Wyrok z dnia 12 stycznia 2000 r.
II UKN 305/99

Świadczeniami z art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadcze-
niach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) są objęte także następstwa niezdolności
do pracy pozostające w bezpośrednim związku ze skutkiem nagłego urazu zew-
nętrznego, wynikające z pogłębienia lub przyśpieszenia objawów procesów
chorobowych samoistnych, istniejących przed wypadkiem.


Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2000 r. sprawy z wniosku
Eugeniusza P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o
rentę wypadkową z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 lutego 1999 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Łodzi do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 25 czerwca 1998 r. uwzględnił odwołanie Eugeniusza P. i zmieniając decyzję
Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Ł., przyznał mu prawo do renty z ty-
tułu inwalidztwa II grupy w związku z wypadkiem przy pracy z dnia 11 czerwca 1996
r.

Sąd ustalił, że wnioskodawca, zatrudniony w Zakładzie "F.-S." w Ł. w charak-
terze portiera-rewidenta, został w trakcie dyżuru nocnego 11 czerwca 1996 r. pobity
przez nieznanych sprawców, ze skutkiem w postaci wstrząśnienia mózgu oraz zła-
mania kręgosłupa. Na podstawie opinii biegłych lekarzy chirurga-ortopedy i neurolo-
ga Sąd stwierdził, że ubezpieczony jest niezdolny do pracy od czasu wypadku i
przyjął, że niezdolność ta jest konsekwencją wypadku, który spowodował przyspie-
szenie ujawnienia się objawów choroby samoistnej (zesztywniającego zapalenia
stawów kręgosłupa IV stopnia).

Organ rentowy złożył apelację od wyroku, podważając przyjęcie związku inwa-
lidztwa z wypadkiem.

Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 12 lutego 1999 r. apelację uwzględ-
nił. Zmienił zaskarżony wyrok i orzekł o braku prawa ubezpieczonego do renty prze-
widzianej w art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz.
144 ze zm.). Podstawę rozstrzygnięcia stanowiło stwierdzenie, że skutki doznanych
w wypadku przy pracy urazów w zakresie kręgosłupa oraz głowy uległy wygojeniu.
Wywołały tylko czasową, roczną, niezdolność do pracy, zaś ujawniające się obecnie
dolegliwości, bezspornie powodujące niezdolność do wykonywania zatrudnienia, są
objawem choroby istniejącej przed wypadkiem, w każdym przypadku prowadzącej do
ciężkiego inwalidztwa.

Sąd Apelacyjny przyjął wprawdzie, że występuje związek przyczynowy pomię-
dzy stanem zdrowia wnioskodawcy a doznanymi w czasie wypadku przy pracy ura-
zami, jednak wywiódł, że istnienie takiego związku nie przesądza o prawie ubezpie-
czonego do renty wypadkowej, gdyż o prawie tym decyduje to, czy inwalidztwo jest
następstwem wypadku. Następstwo to rozumiał jako zespół bezpośrednich skutków
urazów wypadkowych, rozpatrywany w oderwaniu od wpływu, jaki te skutki miały na
samoistny stan chorobowy istniejący przed wypadkiem, na jego ujawnienie lub pog-
łębienie.


Ubezpieczony złożył od tego wyroku kasację opartą na podstawie z art. 3931
pkt 1 KPC. W jej uzasadnieniu, nie podważając wyników postępowania dowodowego
ani ustaleń dokonanych na ich podstawie przez Sąd drugiej instancji, zarzucił naru-
szenie prawa materialnego przez odmowę zastosowania przepisów art. 18 i 32
ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, pomi-
mo ustalenia, że stał się niezdolny do pracy od dnia urazu. Wytknął także naruszenie
przepisu art. 23 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz art. 361 § 1 KC przez
przyjęcie, że niesporne inwalidztwo nie jest następstwem wypadku przy pracy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych pracownikowi, który wskutek wypadku
przy pracy stał się niezdolny do pracy, przysługuje renta stała, jeżeli niezdolność ta
jest trwała, albo renta okresowa, jeżeli jest ona czasowa. Użyte w tym przepisie
sformułowanie o przysługiwaniu prawa do świadczeń z tytułu szkody powstającej
"wskutek" wypadku przy pracy wiąże się z zagadnieniem zakresu odpowiedzialności
instytucji ubezpieczenia społecznego przez określenie szkody oraz związku przyczy-
nowego między wypadkiem a szkodą. Ustalenie i stwierdzenie takiego związku sta-
nowi przesłankę powstania odpowiedzialności, a zarazem zakreśla jej granice.

Ponieważ wypadek przy pracy jest pozostającym w związku z pracą zdarze-
niem nagłym, wywołanym przyczyną zewnętrzną, należy przypomnieć, że wymaga-
nie zewnętrzności przyczyny oznacza, iż nie może ona tkwić wyłącznie w organizmie
poszkodowanego. Jest to przeciwstawienie szkodzie powypadkowej takiej szkody,
która zaistniałaby również bez związku ze zdarzeniem zaszłym w zatrudnieniu, wyni-
kłej z wewnętrznych właściwości ustroju człowieka, będącej objawem samoistnego
rozwoju schorzenia, które w pewnym momencie, niezależnie od wykonywanej pracy,
i tak doprowadziłoby do upośledzenia lub zahamowania funkcjonowania ustroju (por.
uchwałę składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r., III PO
15/62, OSN 1963/10, poz. 215 oraz OSPiKA 1964 nr 23, s. 57 z glosami W. Dżułyńs-
kiego i J. Pasternaka). Stwierdzenie takiej przyczyny szkody powoduje odmowę wy-
płaty świadczenia przewidzianego w ustawie na skutek braku zewnętrznego źródła
szkody.

Ustawa wypadkowa nie przewiduje jednak takiego warunku, aby przyczyna
zewnętrzna musiała być jedyną przyczyną doprowadzającą do powstania szkody. W
doktrynie i judykaturze podkreśla się też, że cecha ta nie może być rozumiana dos-
łownie, a tylko tak, by do zespołu przyczyn rozstrzygających o szkodliwym skutku
należała również przyczyna zewnętrzna, bez której wypadek nie nastąpiłby. W
związku z tym także zakres skutków wypadku w zatrudnieniu obejmował w dotych-
czasowej praktyce - poza skutkami bezpośrednimi, tj. spowodowanymi wyłącznie
przez przyczynę zewnętrzną, pozostającą w związku z zatrudnieniem - również
skutki pośrednie, czyli takie, które nie dadzą się zakwalifikować jako wyłączny skutek
tej przyczyny. Chodzi tu głównie o następstwa towarzyszące działaniu przyczyny
zewnętrznej w zakresie czynników wewnętrznych w postaci istniejących już scho-
rzeń, ułomności lub dyspozycji organizmu, które pod wpływem wypadku doznają za-
ostrzenia, przy czym wymaga się istotnego (znacznego) wpływu wypadku na dalszy
rozwój tych schorzeń.

Zakres skutków doznanego urazu obejmuje więc wszystkie konsekwencje,
jakie spowodował on u poszkodowanego ze względu na stan jego organizmu przed
wypadkiem, a nie tylko te, które uraz taki spowodowałby, niezależnie od indywidual-
nego stanu zdrowia pracownika. Pod uwagę bierze się te skutki przyczyny zewnętrz-
nej, które w łańcuchu przyczyn - będąc jego istotnym ogniwem - doprowadziły do
objętego ustawą skutku. Dlatego w judykaturze konsekwentnie przyjmuje się, że za-
działanie zewnętrznej przyczyny, mającej swe źródło w świadczeniu pracy (wypadek
przy pracy), może polegać również na uszkodzeniu narządu wewnętrznego, dot-
kniętego schorzeniem samoistnym, a przez to tylko na istotnym pogorszeniu stanu
zdrowia (por. wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 stycznia 1961 r.,
IV NRT 2/60, PiP 1961/ 11, s. 851 z glosą J. Pasternaka; uchwałę Sądu Najwyższe-
go z dnia 9 kwietnia 1968 r., III UZP 1/68, OSNC 1968/8-9, poz.140 oraz OSP
1969/3, poz.57 z glosą T. Swinarskiego; wyrok z dnia 10 lutego 1977 r., III PR
194/76, OSNCP 1977/10, poz. 196; z dnia 16 lutego 1977 r., III PRN 55/76, OSP
1978/12, poz. 217 z glosą G. Bieńka; z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 85/96,
OSNAPIUS 1997/19, poz. 386 oraz z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 130/97,
OSNAPIUS 1998/7, poz. 219).

Ustalenie powiązań przyczynowych między wypadkiem przy pracy a jego nas-
tępstwami daje prawo do świadczeń przewidzianych w ustawie z dnia 12 czerwca
1975 r. Przepisy tej ustawy określają szczegółowo przesłanki nabycia prawa do
świadczeń, przy czym na określenie skutków wypadku przy pracy, powodującego
uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pracownika, nie posługują się pojęciem
szkody w ujęciu cywilistycznym; szkodzie, jako przesłance obowiązku świadczenia z
ubezpieczenia społecznego, odpowiadają użyte w ustawie sformułowania opisowe -
stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu (art. 2 pkt 1 i 3 oraz art. 9 -11), trwała
lub okresowa niezdolność do pracy (art. 18), inwalidztwo ( art. 2 pkt 4) albo śmierć
pracownika (art. 2 pkt 5, art. 12 i 26 ust. 1). Wynika z tego, że odszkodowanie w
postaci prawa do świadczeń, ich rodzaj oraz źródło wypłaty nie są determinowane
powstaniem szkody w ogólności, ale szkody normatywnie określonej, odpowiedniej
dla konkretnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Tak też obowiązek odsz-
kodowawczy w postaci renty ograniczony jest tylko do skutku wypadku w postaci
niezdolności do pracy.

W konsekwencji szkodą objętą świadczeniami z art. 18 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych jest nie tylko niezdolność do pracy pozostająca w bezpośrednim związku ze
skutkiem nagłego urazu zewnętrznego, lecz także niezdolność do pracy wynikająca z
pogłębienia, czy przyspieszenia objawów samoistnych procesów chorobowych, ist-
niejących przed wypadkiem.

W oderwaniu od ustalonego poglądu judykatury pozostaje więc dokonana
przez Sąd Apelacyjny wykładnia przepisu art. 18 ustawy, że niezdolność do pracy
wskutek wypadku należy rozumieć w ten tylko sposób, aby stanowiła wyłącznie wy-
nik bezpośrednich skutków urazów wypadkowych, z pominięciem implikacji w zakre-
sie schorzeń samoistnych. Niezrozumiałą zaś niekonsekwencją w rozumowaniu tego
Sądu było przyjęcie związku przyczynowego między stanem zdrowia wnioskodawcy
a urazami doznanymi w czasie wypadku, z jednoczesną odmową zastosowania
przepisu art. 18 ustawy wypadkowej, przy ustaleniu, że wnioskodawca był całkowicie
i trwale niezdolny do pracy przez rok od daty wypadku. To stwierdzenie implikowało
bowiem konieczność oceny prawa skarżącego do renty okresowej w świetle art. 18
ustawy w brzmieniu nadanym od dnia 1 września 1997 r. przez art. 3 pkt 2 ustawy z
dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o
ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461, w związku z art. 12 ust. 1 i 2
oraz art. 11 ust 1 cytowanej ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r.).

Mając na względzie wszystkie przytoczone argumenty Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji (art. 39313 § 1 KPC).
========================================