Wyrok z dnia 6 listopada 1998 r.
II UKN 295/98

Dokonanie przez sąd drugiej instancji odmiennych ustaleń faktycznych,
bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, podlega zasadom z art. 233
§ 1 KPC, a ich naruszenie może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacji.


Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Stefania Szymańska.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dnia 6 listopada 1998 r. sprawy z wniosku
Anny C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o objęcie
ubezpieczeniem społecznym, zasiłek porodowy i macierzyński, na skutek kasacji
wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku z dnia 25 marca 1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 8 lipca 1997 r. Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w B.
na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz.
137 ze zm.) stwierdził, że Anna C. od dnia 15 marca 1997 r. nie podlega ubez-
pieczeniu społecznemu i nie jest uprawniona do świadczeń z ubezpieczenia spo-
łecznego z tytułu zatrudnienia.

Anna C. odwołała się od powyższej decyzji do Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku. W odwołaniu twierdziła, że wyko-
nywała pracę w Zakładzie Ślusarsko-Stolarskim Roberta K. w H. zgodnie z zawartą
umową o pracę. Pracodawca zgłosił ją do ubezpieczenia społecznego i opłacał za
nią składki, odprowadzał również podatek dochodowy do Urzędu Skarbowego. Dla-
tego wnioskodawczyni wnosiła o zmianę decyzji organu rentowego, uznanie, że pod-
lega ubezpieczeniu społecznemu i przyznanie zasiłku porodowego oraz macierzyńs-
kiego.

Wyrokiem z dnia 20 stycznia 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Białymstoku zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, iż Anna C.
podlega od dnia 15 marca 1997 r. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, a w
związku z tym przysługuje jej zasiłek porodowy i macierzyński.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku zaskarżył powyższy wyrok
apelacją, zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w
sprawie materiału dowodowego (art. 368 pkt 4 KPC) i wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie Anny C. od decyzji organu rentowego. W uza-
sadnieniu Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Wojewódzki naruszył zasadę swobodnej
oceny dowodów zawartą w art. 233 KPC. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wniosko-
dawczyni nie nawiązała faktycznie stosunku pracy, a zgłoszenie jej do ubezpieczenia
społecznego przez Roberta K. miało charakter fikcyjny, w celu uzyskania świadczeń
okresowych w związku z urodzeniem dziecka, a następnie prawa do urlopu
wychowawczego.

Wnioskodawczyni zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego kasacją, zarzucając
mu naruszenie prawa materialnego polegające na błędnej wykładni art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych w związku z art. 22 KP oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 328
KPC i art. 233 KPC. Wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Spór sprowadza się do tego, czy wnioskodawczyni pozostaje od dnia 15
marca 1997 r. w stosunku pracy na podstawie łączącej ją z Robertem K. umowy o
pracę na czas nie określony, a w konsekwencji czy podlegała i nadal podlega z tego
tytułu ubezpieczeniu społecznemu. Sąd Wojewódzki ustaleń swoich dokonał na
podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym zeznań świad-
ków: Wioletty K., Doroty K. i Roberta K. Wioletta K. zeznała, że kilkakrotnie widziała
wnioskodawczynię u Roberta K. przy pracy polegającej na pakowaniu w woreczki
śrubek i wkrętów produkowanych przez niego. Dorota K. zeznała, że mąż jej od 1994
r. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie ślusarstwa i stolarstwa. Produkuje
też drobne rzeczy z drewna. Pomagała w pracy mężowi, ale postanowiła podjąć za-
trudnienie od maja 1997 r. i dlatego potrzebny był pracownik. Mąż jej zdecydował się
zatrudnić wnioskodawczynię, która zgłosiła się z kartką z Urzędu Pracy. Mąż jej wie-
dział, iż wnioskodawczyni jest w ciąży. W zeznaniach Dorota K. określiła szczegó-
łowo, jakiego rodzaju prace wnioskodawczyni wykonywała. Wiedziała też, iż wnios-
kodawczyni przedstawiła zaświadczenie lekarskie potwierdzające jej zdolność do
pracy. Robert K. zeznał, że wnioskodawczyni zgłosiła się z Urzędu Pracy. Potrzebo-
wał w tym czasie pracownika, gdyż miał duże zamówienie. Do obowiązków wniosko-
dawczyni należało pakowanie elementów wykonywanych na zamówienie. W przysz-
łości miała prowadzić dokumentację. Zeznał też, że nie wiedział, w którym miesiącu
ciąży jest wnioskodawczyni. Przedstawiła zaświadczenie lekarskie o zdolności do
pracy i to mu wystarczyło.

Sąd Wojewódzki uzyskał ponadto dokumentację lekarską wnioskodawczyni z
Poradni ,,K", akta z Urzędu Pracy, akta osobowe wnioskodawczyni prowadzone przez
Roberta K., oryginały zamówień otrzymywanych przez Roberta K. od spółek ,,K." i
,,O." w okresie od 1 stycznia 1997 r. do 30 kwietnia 1997 r. Na podstawie tych
dowodów Sąd Wojewódzki ustalił, że wnioskodawczyni została zatrudniona od 15
marca 1997 r. przez Roberta K. na podstawie umowy o pracę.

Sąd powołał się między innymi na dokumenty z Rejonowego Urzędu Pracy w
H. z których wynika, że z dniem 15 marca 1997 r. wnioskodawczyni utraciła prawo do
zasiłku dla bezrobotnych z powodu podjęcia zatrudnienia u Roberta K., na doku-
menty z Poradni ,,K", z których wynikało, że ciąża wnioskodawczyni przebiegała bez
powikłań i wydano jej zaświadczenie o zdolności do wykonywania pracy. Sąd pod-
kreślił, że z uzyskanych przez Roberta K. zamówień wynikało, iż w marcu 1997 r.
otrzymał zamówienie na wykonanie 2500 stojaków na ręczniki papierowe z terminem
wykonania do dnia 15 lipca 1997 r. oraz 224 sztuk regałów piwnicznych z terminem
wykonania do dnia 4 kwietnia 1997 r. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, te zamówienia
potwierdzają, iż Robert K. potrzebował w tym czasie pracownika. Sąd podkreślił, że
w latach 1994-1996 Robert K. zatrudniał pracowników na podstawie umów o pracę.
Sąd Wojewódzki zwrócił też uwagę na to, że od wynagrodzenia wnioskodawczyni
odprowadzano składkę na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczkę na podatek
dochodowy od osób fizycznych.

Sąd Apelacyjny odebrał na rozprawie wyjaśnienia od wnioskodawczyni, która
stwierdziła, że miała zagwarantowane prawo do zasiłku dla bezrobotnych do 15 maja
1997 r. Z zasiłku zrezygnowała dwa miesiące wcześniej ponieważ znalazła zatrud-
nienie.

Sąd Apelacyjny zmianę wyroku Sądu Wojewódzkiego i oddalenie odwołania
wnioskodawczyni od decyzji organu rentowego uzasadnił przepisami rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie stosunków pracy, w których
pracodawcą jest osoba fizyczna (Dz.U. Nr 45, poz. 272). Rozporządzenie to straciło
moc obowiązującą z dniem 2 czerwca 1996 r. z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia
2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 24, poz. 110) przez skreślenie art. 299 Kodeksu pracy, na mocy którego
było wydane.

Kasacja zarzuciła naruszenie przez ten Sąd art. 22 Kodeksu pracy, który po-
winien był mieć w sprawie zastosowanie. Stąd również zarzut naruszenia art. 328 § 2
KPC polegający na niewyjaśnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Zasadny jest
też zarzut kasacji naruszenia przez Sąd drugiej instancji granic swobodnej oceny
dowodów zakreślonych przepisom art. 233 KPC. Zarzut naruszenia tego przepisu
postawił wprawdzie Sąd Apelacyjny Sądowi Wojewódzkiemu, ale trafnie kasacja za-
rzuca, że czyniąc ustalenia całkowicie odmienne od dokonanych przez Sąd Woje-
wódzki, Sąd Apelacyjny pominął szereg istotnych dowodów zgromadzonych w toku
postępowania przed Sądem pierwszej instancji w tym dowodów z dokumentów oraz
nie dokonał pełnej analizy zeznań świadków przesłuchanych przez Sąd Wojewódzki,
dokonując całkowicie odmiennych ustaleń.

Wprawdzie zgodnie z art. 233 § 1 KPC Sąd ocenia wiarygodność i moc do-
wodów według własnego przekonania, ale czyni to na podstawie wszechstronnego
rozważenia zebranego materiału dowodowego. Trudno odmówić słuszności zarzu-
tom kasacji, że Sąd Apelacyjny przepis ten naruszył, a naruszenie to miało istotny
wpływ na wynik sprawy. Orzeczenie reformatoryjne, jak to miało miejsce w przypad-
ku zaskarżonego wyroku, może zapaść zawsze wtedy, gdy wadliwość zaskarżonego
orzeczenia polega przede wszystkim na naruszeniu prawa materialnego, przy pra-
widłowości postępowania dowodowego przed Sądem pierwszej instancji oraz pra-
widłowości dokonanych przez ten Sąd ustaleń.

W rozpoznawanej sprawie sytuacja taka nie miała miejsca. Sąd Apelacyjny nie
wykazał Sądowi pierwszej instancji naruszenia przepisów prawa materialnego, lecz
błędnie powołał się na nieobowiązujące już rozporządzenie Rady Ministrów, którego
przepisów Sąd Wojewódzki nie stosował.

Sąd Apelacyjny orzeczenie reformatoryjne oparł na stwierdzeniu naruszenia
art. 233 KPC, mimo iż nie prowadził we własnym zakresie żadnego postępowania
dowodowego. Zmiana wyroku Sądu Wojewódzkiego przez Sąd Apelacyjny w wyniku
apelacji mogłaby nastąpić wówczas, jeżeli jej podstawą nie było naruszenie prawa
materialnego, gdyby Sąd Apelacyjny na podstawie przeprowadzonych dowodów
uzupełniających lub dowodów ponowionych w postępowaniu apelacyjnym, dokonał
ustaleń faktycznych odmiennych od tych, które poczynił Sąd pierwszej instancji.

Skoro w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny orzekł reformatoryjnie, wyłącz-
nie na podstawie całkowicie innej oceny dowodów, bez ponowienia lub uzupełnienia
dowodów - Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest uzasadniona i na mocy art. 39313
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================