Wyrok z dnia 7 listopada 1997 r.
II UKN 315/97

Dla zaistnienia odpowiedzialności nabywcy majątku za zaległości z ty-
tułu nieuiszczonych składek ubezpieczeniowych przez podatnika (zbywcy ma-
jątku), konieczne jest przyjęcie, że majątek, obrót, przychód lub dochód z niego
stanowią podstawę opodatkowania (związek o charakterze normatywnym). Nie
jest więc wystarczający jedynie związek faktyczny, polegający na tym, że dzia-
łalność gospodarcza przynosząca dochód, przyjęty za podstawę ustalenia zo-
bowiązania podatkowego, była prowadzona przy pomocy przedmiotów mająt-
kowych, które następnie zbył podatnik (art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia
1980 r. o zobowiązaniach podatkowych, jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108,
poz. 486 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 1997 r. sprawy z wniosku
Bogusławy i Stefana M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w S. o składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
dnia 13 marca 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 23 października 1996 r. [...], Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni oddalił odwołanie wniosko-
dawców Bogusławy i Stefana małżonków M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w S. z dnia 23 października 1995 r., zobowiązującej ich jako
nabywców nieruchomości od Budowlano-Montażowej Spółdzielni Pracy w P., do
opłacenia zaległości Spółdzielni powstałych w okresie od kwietnia 1992 r. do grudnia
1993 r. z tytułu nie opłaconych składek ubezpieczeniowych za pracowników.
Sąd Wojewódzki ustalił, że Spółdzielnia nie wywiązywała się z obowiązku pła-
cenia składek ubezpieczeniowych za zatrudnionych pracowników, co doprowadziło
do powstania zaległości z tego tytułu w kwocie 28.558,32 zł bez odsetek i należności
pochodnych. W roku 1993 Spółdzielnia została zlikwidowana, a jej likwidatorzy
sprzedali wnioskodawcom nieruchomość o powierzchni 0,6748 ha. Wnioskodawcy,
jako nabywcy części mienia podatnika, odpowiadają całym swoim majątkiem (soli-
darnie z nim) za jego zaległości podatkowe powstałe przed nabyciem majątku, jeżeli
ten majątek albo obrót, przychód lub dochód z niego został przyjęty do podstawy
ustalenia zobowiązań podatkowych (art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o
zobowiązaniach podatkowych, jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze
zm.). Przepis ten ma zastosowanie także do zaległych składek ubezpieczeniowych
stosownie do § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w
sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na niektóre
rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości organów podatkowych w
zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz. U. Nr 6, poz. 40). Wnioskodawcy,
którzy nabyli umową notarialną majątek Spółdzielni, ponoszą odpowiedzialność za jej
zaległości z tytułu składek, a fakt, że organ rentowy ze względów społecznych i eko-
nomicznych mógł odstąpić od ściągnięcia długu, nie podlega kontroli Sądu.
Wobec apelacji wnioskodawców, Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia
13 marca 1997 r. [...], zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą decyzję organu
rentowego, ustalając że nie ponoszą oni odpowiedzialności za zaległości składkowe
Spółdzielni powstałe w okresie od kwietnia 1992 r. do grudnia 1993 r. W uzasadnie-
niu wyroku Sąd stwierdził, że odpowiedzialność nabywcy majątku dotyczy tylko tych
zaległości, które zostały przyjęte do podstawy ustalenia zaległości w opłacie składek,
a między nabytym majątkiem, a podstawą opodatkowania musi istnieć związek.
Związek ten musi mieć charakter normatywny, to znaczy wpływać na podstawę
ustalenia zaległości w opłacie składek. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne pracowników stanowi ich dochód w gotówce i w naturze z tytułu wykony-
wania pracy w ramach stosunku pracy, a więc dla ustalenia zaległości, ta okoliczność
ma przesądzające znaczenie, a nie wartość zbytego majątku Spółdzielni. Z art. 45
ust. 1 ustawy o zobowiązaniach podatkowych nie można wnioskować, że majątek
nabyty przez wnioskodawców był przyjęty do podstawy ustalenia składek na ubez-
pieczenie społeczne przez zbywcę majątku. Nadto wnioskodawcy nie nabyli zakładu
pracy, ale nieruchomość, na bazie której rozpoczęli działalność gospodarczą. Sąd
Apelacyjny przyjął także, że istnienie przesłanek warunkujących odstąpienie od orze-
czenia odpowiedzialności za zaległości składkowe, podlega kontroli sądowej, nie roz-
różniając ich jednak z uwagi na treść wyroku.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją organ rentowy i zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 45
ustawy o zobowiązaniach podatkowych, wniósł o jego uchylenie i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Zdaniem kasacji istniały przesłanki do przyjęcia odpowiedzialności nabywców
majątku Spółdzielni za jej zobowiązania z tytułu składek ubezpieczeniowych (należ-
ność główna) wobec daty powstania zaległości oraz wysokości nie przewyższającej
wartości nabytej nieruchomości.
Pogląd Sądu Apelacyjnego, że pomiędzy nabytym majątkiem a podstawą
opodatkowania musi istnieć związek normatywny, wpływający na podstawę ustalania
zaległości, nie jest trafny. Majątek w tej postaci (nieruchomość, obrót, przychód lub
dochód z niego) "nie może być z przyczyn obiektywnych przyjęty za podstawę nali-
czenia składek na ubezpieczenie społeczne".
W odpowiedzi na kasację, wnioskodawcy wnieśli o jej oddalenie, podzielając
stanowisko Sądu Apelacyjnego, wskazując nadto, że w uzasadnieniu kasacji rozsze-
rzono jej zarzuty o błędną ocenę stanu faktycznego, co jest niedopuszczalne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W myśl art. 45 ust. 1 ustawy o zobowiązaniach podatkowych, nabywca całości
lub części majątku podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podat-
nikiem za jego zaległości podatkowe powstałe przed nabyciem majątku podatnika,
jeżeli ten majątek lub obrót, przychód lub dochód z niego zostały przyjęte do pods-
tawy ustalenia zobowiązania podatkowego. W dalszej części przepis określa zakres
odpowiedzialności nabywcy, wskazując, że określa się go w takim stosunku do zo-
bowiązań, w jakim majątek lub obrót, przychód albo dochód zostały przyjęte do
podstawy ustalenia zobowiązań podatkowych. Granicą tej odpowiedzialności jest
wartość nabytego majątku podatnika.
Odpowiedzialność nabywcy majątku dotyczy tylko tych zaległości, które po-
wstały przed nabyciem majątku podatnika i to tylko, gdy nabyty majątek albo obrót,
przychód lub dochód z niego zostały przyjęte do podstawy ustalenia zobowiązania
podatkowego. Związek ten (określony w ust. 1) musi mieć charakter normatywny, co
oznacza, że majątek, obrót, przychód lub dochód z niego muszą konstytuować pod-
stawę opodatkowania. Nie jest więc wystarczający związek jedynie faktyczny pole-
gający na tym, że działalność gospodarcza przynosząca dochód przyjęty za pod-
stawę ustalenia zobowiązania podatkowego, była prowadzona przy pomocy pewnych
przedmiotów majątkowych, które następnie podatnik zbył. Odpowiedzialność okreś-
lona art. 45 ust. 1 ustawy o zobowiązaniach podatkowych, jest odpowiedzialnością
osoby trzeciej w stosunku do podatnika, ta zaś powstaje, gdy zachodzą przewidziane
w ustawach okoliczności (art. 40 ust. 1), przy czym organ podatkowy "odstąpi od
orzeczenia odpowiedzialności... ze względu na zasady współżycia społecznego lub
inne ważne względy społeczno-gospodarcze" (art. 40 ust. 2).
Z przepisu art. 45 ust. 1 ustawy nie można wysnuć wniosku, że nabyta przez
wnioskodawców nieruchomość była przyjęta do podstawy ustalania składek ubez-
pieczeniowych za pracowników, a więc nie istnieje związek normatywny między tą
nieruchomością a podstawą ustalenia składek na ubezpieczenie społeczne w niniej-
szej sprawie. Powyższe trafnie przyjął i należycie uzasadnił Sąd Apelacyjny, a jego
rozważania Sąd Najwyższy akceptuje. Zauważyć nadto należy, że przed wydaniem
przez organ rentowy decyzji w trybie art. 45 ust. 1 ustawy, winien on rozważyć, czy
nie występują okoliczności, które nakazywałyby odstąpienie od orzeczenia odpowie-
dzialności ze względu na zasady współżycia społecznego lub inne ważne względy
społeczno-gospodarcze (art. 40 ust. 2 ustawy). Ta ocena poprzedzająca wydanie
decyzji zobowiązującej nie ma charakteru uznaniowego ("odstąpi") i podlega meryto-
rycznej kontroli sądowej.
W tych warunkach, gdy zarzuty kasacji okazały się nieuzasadnione, należało
orzec jak w sentencji po myśli art. 39312 KPC.
========================================