Wyrok z dnia 28 sierpnia 1997 r.
II UKN 254/97


Pominięcie przez sąd orzekający przepisów uznanych przez Trybunał
Konstytucyjny za niekonstytucyjne nie może być traktowane jako naruszenie prawa
materialnego i nie stanowi w związku z tym usprawiedliwionej podstawy kasacyjnej.


Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Andrzej Wróbel.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 sierpnia 1997 r. sprawy z wniosku Józefa
J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o waloryzację
emerytury, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach
z dnia 15 stycznia 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 2 lipca 1996 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach-Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku, oddalił odwołanie
wnioskodawcy Józefa J. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. z dnia
30 maja 1996 r. odmawiającej ubezpieczonemu waloryzacji emerytury górniczej za IV
kwartał 1995 r. Zdaniem Sądu, art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) przewidujący okresową waloryzację świadczeń, nie
ma zastosowania w roku 1996, stosownie do art. 172 przyjętego ustawą z dnia 29 września
1995 r. o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 138, poz. 681). W roku 1996 przewidziana
została przez powyższą ustawę tylko jedna waloryzacja, a zatem brak podstaw do
uwzględnienia odwołania.

W wyniku apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił zaskarżony
wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego i "przyznał ubezpieczonemu prawo do
waloryzacji górniczej emerytury za czwarty kwartał 1995 r." (wyrok z dnia 15 stycznia 1997
r. [...]). W ocenie Sądu Apelacyjnego trafny jest zarzut wnioskodawcy, że skoro w IV
kwartale 1995 r. przeciętne wynagrodzenie wzrosło w stosunku do takiego wynagrodzenia w
III kwartale o 17,4%, to powinna nastąpić waloryzacja świadczenia zgodnie z treścią art. 17
ust. 1 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent. Ustawa z dnia 29 września 1995 r. określa
zasady waloryzacji świadczeń w 1996 r. Nieprzeprowadzenie waloryzacji za IV kwartał 1995
r. narusza prawo. Potwierdza to także orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lipca
1996 r.

Powyższy wyrok zaskarżył kasacją organ rentowy i zarzucając naruszenie przepisów
prawa materialnego - art. 171 i 172 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent "poprzez ustalenie, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do waloryzacji
emerytury za IV kwartał 1995 r. podczas gdy powołany art. 171 nakazywał przeprowadzenie
waloryzacji w dniu 31.08.1996 r....", a więc "wyrok Sądu wydany został bez podstawy
prawnej". Zdaniem skarżącego podstawę prawną do waloryzacji za IV kwartał 1995 r.
stanowi ustawa z dnia 7 lutego 1997 r. o waloryzacji za IV kwartał 1995 r. niektórych
emerytur i rent (Dz. U. Nr 15, poz. 84), która nakazuje przeprowadzenie tej waloryzacji w
miesiącu lipcu 1997 r. z wyrównaniem od dnia 1 września 1996 r. wraz z odsetkami.
Podnosząc to skarżący wniósł "o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i orzeczenie co do
istoty sprawy".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Na wstępie zauważyć należy, że w myśl art. 316 § 1 KPC sąd wydaje wyrok biorąc za
podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, co oznacza kierowanie się
ustalonymi faktami i prawem obowiązującym w chwili zamknięcia rozprawy. Zasada ta
dotyczy nie tylko postępowania przed sądem pierwszej instancji, ale także przed sądem
(rozpoznającym apelację) - art. 391 KPC i przed Sądem Najwyższy (jako sądem kasacyjnym)
- art. 39319 KPC.

W tych okolicznościach zarzut kasacji, iż zaskarżony wyrok wydany został bez
podstawy prawnej nie jest trafny. W chwili rozstrzygania o zasadności kasacji obowiązywała
już ustawa z dnia 7 lutego 1997 r. o waloryzacji za IV kwartał 1995 r. niektórych emerytur i
rent (Dz. U. Nr 15, poz. 84), która ma zastosowanie do świadczeń emerytalno-rentowych
objętych od dnia 1 września 1996 r. waloryzacją na podstawie art. 171 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent... Ustawa ta jest rezultatem przyjęcia
przez Sejm orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lipca 1996 r., K 8/96. W
orzeczeniu tym Trybunał stwierdził, że "art. 172 ustawy z dnia 17 października 1991 r. (...)
dodany przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 września 1995 r. (...) rozumiany jako
pozbawiający emerytów i rencistów waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych za IV
kwartał 1995 r. jest - w zakresie, w jakim wyłącza stosowanie w I kwartale 1996 r. art. 17
powołanej ustawy z dnia 17 października 1991 r. - niezgodny z art. 1 i 70 ust. 2 pkt 1
Przepisów Konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy
Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą
ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym
(Dz. U. Nr 84, poz. 426 ze zm.) przez to, że nie ustanawiając żadnego mechanizmu
waloryzacji świadczeń (...) narusza istotę prawa do waloryzacji emerytur i rent, zasadę
zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadą sprawiedliwości
społecznej (...)". Podstawą tego orzeczenia było stwierdzenie, że w IV kwartale 1995 r.
obowiązywał art. 17 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, który przewidywał okresową
waloryzację świadczeń, jeżeli wskaźnik wzrostu kwoty przeciętnego wynagrodzenia w
stosunku do kwoty wynagrodzenia w kwartale, w którym została ostatnio przeprowadzona
waloryzacja, wynosi co najmniej 110%. Warunek ten został spełniony. Realizacja podwyżki
świadczeń wynikającej z tej waloryzacji powinna nastąpić w marcu 1996 r. Ustawa z dnia 29
września 1995 r. o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent wprowadziła w art. 1 pkt 4
odstępstwo od wyżej wskazanego mechanizmu waloryzacji wynagrodzeniowej na rzecz
waloryzacji cenowej (art. 171 ustawy o rewaloryzacji... ), a art. 172 ustawy o rewaloryzacji po
zmianie, uchylił stosowanie dotychczasowych zasad na rzecz nowych sformułowanych w art.
171 . Regulacja ta jednak stosowana do IV kwartału 1995 r. i pozbawiająca emerytów i
rencistów waloryzacji na okres kwartału "stanowi naruszenie istoty prawa do ubezpieczenia
społecznego...".

Orzekając o roszczeniu wnioskodawcy, Sąd Apelacyjny kierował się przedstawionym
wyżej orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, a formułując sentencję wyroku przyznał
ubezpieczonemu prawo do waloryzacji świadczenia za IV kwartał 1995 r. nie przesądzając
jednak sposobu waloryzacji. Pominięcie przez sąd orzekający przepisów, które zostały
uznane za niekonstytucyjne przez Trybunał Konstytucyjny nie może być traktowane jako
naruszenie prawa materialnego i nie stanowi w związku z tym usprawiedliwionej podstawy
kasacji. Z tych przyczyn oraz wobec obowiązywania w chwili rozpoznawania kasacji
przytoczonej wyżej ustawy z dnia 7 lutego 1997 r., należało oddalić kasację i orzec jak w
sentencji na podstawie art. 39312 KPC.
========================================