Wyrok z dnia 28 lutego 2001 r.
II UKN 247/00

Pozbawienie pełnomocnika osoby cierpiącej na zaburzenia psychiczne
możliwości udziału w rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku, wskutek nie-
zawiadomienia przez sąd o jej terminie, jest równoznaczne z pozbawieniem
strony możliwości obrony swych praw (art. 379 pkt 5 KPC).


Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie: SN Beata Gudowska, SA
Herbert Szurgacz (sprawozdawca) .

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2001 r. sprawy z wniosku
Stanisława S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o
rentę inwalidy wojennego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Lublinie z dnia 3 lutego 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 22 lipca 1999 r. [...] i przekazał sprawę
temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 22 lipca 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie oddalił odwołanie Stanisława S. od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w B., odmawiającej wnioskodawcy prawa do renty z ty-
tułu niezdolności do pracy w związku z deportacją do ZSRR w okresie 1 czerwca
1940 r. do 28 lutego 1946 r. W oparciu o opinie biegłych Sąd ustalił, że schorzenia
wnioskodawcy w postaci zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, artrozy barków, kolan
i bioder, schorzenia układu krążenia oraz rozpoczynający się zespół psychoorga-
niczny nie są następstwem pobytu na deportacji. Schorzenia te mają charakter sa-
moistny, są związane z wiekiem wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 3 lutego 2000 r. oddalił apelację
wnioskodawcy. Sąd ten podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że między schorze-
niami wnioskodawcy, a pobytem na deportacji nie występuje wymagany przepisami
prawa związek przyczynowo-skutkowy. Sąd podkreślił, że po powrocie do kraju
wnioskodawca ukończył szkołę podstawową, technikum weterynaryjne i pracował
zawodowo przez 37 lat; pracę zawodową wykonywał również po przejściu na eme-
ryturę. Do 1998 r. wnioskodawca nie leczył się psychiatrycznie, w Poradni Zdrowia
Psychicznego zarejestrował się w maju 1998 r., gdy rozpoczął starania o rentę.
Ustosunkowując się do podniesionego w toku rozprawy apelacyjnej przez peł-
nomocnika wnioskodawcy zarzutu nieważności postępowania z powodu pozbawienia
strony możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 KPC) Sąd Apelacyjny stwierdził,
że nie miało ono miejsca. Wprawdzie o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie
wyroku przez Sąd Okręgowy nie został powiadomiony pełnomocnik wnioskodawcy,
to jednak obecny na rozprawie wnioskodawca nie kwestionował rozpoznania sprawy
bez udziału pełnomocnika i nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych.
W kasacji wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów postępowania mogą-
ce mieć wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 379 pkt 5 KPC przez pozbawienie
go możliwości obrony swych praw w postaci zaniechania przez Sąd wezwania na
ostatnią rozprawę pełnomocnika wnioskodawcy i dopuszczenia dowodu z uzupeł-
niającej opinii biegłego, z którą wnioskodawca nie zgadzał się, ale ze względu na
zaburzenia psychiczne oraz stres związany ze stawiennictwem w Sądzie nie mógł
podjąć racjonalnych działań. Zarzucił również naruszenie art. art. 5, 133 § 3 i 214
KPC przez nieudzielenie wnioskodawcy potrzebnych wskazówek co do czynności
procesowych w sytuacji niezawiadomienia pełnomocnika o terminie rozprawy. Wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie i prze-
kazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Zapewnienie możności obrony swych praw przez stronę stanowi jedną z pod-
stawowych gwarancji procesowych. Pozbawienie strony możności obrony swych
praw skutkuje nieważnością postępowania (art. 379 pkt 5 KPC). Kodeksowe określe-
nie ,,jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw" ma charakter
ogólny. Zaistnienie tej przesłanki nieważności postępowania powinno być ocenione
przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy i nie może być wiązane wyłącznie z
sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w postępowaniu względnie z cał-
kowitym wyłączeniem ustanowionego pełnomocnika strony w tym postępowaniu.
Zdaniem Sądu Najwyższego w rozpoznawanej sprawie doszło do pozbawienia
strony możności obrony jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC. Wnioskodawca
miał ustanowionego pełnomocnika, który był obecny na pierwszej rozprawie przed
Sądem Okręgowym. O terminie kolejnej rozprawy, poprzedzającej wydanie wyroku,
pełnomocnik nie został powiadomiony i w rozprawie tej nie uczestniczył. W kasacji
pełnomocnik wnioskodawcy trafnie zarzuca, że zawarte w uzasadnieniu zaskarżo-
nego wyroku stwierdzenie, iż obecny na rozprawie wnioskodawca nie kwestionował
rozpoznania sprawy bez udziału jego pełnomocnika i nie zgłaszał żadnych wniosków
dowodowych - nie znajduje potwierdzenia w protokole rozprawy przed Sądem
Okręgowym. W protokole rozprawy z dnia 22 lipca 1999 r., poza adnotacją o tym, że
wnioskodawca stawił się osobiście, znajduje się jeszcze stwierdzenie: ,,Wniosko-
dawca popiera odwołanie, odpis opinii biegłych sądowych otrzymałem". Protokół sta-
nowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (art. 244 § 1 KPC w
związku z art. 158 § 1 pkt 2 KPC). Z przytoczonego oświadczenia wnioskodawcy nie
można wyprowadzić wniosku, że ,,obecny na rozprawie wnioskodawca nie kwestio-
nował rozpoznania sprawy bez udziału jego pełnomocnika i nie zgłaszał żadnych
wniosków dowodowych". Obecny na rozprawie wnioskodawca choruje między innymi
na zaburzenia psychiczne. Wprawdzie, według biegłych, schorzenie to związane jest
z wiekiem i nie pozostaje w związku z deportacją do b. ZSRR, to taka ich ocena,
mająca znaczenie dla osądu zasadności roszczenia, nie może w żaden sposób rzu-
tować na sytuację procesową wnioskodawcy. Pozbawienie pełnomocnika osoby
cierpiącej na zaburzenia psychiczne możności udziału w rozprawie poprzedzającej
wydanie wyroku wskutek niezawiadomienia przez Sąd o terminie rozprawy jest rów-
noznaczne z pozbawieniem tej osoby możności obrony swych praw, co skutkuje
nieważnością postępowania.
Z przytoczonych motywów, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 KPC
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================