Wyrok z dnia 6 kwietnia 2001 r.
II UKN 312/00

Niewskazanie przez sąd drugiej instancji właściwego (lub żadnego)
przepisu prawa materialnego lub procesowego stanowiącego podstawę roz-
strzygnięcia zaskarżonego kasacją wyroku, nie zwalnia strony wnoszącej kasa-
cję od obowiązku przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia.


Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 2001 r. sprawy z wniosku
Wiery P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o rentę w
związku z deportacją, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apela-
cyjnego we Wrocławiu z dnia 24 listopada 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w O. decyzją z dnia 13 lipca 1998 r.
odmówił Wierze P. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z depor-
tacją do ZSRR w latach 1952-56, gdyż uznał, że liczne schorzenia, czyniące ją cał-
kowicie niezdolną do pracy i niezdolną do samodzielnej egzystencji, nie pozostają w
związku z deportacją. Stwierdzona u wnioskodawczyni schizofrenia jest bowiem cho-
robą o nieustalonej etiologii, pozostałe zaś schorzenia w postaci: niedokrwistości Ad-
disona - Biermerga, choroby zwyrodnieniowej stawów (w tym biodrowych, kolano-
wych i barkowych), stanu po wszczepieniu endoprotezy częściowej biodra prawego
powodującego niewydolność chodu, choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa z zespo-
łem bólowym i ograniczeniem ruchomości, guza głowy trzustki, przewlekłego zapale-
nia oskrzeli, miażdżycy rozsianej i żylaków kończyn dolnych są następstwem starze-
nia się organizmu.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu ustalił, że
wnioskodawczyni przebywała na deportacji w ZSRR w latach 1952 - 56. Od 1961 r.
leczy się psychiatrycznie, gdyż w tymże roku, w Szpitalu Psychiatrycznym w B.,
stwierdzono u niej pierwszy raz objawy psychozy, najpierw o obrazie schizofrenii pa-
ranoidalnej, a następnie schizofrenii rezydualnej. O jej wystąpieniu świadczą takie
objawy, jak: bladość sztywna afektu, zobojętnienie uczuciowe, apatia, anhedonia i
abulia. Z punktu widzenia psychiatrycznego wnioskodawczyni jest tylko częściowo
niezdolna do pracy w związku z chorobami przebytymi na deportacji, głodem i wa-
runkami tam panującymi w latach 1952-56. Patogeneza schizofrenii nie jest znana.
Przyjmuje się jednak, że przesłankami powstania tej choroby są między innymi prze-
słanki epidemiologiczne, genetyczne, wirusologiczno - immunologiczne, neurostruk-
turalne, neurofunkcjonalne i środowiskowe, a także negatywne wydarzenia życiowe o
późniejszym patogennym wpływie. Wśród tych ostatnich mają znaczenie przewlekłe
zdarzenia traumatyzujące, którymi w przypadku wnioskodawczyni był jej pobyt na
deportacji w ZSRR. Przewlekły stres, którego doznała podczas deportacji, ma zwią-
zek z powstaniem schizofrenii.

Powyższych ustaleń dokonał Sąd Okręgowy na podstawie opinii biegłego z
dziedziny psychiatrii lekarza medycyny Marii W.-B. z dnia 23 kwietnia 1999 r. Mimo
zastrzeżeń zgłoszonych do tej opinii Sąd Okręgowy uznał ją za miarodajną. Przyjął,
że skoro na podstawie istniejącej dokumentacji i obecnego stanu wiedzy lekarskiej
nie można ustalić dokładnie przyczyn powstania schizofrenii, ale niewątpliwie prze-
słankami jej powstania są przesłanki epidemiologiczne, genetyczne, a także środo-
wiskowe w postaci negatywnych wydarzeń życiowych, takie jak stres, głód, praca
ponad siły, ciężkie warunki życiowe, choroby, to należało przyjąć związek przyczy-
nowy między pobytem wnioskodawczyni na deportacji a chorobą psychiczną.

Sąd Apelacyjny w Opolu wyrokiem z dnia 24 listopada 1999 r. oddalił apelację,
którą złożył od wyroku Sądu Okręgowego pozwany organ rentowy. Apelacja ta była
oparta głównie na zarzucie, że Sąd Okręgowy nie zasięgnął opinii innego biegłego
psychiatry, co było konieczne, gdyż ,,przesłanki przyjmowane jako mogące mieć
wpływ na powstanie schizofrenii są raczej spostrzeżeniami medycznymi, a nie uzna-
nymi faktami patogenetycznymi". Nie było więc podstaw ani do kategorycznego
stwierdzenia, ani do przyjęcia jako prawdopodobnej tezy, że źródłem choroby wnio-
skodawczyni były przeżycia w czasie zesłania.

Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę na to, że patogeneza schizofrenii jest w
medycynie kwestią sporną oraz że oprócz poglądów, według których choroba ta jest
uwarunkowana genetycznie, są także poglądy przyjmujące istotny wpływ negatyw-
nych zdarzeń i warunków życia na jej powstanie. Jeżeli więc organ rentowy uważał,
że warunki rodzinne wnioskodawczyni, do których zaliczył leczenie psychiatryczne
rodzeństwa wnioskodawczyni i nadużywanie alkoholu przez jej ojca, wywarły istotny
wpływ na powstanie schizofrenii, to okoliczność tę powinien przynajmniej uprawdo-
podobnić. Tymczasem organ rentowy ograniczył się tylko do przytoczenia zarzutów.
Wobec tego Sąd Okręgowy słusznie przyjął, że jedyną udokumentowaną w sprawie
okolicznością był ponadczteroletni pobyt wnioskodawczyni na deportacji. Poza tym
organ rentowy nie udowodnił również i tego, że przed 1952 r. wnioskodawczyni wy-
kazywała objawy schizofrenii. Co więcej, z dokumentacji lekarskiej wynikało, że
wnioskodawczyni podjęła leczenie psychiatryczne po upływie kilku lat od powrotu z
deportacji, a nie wcześniej. Wszystkie te okoliczności przemawiały więc za słuszno-
ścią stanowiska biegłego o istnieniu związku między powstaniem choroby psychicz-
nej wnioskodawczyni a warunkami jej bytowania i przeżyciami na deportacji. Sąd
Apelacyjny podniósł, że skoro etiologia schizofrenii jest w obecnym stanie wiedzy
medycznej kwestią dyskusyjną, a jednocześnie nie ma w sprawie dowodów wyklu-
czających wpływ patogennych czynników na powstanie tej choroby, to niecelowe
było zasięganie opinii innego biegłego.

Gdy chodzi o zarzut strony pozwanej, że z uwagi na deportację wnioskodaw-
czyni nie utraciła zdolności do pracy zgodnej z poziomem kwalifikacji, to sąd drugiej
instancji wyjaśnił, że wprawdzie u wnioskodawczyni występują liczne schorzenia inne
niż psychiczne, to jednak stopień nasilenia schizofrenii pozostający w związku z po-
bytem na deportacji spowodował częściową niezdolność do pracy fizycznego pra-
cownika rolnego, tj. takiej, jaką wnioskodawczyni wykonywała.

W kasacji od powyższego wyroku opartej na naruszeniu prawa materialnego
organ rentowy zarzucił błędną wykładnię art. 4 ust. 1 lit. b oraz art. 12 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będą-
cych ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997
r. Nr 142, poz. 950 ze zm.) w związku z art. 9 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zao-
patrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 13, poz. 68 ze zm.). Skarżący podtrzymał swoje stanowisko co do tego, że
przesłanki przyjęte jako mogące mieć wpływ na powstanie schizofrenii nie są uzna-
nymi faktami patogenetycznymi, na których podstawie można byłoby uprawdopo-
dobnić tezę, że przyczyną schorzenia psychicznego wnioskodawczyni były przeżycia
zesłania. Zdaniem organu rentowego, ,,Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił tych
zastrzeżeń ani w sensie dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego psychiatry,
ani odwołania się do opinii instytucji wyspecjalizowanych w wydawaniu specjali-
stycznych opinii orzeczniczo-lekarskich", zaś Sąd Apelacyjny podzielił to stanowisko,
nie skorzystawszy z możliwości weryfikacji opinii. Błędnie przy tym uznał, że Sąd
Okręgowy nie naruszył ani prawa materialnego, ani zasady swobodnej oceny dowo-
dów wskazanej w art. 233 § 1 KPC. Konieczne bowiem było uwzględnienie tego, że
choroba powódki ujawniła się u niej w wieku około 30 roku życia, czyli w wieku opi-
sywanym w piśmiennictwie, oraz tego, że dwaj bracia wnioskodawczyni chorowali
psychiatrycznie, co może przemawiać za hipotezą rodzinnego występowania schi-
zofrenii. Wreszcie rola przeżyć traumatyzujących ma charakter patoplastyczny, to
znaczy nie są one przyczyną schorzenia, lecz mają wpływ modelujący treść urojeń
bądź też zabarwienie lęku.

W konkluzji organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie o jego zmianę przez orzecze-
nie o oddaleniu odwołania powódki.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie mogła być uwzględniona. Z zawartego w niej i szczegółowo opi-
sanego wyżej stanowiska wynika, że skarżący zakwestionował ustalenia dotyczące
związku przyczynowego między warunkami pobytu wnioskodawczyni na deportacji a
chorobą psychiczną w postaci schizofrenii, a także wnioski, które za Sądem Okręgo-
wym wyprowadził Sąd Apelacyjny z opinii biegłego z dziedziny psychiatrii. Są to więc
zarzuty dotyczące postępowania, a nie wykładni lub zastosowania prawa materialne-
go. Tymczasem w kasacji organ rentowy wskazał jako jej podstawę naruszenie
prawa materialnego i odpowiednie przepisy tego prawa, nie powołał natomiast żad-
nych przepisów proceduralnych, według których należałoby rozpatrywać i oceniać
postawione zarzuty. Nie można bowiem uznać, że zamieszczony w uzasadnieniu
kasacji art. 233 § 1 KPC odnosi się do uchybień przypisanych przez skarżącego Są-
dowi Apelacyjnemu i do wydanego przez ten Sąd wyroku. Skarżący bowiem napisał
w kasacji: ,,W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny stwierdza, że Sąd I instancji nie
naruszył ani prawa materialnego ani też zasady swobodnej oceny dowodów wskaza-
nej w art. 233 § 1 KPC", z czym skarżący nie może się zgodzić. Tak więc należało
uznać, że dokonane w sprawie ustalenia faktyczne i wyprowadzone z nich wnioski
nie zostały w kasacji podważone w sposób wymagany art. 3933 KPC, a to oznacza,
że Sąd Najwyższy nie mógł w ramach kontroli kasacyjnej oceniać trafności opinii
biegłego z dziedziny psychiatrii i jej przydatności dla rozstrzygnięcia sprawy. Był
natomiast związany ustaleniem, że choroba psychiczna powódki (schizofrenia) po-
zostaje w związku z jej pobytem na deportacji w latach 1952-56 oraz że spowodo-
wała częściową trwałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym.

Gdy chodzi o zarzucone w kasacji naruszenie przepisów prawa materialnego,
to należy zauważyć, że w chwili wydania wyroku przez Sąd Apelacyjny obowiązywał
art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektó-
rych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jednolity
tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm.), według którego represjami w rozu-
mieniu ustawy były także okresy przebywania z przyczyn politycznych, religijnych i
narodowościowych na przymusowych zesłaniach i deportacji w ZSRR. Ten więc
przepis ten mógłby stanowić podstawę naruszenia prawa materialnego, nie zaś nie
odnoszący się do wnioskodawczyni art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b, (pozostający w związku z
lit. a), który za represje nakazuje uważać okresy przebywania ,,w innych miejscach
odosobnienia" niż hitlerowskie więzienia, obozy koncentracyjne i ośrodki zagłady, ,,w
których warunki pobytu nie różniły się od obozów koncentracyjnych, a osoby tam
osadzone pozostawały w dyspozycji hitlerowskich władz bezpieczeństwa". Zatem
powołany w kasacji przepis art. 4 ust. 1 pkt. 1 lit. b ustawy nie mógł być naruszony,
gdyż nie miał zastosowania w sprawie. Wprawdzie Sąd Apelacyjny nie skonkrety-
zował przepisów prawa materialnego, na podstawie których orzekał w sprawie, od-
wołując się w tej mierze do przepisów przytoczonych przez Sąd Okręgowy, lecz
tenże Sąd stwierdził, że ,,wnioskodawczyni posiada status osoby, o której mowa w
art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o kombatantach - przebywała na deportacji w ZSRR...",
czyli zastosował właściwą normę prawną. Poza tym niewskazanie przez sąd drugiej
instancji właściwego (lub żadnego) przepisu prawa materialnego nie zwalnia strony
wnoszącej kasację od obowiązku określonego w art. 3933 KPC w związku z art. 3931
KPC.

Przedstawione uchybienia kasacji są wystarczające do uznania jej za niesku-
teczną i tym samym zwalniają Sąd Najwyższy od oceny zarzutów naruszenia art. 12
ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r.oraz art. 9 ustawy z dnia 29 maja 1974
r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, tym bardziej że
strona pozwana nie wyjaśniła, na czym polegało naruszenie tych przepisów.

Z tych względów na podstawie art. 39312 KPC Sąd Najwyższy orzekł o odda-
leniu kasacji.
========================================