Wyrok z dnia 18 lutego 1998 r.
II UKN 263/97

W sytuacji, gdy istnieje wątpliwość czy sprawa o to samo roszczenie
między tymi samymi stronami została już prawomocnie osądzona, zaskarżone
kasacją orzeczenie podlega uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego
rozpoznania, niezależnie od powołanej podstawy zaskarżenia.


Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Stefania
Szymańska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższego po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 1998 r. sprawy z wniosku
Tadeusza J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o za-
siłek chorobowy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 11 lutego 1997 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkie-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 5 czerwca 1996 r. [...] i
sprawę przekazał temuż Sądowi do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z 1 lipca 1995 r. [...] ZUS - Oddział w K., zobowiązał Tadeusza J. do
zwrotu kwoty 5.731,61 zł stwierdzając, iż kwota ta wypłacona z tytułu zasiłku choro-
bowego za wyszczególnione w decyzji okresy w czasie od 2 lutego 1993 r. do 7
marca 1995 r. nie przysługiwała mu, ponieważ na mocy decyzji organu rentowego
[...] został z dniem 1 stycznia 1992 r. wyłączony z ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia
w PPW ,,J." NKP. W decyzji z 1 lipca 1995 r. wyszczególniono, między innymi, okres
zasiłkowy od 15 marca do 12 listopada 1993 r. Inną decyzją z tej samej daty [...]
organ rentowy odmówił Tadeuszowi J. prawa do zasiłku chorobowego za okresy: 17
marzec - 15 kwiecień 1995 r., 18 kwiecień - 10 czerwiec 1995 r. i 14 - 26 czerwiec
1995 r.

W odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych wnioskodawca domagał się ustalenia prawa do zasiłku chorobowego i odstą-
pienia od ,,egzekucji".

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy stwierdził, że skoro decyzją z 13
maja 1995 r. wnioskodawca został wyłączony z ubezpieczenia społecznego, to brak
jest podstawy do przyznania zasiłku chorobowego.

Wyrokiem z dnia 5 czerwca 1996 r. Sąd Wojewódzki oddalił odwołanie od obu
przytoczonych wyżej decyzji z tym, iż mylnie określił, że decyzja [...] wydana została
27 czerwca 1995 r. (ta data została określona w decyzji jako data zgłoszenia rosz-
czenia przez wnioskodawcę). W uzasadnieniu wyroku Sąd podał co następuje:

Prawomocnym wyrokiem z dnia 6 grudnia 1995 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach oddalił odwołanie wnioskodawcy w
sprawie o ustalenie obowiązku ubezpieczenia społecznego, podzielając stanowisko
pozwanego ZUS-u w kwestii wyłączenia wnioskodawcy z obowiązku ubezpieczenia
społecznego z dniem 1 stycznia 1992 r. [...] Rozstrzygnięcie powyższe, zdaniem
Sądu, ma istotne znaczenie w przedmiotowej sprawie, bowiem zgodnie z treścią art.
art. 5 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r.
Nr 30, poz. 143 ze zm.) - zasiłek chorobowy przysługuje pracownikowi, który stał się
niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania zatrudnienia lub w okreś-
lonym czasie (do trzech miesięcy) po ustaniu zatrudnienia. Ponieważ wnioskodawca
nie był objęty obowiązkiem ubezpieczenia społecznego w PPW ,,J." od dnia 1 stycz-
nia 1992 r. przedmiotowe zasiłki chorobowe mu nie przysługują. Wnioskodawca w
wymienionym Przedsiębiorstwie był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na
stanowisku Prezesa Zarządu ,,J." SA z tym, że w 1993 r. w wymiarze 1/2 etatu [...].
Powoływanie się wnioskodawcy, że mimo zaprzestania przez ,,J." SA prowadzenia
działalności gospodarczej w 1991 r. był on nadal zatrudniony na podstawie umowy o
pracę, a więc podlegał obowiązkowi ubezpieczenia, jest chybione. Wnioskodawca
wyjaśnił przed Sądem, między innymi, że aczkolwiek po 1 styczniu 1992 r. Przed-
siębiorstwo nie prowadziło już produkcji ani usług, jednak on, jako Prezes tegoż
przedsiębiorstwa, prowadził sprawy rozliczeniowe. Umowa o pracę zawarta z preze-
sem Zarządu SA jest ważna, jeżeli zakres jej obowiązków nie obejmuje prowadzenia
i reprezentowania spółki. Wnioskodawca po zaprzestaniu prowadzenia działalności
,,J." SA nie mógł być objęty systemem pracowniczego ubezpieczenia społecznego, a
umowa, na którą się powołuje, jest nieważna z mocy prawa.

W rewizji Tadeusz J. zarzucił niewyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych
dla rozstrzygnięcia sprawy i wnosił o zmianę wyroku lub jego uchylenie oraz przeka-
zanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W szczególno-
ści twierdził, że kwestia jego podlegania pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu
była wielokrotnie rozpatrywana przez sądy ,,przy okazji różnych spraw", a ustalenia w
tym zakresie były niejednolite. Jeszcze wyrokiem z 2 czerwca 1995 r. [...],
zatwierdzonym przez Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z 13 grudnia 1995 r. [...],
uznano jego zatrudnienie w charakterze pracownika ,,J." SA, oddalając odwołanie od
decyzji ZUS z 14 stycznia 1994 r. obniżającej wysokość zasiłku chorobowego za
okres od 6 lutego do 12 listopada 1993 r. z powodu wykonywania pracy.

Wyrokiem z 11 lutego 1997 r. [...] Sąd Apelacyjny w Krakowie oddalił rewizję.

W motywach wyroku Sąd Apelacyjny podał, iż Sąd Wojewódzki zaskarżonym
wyrokiem oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji Oddziału ZUS w K. z 1 lipca
1995 r. odmawiającej mu prawa do zasiłku chorobowego za okresy: 13 marzec - 15
kwiecień, 18 kwiecień - 10 czerwiec i 14-26 czerwiec 1995 r. W rozważaniach zaś
wywiódł, iż okolicznością istotną dla rozstrzygnięcie rozpoznawanej sprawy było
ustalenie, czy niezdolność wnioskodawcy do pracy powstała w okresie zatrudnienia,
co jest równoznaczne z okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Prawo-
mocnym wyrokiem z 6 grudnia 1995 r. [...], wywiódł dalej Sąd Apelacyjny, Sąd Wo-
jewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach orzekł, iż od dnia 1
stycznia 1992 r. wnioskodawca nie pozostawał w stosunku pracy ze Spółką ,,J." i nie
podlegał od tej daty obowiązkowi ubezpieczenia pracowniczego. Wyrok ten korzysta
z powagi rzeczy osądzonej (art. 366 KPC) i wiąże wszystkie sądy w zakresie objętym
jego merytorycznym rozstrzygnięciem (art. 365 KPC). Samo ustalenie tego faktu wy-
starczyło do oddalenia odwołania od decyzji organu rentowego. Odwołujący się
twierdzi, że złożył wniosek o zaskarżenie wyroku [...] środkami nadzwyczajnymi. Je-
żeli więc wyrok ten zostanie uchylony lub zmieniony, będzie to także podstawą do
wzruszenia zaskarżonego rewizją wyroku rozstrzygającego sprawę odmowy wypła-
cenia zasiłku chorobowego.

Od wyroku Sądu Apelacyjnego z 11 lutego 1997 r. Tadeusz J. złożył kasację z
wnioskiem o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Wojewódzkiego z 5 czerwca 1996 r. [...] i przekazanie sprawy temuż Sądowi do po-
nownego rozpoznania. Kasacja zarzuciła: 1. naruszenie prawa materialnego przez
niewłaściwe zastosowanie art. 63 KP - w następstwie stwierdzenia, iż po dniu 1
stycznia 1992 r. wnioskodawca nie pozostawał w ubezpieczeniu społecznym w wyni-
ku wygaśnięcia (nieistnienia) po tym terminie stosunku pracy (umowy o pracę). 2.
naruszenia przepisów postępowania poprzez niezastosowanie art. 11 KPC, na sku-
tek czego nastąpiło niekorzystne dla wnioskodawcy rozstrzygnięcie sporu. W uza-
sadnieniu kasacji wywiedziono, między innymi, iż Sąd ,,niewłaściwie do przedmiotu
sprawy" stwierdził wygaśnięcie stosunku pracy w myśl art. 63 KP, czego konsek-
wencją była konkluzja o braku ubezpieczenia społecznego po dniu 1 stycznia 1992 r.
Zakład pracy istniał bowiem nadal i stosunek pracy także. Ponadto w tej samej kwes-
tii, tj. dotyczącej istnienia umowy o pracę wnioskodawcy po dniu 1 stycznia 1992 r.,
wypowiedział się także sąd karny obu instancji, dochodząc do diametralnie
odmiennego stwierdzenia niż sąd ubezpieczeń społecznych.

I tak: Sąd Rejonowy w Kielcach Wydział Karny w wyroku z dnia 22 stycznia
1996 r. [...], utrzymanym następnie przez Sąd Wojewódzki w Kielcach Wydział Karny
w dniu 23 października 1996 r. [...] stwierdził, iż wnioskodawca jest winnym tego, że
będąc po 1 stycznia 1992 r. pracownikiem w Spółce ,,J." SA i Prezesem Zarządu nie
odprowadził zaliczki na podatek dochodowy należnej z tytułu swego zatrudnienia.
Wnioskodawca po otrzymaniu powyższego wyroku Sądu Wojewódzkiego w dniu 22
listopada 1996 r., pismem z dnia 4 lutego 1997 r. powiadomił o treści tego wyroku
Sąd Apelacyjny w Krakowie rozpoznający sprawę w trybie rewizyjnym. Wnioskodaw-
cy nie jest znane, czy to pismo dotarło do wymienionego Sądu przed, czy po ogło-
szeniu wyroku z dnia 11 lutego 1997 r. Wnioskodawca podkreśla, że u podstawy
rozstrzygnięć obu ,,pionów Sądów", tj. karnych i ubezpieczeń społecznych był ten
sam stosunek prawny, z którego wynikały różne konsekwencje, a więc zarówno w
sferze prawa karnego, jak i ubezpieczeń społecznych. Tym stosunkiem prawnym był
stosunek pracy, zaś dopiero pochodnym tego stosunku, z niego wynikającym było
ubezpieczenie społeczne. Skoro więc sąd karny stwierdził, że po dniu 1 stycznia
1992 r. wnioskodawca był zatrudniony w spółce ,,J." SA, to przeciwne stwierdzenie
,,Sądu Ubezpieczeń Społecznych" w sprawie [...] pozostaje również w sprzeczności z
treścią art. 11 KPC, wyrażającym zasadę prejudycjalności wyroku sądu karnego.

Niezależnie od tego wnioskodawca podnosi, iż ,,omawiany" wyrok Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych jest sprzeczny z innym prawomocnym wyrokiem Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, a mianowicie wyrokiem z dnia 2 czerwca 1995 r.
[...], utrzymanym w mocy przez Sąd Apelacyjny w dniu 13 grudnia 1995 r. [...]. Na
podstawie tego wyroku w sprawie dotyczącej ubezpieczenia społecznego wniosko-
dawcy zostało jednoznacznie stwierdzone, że również w okresie po 1 stycznia 1992
r. pozostawał on w stosunku pracy w Spółce ,,J." SA oraz w następstwie tego stosun-
ku był ubezpieczony i w związku z tym należy mu się zasiłek chorobowy za okres od
6 lutego 1993 r. do 12 listopada 1993 r. Jest rzeczą znamienną, iż wyrok powyższy
ZUS-Oddział w K. zaskarżył w drodze wznowienia postępowania, jednakże skarga o
wznowienie postępowania nie została uwzględniona.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Wbrew twierdzeniu kasacji ani Sąd Wojewódzki w wyroku z 5 czerwca 1996 r.
[...], ani Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku nie powołały się na art. 63 KP, w
związku z czym zarzut naruszenia tego przepisu jest chybiony. Także nietrafny jest
zarzut naruszenia art. 11 KPC. Zgodnie z tym przepisem ustalenia wydanego w pos-
tępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestęps-
twa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Wnioskodawca - jak sam utrzymuje - został
skazany wyrokiem sądu karnego za nieodprowadzenie zaliczki na podatek
dochodowy należnej z tytułu swego zatrudnienia po dniu 1 stycznia 1992 r. Tylko w
tym zakresie wyrok ten ma moc wiążącą; nie dotyczy to jednak sprawy będącej
przedmiotem niniejszego postępowania.

Mimo powyższego Sąd Najwyższy nie oddalił kasacji, a to z następujących
powodów. Zgodnie z art. 39111 KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach
kasacji, bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Strony mogą
przytaczać nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych.

W wyroku z 5 czerwca 1996 r. [...] Sąd Wojewódzki wymienił obie zaskarżone
przez wnioskodawcę decyzje noszące datę 1 lipca 1995 r. Treść tych decyzji została
dokładnie podana na początku uzasadnienia. Sąd Wojewódzki uznał, że skoro
wnioskodawca został wyłączony z pracowniczego ubezpieczenia społecznego po
dniu 1 stycznia 1992 r., to jego odwołanie od obu tych decyzji nie ma usprawiedli-
wionych podstaw. Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił rewizję od wyroku
Sądu Wojewódzkiego, jednakże w uzasadnieniu wyroku odniósł się tylko do decyzji z
dnia 1 lipca 1995 r. odmawiającej wnioskodawcy prawa do zasiłku chorobowego za
okresy: od 13 marca do 15 kwietnia , od 18 kwietnia do 10 czerwca oraz od 14
czerwca do 26 czerwca 1995 r. W uzasadnieniu wyroku, poza ogólnym stwierdze-
niem, że prawomocnym wyrokiem z 6 grudnia 1995 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach orzekł, że od dnia 1 stycznia 1992 r.
Tadeusz J. nie pozostawał w stosunku pracy ze Spółką ,,J." i nie podlegał od tej daty
obowiązkowi ubezpieczenia pracowniczego, brak jest ustosunkowania się do żądania
organu rentowego zwrotu kwoty 5.l731,61 zł, czego dotyczy druga decyzja z tej
samej daty. Jest to uchybienie Sądu, które mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy - gdy chodzi o żądanie zwrotu wypłaconej kwoty tytułem zasiłku chorobowe-
go za okres od 15 marca do 12 listopada 1993 r.

Z powołanego w kasacji wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13
grudnia 1995 r. [...] (zapadłego przed datą wyroku Sądu Wojewódzkiego i Sądu
Apelacyjnego, wydanych w niniejszej sprawie) wynika, że Sąd ten oddalił rewizję
organu rentowego od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach z 28 czerwca 1995 r. [...], którym Sąd Wojewódzki przyznał
Tadeuszowi J. zasiłek chorobowy za okres od 12 maja do 25 maja 1993 r. oraz zo-
bowiązał ZUS-Oddział w K. do wyrównania kwot zasiłków wypłaconych mu w okresie
od 26 maja do 12 listopada 1993 r. z potrąceniem ich 25%. Z uzasadnień wyroków
Sądów obu instancji wynika, że wnioskodawca w tym okresie był traktowany jako
pracownik, przy czym zwolnienie lekarskie dotyczyło pracy najemnej. Skarga ZUS-
Oddziału w K. o wznowienie postępowania od wyroku Sądu Apelacyjnego z 13 grud-
nia 1995 r. [...], została odrzucona postanowieniem tegoż Sądu z 27 czerwca 1996 r.
[...]. W świetle powyższego istotne wątpliwości - bez bliższego wyjaśnienia organu
rentowego - nasuwa żądanie zwrotu kwoty wypłaconego zasiłku za cały okres od 15
marca do 12 listopada 1993 r. W kwocie tej niewątpliwie mieści się kwota zasiłku za
okres od 26 marca do 12 listopada 1993 r., a w tym przedmiocie - wydaje się - że
można mówić o powadze rzeczy osądzonej (art. 379 pkt 3 KPC). Żaden z Sądów
orzekających w niniejszej sprawie nie miał tego na uwadze.

W rozpoznawanej sprawie istota sporu sprowadza się do tego, czy wniosko-
dawca w latach 1993-1995 był pracownikiem Spółki ,,J." SA, a w konsekwencji, czy z
tego tytułu podlegał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Orzeczenia wy-
dawane przez Sądy, rozstrzygające poszczególne sprawy odnoszące się do tej
kwestii, są sprzeczne. Świadczą o tym zarówno wyroki Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach, jak i wyroki Sądu Apelacyjnego. Po-
nadto należy podkreślić, że skoro Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku nie odniósł
się do odmiennego, wcześniejszego wyroku tegoż Sądu z 13 grudnia 1995 r. i po-
przedzającego go wcześniejszego wyroku Sądu Wojewódzkiego z 29 czerwca 1995
r., to należy wnioskować, iż nie miał wiadomości o tych orzeczeniach.

Mając to na uwadze Sąd Najwyższy uznał za usprawiedliwiony wniosek kasa-
cji o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach. W ponownym postępo-
waniu niezbędne jest bowiem zapoznanie się z całokształtem materiału dowodowego
sprawy i ponowne jego rozważenie, w tym także z wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w
Kielcach - Wydziału Cywilnego z 27 czerwca 1997 r. [...], zasądzającym od wniosko-
dawcy na rzecz Skarbu Państwa - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K.
odpowiednie kwoty z tytułu nieuiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne za
pracowników Spółki ,,J." w okresie od sierpnia 1990 r. do lutego 1994 r. Z pozwem w
tej sprawie przeciwko wnioskodawcy jako prezesowi Spółki ,,J." wystąpił w dniu 7
maja 1994 r. ZUS-Oddział w K., żądając zasądzenia 160.572,54 zł. Sąd Wojewódzki
zasądził 150.572,54 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu. Wnioskodawca twierdzi,
że w tej kwocie zostały uwzględnione także składki od jego wynagrodzenia.

Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku na mocy art. 39313 KPC.
========================================