Wyrok z dnia 29 października 1997 r.
II UKN 291/97


Przepisy art. 117-125 Kodeksu Cywilnego nie mają zastosowania w
sprawach o jednorazowe odszkodowanie przewidziane w art. 7 ustawy z dnia
16 grudnia 1972 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w
razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową (Dz. U.
Nr 53, poz. 342 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Stefania Szymańska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 października 1997 r. sprawy z
wniosku Tadeusza J. przeciwko Wojewódzkiemu Sztabowi Wojskowemu w S. o jed-
norazowe odszkodowanie, na skutek kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich od wy-
roku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia
12 listopada 1996 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił rewizję Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego w S. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Koszalinie z dnia 5 czerwca 1996 r. [...].

U z a s a d n i e n i e

Wojewódzki Sztab Wojskowy w S. decyzją z dnia 21 lipca 1995 r. odmówił
wnioskodawcy Tadeuszowi J., urodzonemu 19 stycznia 1946 r., zwiększenia wyso-
kości jednorazowego odszkodowania z tytułu dalszego pogorszenia jego stanu zdro-
wia pozostającego w związku z wypadkiem, któremu uległ w dniu 27 listopada 1979
r. w czasie pełnienia czynnej służby wojskowej.
Podstawą prawną rozstrzygnięcia [...] organu rentowego było stwierdzenie
upływu 10-letniego terminu przedawnienia (art. 118 KC) liczonego od dnia wypadku.
W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawca podniósł, że w październiku 1994
r. wystąpiły u niego opóźnione następstwa wypadku z 1979 r. w postaci wodniaka
pourazowego mózgu, który spowodował ataki padaczki. Bieg przedawnienia nie roz-
począł się więc w dniu wypadku, lecz - według niego - w dniu wydania przez Wojsko-
wą Komisję Lekarską orzeczenia ustalającego stopień pogorszenia stanu zdrowia
oraz zwiększoną wysokość odszkodowania, tj. w dniu 11 maja 1995 r. W myśl bo-
wiem art. 11 powołanej ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o stopniu uszczerbku na
zdrowiu żołnierza wskutek wypadku, orzekają wojskowe komisje lekarskie.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyro-
kiem z dnia 5 czerwca 1996 r. przyznał wnioskodawcy prawo do jednorazowego od-
szkodowania z tytułu zwiększonego uszczerbku na zdrowiu doznanego w wyniku
wypadku z dnia 27 listopada 1979 r. w wysokości odpowiadającej 25% tego uszczer-
bku.
Sąd, na podstawie orzeczenia Wojskowej Komisji Lekarskiej Marynarki Wo-
jennej w G.O. z dnia 11 maja 1995 r. ustalił, że wysokość uszczerbku na zdrowiu
wnioskodawcy , spowodowanego wypadkiem, wynosi obecnie 60% i wzrosła o 25%
w stosunku do wysokości określonej orzeczeniem z dnia 7 marca 1980 r. Komisja
stwierdziła także, iż pogorszenie stanu zdrowia wnioskodawcy nastąpiło w okresie 3
lat od dnia zaistniałego wypadku.
Podzielając częściowo stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z
dnia 27 lipca 1983 r., III UZP 7/83 (OSNCP 1984 z. 1 poz. 3), Sąd I instancji przyjął,
że - wobec braku w powołanej ustawie z dnia 16 grudnia 1972 r. przepisów o
przedawnieniu roszczeń - w sprawie niniejszej mają w tym zakresie zastosowanie
przepisy Kodeksu cywilnego. Nie podzielił natomiast stanowiska tego Sądu, że rosz-
czenia odszkodowawcze z ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. powstają w dacie wy-
padku i ulegają przedawnieniu z upływem 10 lat od tej daty bez względu na to, kiedy
szkoda rzeczywiście powstała lub została ujawniona. Według Sądu Wojewódzkiego,
bieg terminu przedawnienia należy liczyć od dnia wymagalności roszczenia (art. 120
KC). Podzielając zaś stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 17
października 1984 r., III PZP 29/84, mającej moc zasady prawnej (OSNCP 1985 z. 2-
3 poz. 21) Sąd przyjął, że - na gruncie przepisów omawianej ustawy z dnia 16 grud-
nia 1972 r. - roszczenie w konkretnej sprawie stało się wymagalne, gdy uprawniony
miał realną możliwość żądania zaspokojenia roszczenia, a ściślej, gdy dowiedział się
o rozmiarze zwiększonego uszczerbku na zdrowiu będącego wynikiem dalszego
pogorszenia stanu zdrowia, wiarygodnie orzeczonego przez Wojskową Komisję
Lekarską w dniu 11 maja 1995 r. oraz o związku tego pogorszenia z wypadkiem.
Zdaniem Sądu I instancji, bieg 10-letniego terminu przedawnienia rozpoczął się więc
od dnia 11 maja 1995 r., co oznacza, że roszczenie wnioskodawcy nie uległo prze-
dawnieniu.
Na skutek rewizji strony pozwanej Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 listo-
pada 1996 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu I instancji, że wobec braku w powoła-
nej ustawie z dnia 16 grudnia 1972 r. regulacji dotyczącej przedawnienia roszczeń,
należy w tym zakresie stosować przepisy prawa cywilnego jednakże z uwzględnie-
niem przepisu art. 7 tej ustawy, który to przepis zawiera swojego rodzaju terminy
dawności w zakresie nabycia prawa do odszkodowania. Zdaniem Sądu Apelacyjne-
go, ujawnienie się skutków wypadku w postaci dalszego pogorszenia stanu zdrowia
po upływie 3 letniego terminu przewidzianego w tej ustawie (art. 7 ust. 1 pkt 1), nie
powoduje nabycia prawa do odszkodowania. Data wypadku jest więc - według Sądu
Apelacyjnego - swoistym wyznacznikiem wymagalności nie tylko dla ustalenia prawa
do tego odszkodowania, ale również dla określenia początkowej daty rozpoczęcia
biegu przedawnienia roszczeń, ustalonej w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego.
Mimo więc, że zwiększony uszczerbek na zdrowiu wnioskodawcy powstał w ciągu 3
lat od daty wypadku, jeżeli ustalenie takie zostało dokonane po upływie 10 lat od tej
daty, to roszczenie uległo 10-letniemu przedawnieniu, a jego bieg rozpoczął się od
daty wypadku (27 listopada 1979 r.), w tym bowiem dniu - według Sądu Apelacyjne-
go - roszczenie stało się wymagalne.
Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając w kasacji od tego wyroku, że za-
padł on z naruszeniem prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisów art. 7
ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o świadczeniach odszkodowaw-
czych przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze
służbą wojskową (Dz.U. Nr 53, poz. 342 ze zm.) oraz art. 118 i 120 KC, wnosił o jego
uchylenie i oddalenie rewizji Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w S. od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 5
sierpnia 1996 r. [...].

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Stan faktyczny w niniejszej sprawie jest bezsporny. Wnioskodawca, w wyni-
ku wypadku jakiemu uległ w dniu 27 listopada 1979 r., podczas odbywania czynnej
służby wojskowej, doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu określonemu w dniu 1
marca 1980 r. przez Rejonową Wojskową Komisję Lekarską w G.O. na 35% i otrzy-
mał wówczas jednorazowe odszkodowanie w wysokości odpowiadającej temu usz-
czerbkowi. W następstwie ujawnienia się późnych następstw tego samego wypadku,
Wojewódzka Komisja Lekarska Marynarki Wojennej orzeczeniem z dnia 11 maja
1995 r. oceniła, że trwały uszczerbek na zdrowiu, jakiego doznał wnioskodawca w
wyniku wypadku zwiększył się o 25% i wynosi 60%, a zwiększenie to nastąpiło przed
upływem 3 lat od daty wypadku.
W myśl przepisu art. 7 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o
świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób po-
zostających w związku ze służbą wojskową (Dz. U. Nr 53, poz. 342 ze zm.), zwanej
dalej ustawą z dnia 16 grudnia 1972 r. , jednorazowe odszkodowanie pieniężne
przysługuje, jeżeli żołnierz doznał uszczerbku na zdrowiu (jego określonego zwięk-
szenia) wskutek wypadku w ciągu trzech lat od tego wypadku.
Słusznie podkreślono w kasacji, że wnioskodawca spełnia ustawowe przes-
łanki nabycia prawa do zwiększenia jednorazowego odszkodowania, natomiast od-
rębną kwestią jest dochodzenie roszczenia o to odszkodowanie oraz znaczenie
upływu czasu przy ocenie skuteczności jego dochodzenia.
W rozpatrywanej sprawie Sądy obu instancji a także wnoszący kasację pre-
zentują pogląd, że do roszczeń wynikających z wyżej powołanej ustawy odszkodo-
wawczej mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności przepisy
dotyczące przedawnienia roszczeń, ponieważ ustawa, w tym zakresie, nie zawiera
samodzielnego uregulowania. Spornym zagadnieniem - według wnoszącego kasację
- jest tylko początkowa data biegu terminu przedawnienia.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 września 1997 r., II UKN 215/97 wyraził
pogląd, że do świadczeń odszkodowawczych z tytułu wypadków i chorób zawodo-
wych przysługujących żołnierzom zawodowym na podstawie ustawy z dnia 16 grud-
nia 1972 r. nie stosuje się instytucji przedawnienia roszczeń ani na podstawie art.
291 KP ani (poprzez art. 300 KP) na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Skład
orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela ten pogląd uważając, że ma on w
niej zastosowanie. Wprawdzie w uchwale z dnia 27 lipca 1983 r., III UZP 7/83
(OSNCP1984 r. z. 1, poz. 3) powołanej przez Sąd Wojewódzki przyjęto, że skoro
odszkodowanie za szkody wywołane wypadkami i chorobami jest w zasadzie poję-
ciem cywilnoprawnym, a: "W odróżnieniu od prawa pracy w samodzielną gałąź
prawa nie wyodrębniło się dotychczas" "prawo wojskowe" czy "żołnierskie", to po-
mimo wprowadzenia szczególnego trybu postępowania w tych sprawach, do rosz-
czeń tych stosuje się zasady i terminy przedawnienia roszczeń z kodeksu cywil-
nego". Stanowisko to budzi wątpliwości. W rozważaniach przytoczonych w uzasad-
nieniu tej uchwały pominięto, że w myśl przepisu art. 20 ustawy z dnia 16 grudnia
1972 r. świadczenie przyznane na jej podstawie i emerytura lub renta przyznane na
podstawie ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin
względnie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin stano-
wią - w stosunku do jednostek wojskowych oraz do żołnierzy i pracowników zatrud-
nionych w siłach zbrojnych, którzy nieumyślnie wyrządzili szkodę przy wykonywaniu
powierzonych im obowiązków służbowych - wynagrodzenie wszelkich szkód wyni-
kłych dla żołnierza lub jego rodziny, spowodowanych uszczerbkiem na zdrowiu lub
śmiercią żołnierza wskutek wypadku określonego w art. 2 lub w art. 18 albo wskutek
choroby określonej na podstawie art. 3. Jednocześnie przepisem art. 22 ust. 2 oma-
wianej ustawy skreślono przepis art. 65 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopa-
trzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 11),
który w ust. 2 przewidywał dla osób, które otrzymały rentę inwalidzką według III grupy
inwalidów, możliwość dochodzenia od jednostki wojskowej jednorazowego odszko-
dowania z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub pogorszenie sytuacji
życiowej. Z upoważnienia ustawy z 16 grudnia 1972 r. wydano szereg aktów wyko-
nawczych określających: postępowanie w sprawach o odszkodowanie i jego wyso-
kość oraz zasady i sposób ustalania stopnia trwałego uszczerbku na zdrowiu pows-
tałego w wyniku wypadku lub choroby pozostającej w związku ze służbą wojskową.
Zdaniem składu orzekającego, wyłączenie drogi postępowania cywilnego dla docho-
dzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu wypadków i chorób pozostających w
związku ze służbą wojskową i wprowadzenie szczególnego trybu przewidzianego dla
świadczeń z ubezpieczenia społecznego (decyzji dwuinstancyjnych organów
wojskowych, a następnie postępowania przed okręgowym sądem pracy i ubezpie-
czeń społecznych) wraz z normatywnym określeniem zarówno stopnia uszczerbku
na zdrowiu, jak i wysokości odszkodowania uprawnia do stwierdzenia , że roszczenia
o odszkodowanie przewidziane w ustawie z dnia 16 grudnia 1972 r. nie mają cha-
rakteru roszczeń cywilnoprawnych. Omawiane świadczenia odszkodowawcze stały
się częścią systemu zaopatrzenia żołnierzy i ich rodzin a roszczenia o nie - roszcze-
niami z zakresu prawa zaopatrzeń społecznych. Truizmem już jest stwierdzenie, że
prawo to nie stanowi części prawa cywilnego lecz jest odrębną gałęzią prawa obej-
mującą różne systemy ubezpieczeń społecznych i zaopatrzeń emerytalnych oraz
inne świadczenia o tym charakterze; odszkodowanie za wypadek w związku ze
służbą wojskową jest więc właśnie takim "innym świadczeniem". Prawo to w różny
sposób, lecz samodzielnie, reguluje znaczenie upływu czasu dla możliwości docho-
dzenia roszczeń. Specyfiką tego prawa jest zasada, że roszczenia o prawo do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego (zaopatrzenia) nie ulega przedawnieniu a
wyjątki od tej zasady, względnie jej ograniczenia, są wyraźnie uregulowane w sto-
sownych ustawach. I tak, ustawa z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) w przepisie art. 54 wprowadza terminy
przedawnienia prawa do poszczególnych zasiłków, ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.), która ma zastosowanie - w tym zakresie - także do niektórych innych systemów
ubezpieczenia i zaopatrzenia - stanowiąc w art. 76, że prawo do świadczeń powstaje
z dniem spełnienia się wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa,
przepisem art. 99 ogranicza możliwość wypłaty tego świadczenia za okres wsteczny.
W myśl tejże samej ustawy jednym z warunków nabycia prawa do renty inwalidzkiej
jest powstanie inwalidztwa w określonym czasie (art. 32 w związku z art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent..., Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). W inny natomiast
sposób określono okres, w którym musi powstać inwalidztwo stanowiące przesłankę
nabycia prawa do górniczej renty inwalidzkiej (art. 12 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o
zaopatrzeniu emerytalny, górników i ich rodzin - jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr
30, poz. 154), czy w przepisie art. 19 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 1994 r. Nr
1, poz. 1 ze zm.).
Powyższe przykłady - zdaniem składu orzekającego - upoważniają do
stwierdzenia, że również przepis art. 7 ust. 1 pkt 1 omawianej ustawy z dnia 16 grud-
nia 1972 r. stanowiący, że jednorazowe odszkodowanie nie przysługuje, jeżeli żoł-
nierz, który uległ wypadkowi pozostającemu w związku z czynną służbą wojskową,
uszczerbku na zdrowiu doznał po upływie 3 lat od tego wypadku jest przepisem sa-
modzielnie określającym, jakie skutki wywiera upływ czasu na prawo do tego odsz-
kodowania i brak jest podstaw prawnych do stosowania, w sprawie o to świadczenie,
przepisów Kodeksu cywilnego o przedawnieniu roszczeń.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, nie podzielając wywodów za-
wartych w uzasadnieniu kasacji, uznał ją za usprawiedliwioną ponieważ zaskarżony
wyrok został wydany z naruszeniem powołanego art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16
grudnia 1972 r. przez jego błędną wykładnię, natomiast wyrok Sądu pierwszej ins-
tancji, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu i dlatego na podstawie prze-
pisu art. 39315 KPC orzekł jak w sentencji wyroku.

========================================