Wyrok z dnia 22 marca 2001 r.
II UKN 260/00

Przy ustalaniu dochodu rodziny uprawniającego do zasiłku wychowaw-
czego, wówczas gdy od daty zawarcia małżeństwa do daty rozpoczęcia okresu
zasiłkowego nie upłynął rok kalendarzowy, przyjmuje się dochód osiągnięty w
pełnych miesiącach kalendarzowych przypadających w okresie od miesiąca, w
którym zawarto małżeństwo do miesiąca powstania prawa do zasiłku.


Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2001 r. sprawy z wniosku
Anety C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o zasiłek
wychowawczy, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
we Wrocławiu z dnia 1 grudnia 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowa-
nia kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Aneta C. wniosła o przyznanie prawa do zasiłku wychowawczego w okresie
od dnia 20 września 1997 r. do dnia 31 maja 1998 r. Składając oświadczenie o do-
chodzie rodziny z poprzedniego roku kalendarzowego, wykazała kwotę 11.001,82 zł,
stanowiącą dochód jej męża z lutego 1998 r. Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych w W. przyjął tę kwotę za przeciętny dochód w rodzinie ubezpieczonej z roku
poprzedzającego okres zasiłkowy, a stwierdziwszy, że wyniósł 395,61 zł na osobę i
przekroczył o 40,13 zł kwotę odpowiadającą 25 % przeciętego wynagrodzenia z roku
1997, decyzją z dnia 6 października 1998 r. odmówił prawa do zasiłku.

W odwołaniu ubezpieczona twierdziła, że dochód jej rodziny został obliczony
nieprawidłowo i przedstawiła oświadczenie podatkowe męża za rok 1997.

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 12 kwietnia 1999 r. zmienił zaskarżoną decy-
zję i przyznał uprawnionej prawo do zasiłku. Sąd ten ustalił, że ubezpieczona za-
warła związek małżeński w dniu 10 stycznia 1998 r., a dziecko urodziła w dniu 3
czerwca 1998 r., więc odniósł się do dochodu rodziny z okresu po jej założeniu do
początkowego dnia okresu zasiłkowego. Stwierdził, że w tym czasie dochód na jed-
nego członka rodziny uprawnionej, przy porównaniu do przeciętnego wynagrodzenia
z poprzedniego roku kalendarzowego, nie przekroczył kwoty określonej w art. 15 b
ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wycho-
wawczych (jednolity tekst: Dz.U. 1998 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) oraz § 7 ust. 1 pkt
2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasił-
ków wychowawczych (Dz.U. Nr 60, poz. 277 ze zm.).

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, wyrokiem z dnia 1 grudnia 1999 r., uwzględnił
apelację organu ubezpieczeń społecznych i zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten
sposób, że odwołanie oddalił. Sąd drugiej instancji rozważył, że prawo do zasiłku
wychowawczego zależy od dochodu rodziny i wyłączone jest wówczas, gdy dochód
ten przekracza kwotę wymienioną w § 7 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 28 maja
1996 r. Wyliczając kwotę dochodu rodziny, Sąd powołał się na art. 3 ust. 1 ustawy z
dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych,
stanowiący, że przy ustalaniu prawa do zasiłku rodzinnego uwzględnia się dochody
członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym.

W kasacji opartej na podstawie z art. 3931 pkt 2 KPC Aneta C., wnosząc o
zmianę lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania przez Sąd Apelacyjny, wywodziła, że ani ustawa, ani rozporządzenie
Rady Ministrów w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych, nie regulują stanu
faktycznego jej sprawy i stąd luka, którą sądy orzekające starały się wypełnić, przy
czym Sąd Apelacyjny uczynił to z naruszeniem prawa materialnego - przepisu § 6
ust. 6 powołanego rozporządzenia, jak też bez uwzględnienia treści art. 5 KC.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Ustawa z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wy-
chowawczych w art. 15a stanowi, że uprawnionemu do urlopu wychowawczego
przysługuje zasiłek wychowawczy. Prawo do zasiłku wychowawczego ustala się na
okres do dnia 31 maja, a jeżeli zasiłek wypłacany jest dłużej - na kolejne okresy
roczne od dnia 1 czerwca do dnia 31 maja kolejnego roku kalendarzowego. Wynika
stąd roczny okres rozliczeniowy, co powoduje, że ograniczeniem nabycia prawa do
tego świadczenia, przewidzianym w art. 15b ustawy, jest osiągnięcie przez członków
rodziny uprawnionego (por. art. 3 ust. 1 ustawy) w roku kalendarzowym poprzedza-
jącym przyznanie prawa do zasiłku przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę
przekraczającego kwotę 25% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszo-
nego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dla celów emerytalnych. Za-
sady ustalania kwot dochodu uściślone zostały w § 6 ust. 6 i 7 oraz w § 7 ust. 1 pkt 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków
wychowawczych. Przepisy te stanowią, że zasiłek wychowawczy przysługuje, jeżeli
przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie pracownicy nie przekracza 25%
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym oraz
że przy ustalaniu tego dochodu uwzględnia się przeciętny miesięczny dochód w po-
przednim roku kalendarzowym, ustalony według zasad określonych w przepisach o
zasiłkach rodzinnych i pielęgnacyjnych, z wyłączeniem dochodów uzyskiwanych
przez pracownicę przed uzyskaniem prawa do zasiłku.

Unaocznia to, że przytoczone przepisy ustawy i rozporządzenia, które odwo-
łują się w każdym wypadku do dochodu z poprzedniego roku kalendarzowego, nie
regulują sytuacji, w których nie jest możliwe wykazanie rzeczywistego dochodu ro-
dziny z całego roku poprzedzającego rok uzyskania prawa do zasiłku, gdyż w roku
tym rodzina jeszcze nie istniała. Tak więc Sąd Apelacyjny, stosując do występującej
w sprawie sytuacji faktycznej przepis § 6 pkt 6 rozporządzenia, podporządkował go
sytuacji, do której jego hipoteza nie przystawała. Wbrew faktom bowiem stwierdził,
że dochód został osiągnięty przez rodzinę, a nie przez osobę nie będącą jeszcze jej
członkiem w roku kalendarzowym, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 1
grudnia 1994 r. Sąd nie rozważył, że dochód z roku kalendarzowego poprzedzające-
go powstanie prawa do zasiłku, stanowiący bazę odniesienia do przeciętnego wyna-
grodzenia, miał wartość zerową, gdyż rodzina wówczas dochodu jeszcze nie osią-
gała.

W takim razie przytoczone przepisy były nieprzydatne do rozstrzygnięcia
sprawy. Odpowiednie uregulowanie spornej sytuacji znajduje się jednak w rozporzą-
dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie szcze-
gółowych zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłku i obliczania zasiłków z ubezpie-
czenia społecznego (Dz.U. Nr 19, poz. 95), wydanym na podstawie upoważnienia z
art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.). Do jego zastosowania w tym wypadku uprawnia
przepis § 8 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie
urlopów i zasiłków wychowawczych, stanowiący, że w sprawach nie unormowanych
rozporządzeniem, dotyczących ustalania uprawnień do zasiłku wychowawczego, do
postępowania w sprawie tego zasiłku, jego wypłaty oraz zwrotu nieprawnie pobra-
nego zasiłku, stosuje się odpowiednio przepisy o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Paragraf 4 wymienionego
rozporządzenia przewiduje właśnie sytuację, w której nie jest możliwe wyliczenie
podstawy wymiaru zasiłku z okresu pełnych 6 lub 12 miesięcy kalendarzowych, gdyż
niezdolność do pracy powstała przed ich upływem. Według tego przepisu, za pod-
stawę wymiaru zasiłku chorobowego należy wówczas przyjąć przeciętne miesięczne
wynagrodzenie wypłacone za pełne miesiące zatrudnienia albo też wynagrodzenie,
które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Na margi-
nesie należy zauważyć, że analogiczne rozwiązanie przewidziane zostało w przepi-
sach art. 36 i 38 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636
ze zm.).

Przepisy rozporządzenia dotyczące zasiłków chorobowych znajdują zastoso-
wanie do zasad ustalania prawa do zasiłków wychowawczych odpowiednio, przy
uwzględnieniu, że nie chodzi o podstawę wymiaru świadczeń, lecz porównywanie
uzyskanych dochodów, czyli o dochód rzeczywiście osiągnięty. W konsekwencji na-
leży stwierdzając, że przy ustalaniu dochodu rodziny uprawniającego do zasiłku wy-
chowawczego wówczas, gdy od daty zawarcia małżeństwa do daty rozpoczęcia
okresu zasiłkowego nie upłynął rok kalendarzowy, przyjąć należy dochód osiągnięty
w pełnych miesiącach kalendarzowych przypadających w okresie od miesiąca, w
którym zawarto małżeństwo do miesiąca, w którym powstało prawo do zasiłku. Do-
chód taki jest dochodem rodziny, dającym się porównać do przeciętego miesięczne-
go wynagrodzenia ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
odnośnie do tego okresu, o którym mowa w art. 15 d ust. 1 pkt 2 w związku z art. 2
ust. 1 ustawy o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych. W takim
wyliczeniu uwzględniony jest rzeczywisty dochód rodziny, będący kryterium dyrekty-
wy adresowania pomocy do uboższych rodzin wychowujących dzieci.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39313
§ 1 KPC.
========================================