczy przytoczone w kasacji podstawy okazały się nieusprawie-
dliwione i Sąd Najwyższy - stosownie do art. 39312 KPC - orzekł jak w sentencji.
========================================