Wyrok z dnia 6 grudnia 1996 r.
II UKN 23/96

Prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej nie może być utoż-
samiane z prowadzeniem działalności gospodarczej (§§ 41 i 43 oraz 30-40 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubez-
pieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia
społecznego - jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie: SN Jerzy Kuźniar
(sprawozdawca), SA: Mieczysław Bareja.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 1996 r. sprawy z wniosku
Andrzeja Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. o zwolnienie
z obowiązku ubezpieczenia społecznego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 września 1996 r. [...]

o d d a l i ł kasację.


U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 1 kwietnia 1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Szczecinie, zmienił - na skutek odwołania wnioskodawcy Andrzeja Z. -
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. wydaną w sprawie o objęcie
ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia indywidualnej kancelarii adwokackiej,
w ten sposób, że "orzekł iż...Andrzej Z. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
prowadzenia indywidualnej kancelarii adwokackiej".
Wnioskodawca prowadzący indywidualną kancelarię adwokacką w S., zwrócił się
do organu rentowego o uznanie, że od dnia 15 marca 1995 r. nie podlega ubez-
pieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia kancelarii adwokackiej, z tym dniem
bowiem podjął pracę w charakterze wykładowcy w Uniwersytecie S.
Decyzją z dnia 11 stycznia 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
S. załatwił wniosek odmownie, przyjmując, że wnioskodawca podlega w dalszym ciągu
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu działalności adwokackiej, a składka
ubezpieczeniowa z tego tytułu pobierana jest na takich samych zasadach i w takiej
samej wysokości, jak w przypadku pracowników.
Sąd Wojewódzki przyjął, że prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej
nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, stanowiąc "quasi działalność
gospodarczą, prowadzoną na własny rachunek...".
Sąd Apelacyjny w Poznaniu, który rozpoznawał sprawę z powodu rewizji organu
rentowego, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie, nie podzielając poglądu Sądu
pierwszej instancji, iż prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej jest quasi
działalnością gospodarczą. Przeczą temu przepisy art. 24 ust. 1 i art. 37 ustawy z dnia
26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.). Przepisy te
przyznają adwokatom, także wykonującym zawód indywidualnie, prawo do świadczeń z
zaopatrzenia emerytalnego na równi z pracownikami, a w związku z tym rozporządze-
nie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. z 1993 r., Nr 68,
poz. 330 ze zm.) znajduje wprost zastosowanie do adwokatów prowadzących
indywidualne kancelarie. Skoro kwestia wysokości i opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą oraz adwokatów została
uregulowana w odrębnych rozdziałach (5 i 6), brak podstaw do utożsamiania
prowadzenia indywidualnej kancelarii adwokackiej z działalnością gospodarczą.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją wnioskodawca. Zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie art. 24 ust. 1
i art. 37 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124
ze zm.), przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie
wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do
ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia
społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.), art. 5 ustawy z
dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz. U. Nr
142, poz. 702), art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności
gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324) oraz art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji RP i wniósł
o zmianę zaskarżonego wyroku oraz oddalenie rewizji organu rentowego z
zasądzeniem od tego organu kosztów postępowania kasacyjnego.
Zdaniem skarżącego, adwokat prowadzący indywidualną kancelarię (także
wspólnie z innym adwokatem) jest samodzielnym podmiotem gospodarczym, prowa-
dzącym działalność gospodarczą, stąd też podlega ubezpieczeniu na podstawie ustawy
z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu pos-
tępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe
i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
43, poz. 189) od orzeczenia sądu drugiej instancji oddalającego po dniu wejścia w życie
tej ustawy (po dniu 1 lipca 1996 r.) rewizję lub orzekającego co do istoty sprawy
przysługuje kasacja, z wyłączeniem spraw, w których, według tej ustawy kasacja nie
przysługuje. W rozpoznawanej sprawie więc, wobec daty i rodzaju wyroku Sądu drugiej
instancji, tak co do zasady, jak i dopuszczalności, złożenie kasacji było możliwe. Skoro
w sprawie chodzi o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, kasacja po myśli
art. 393 KPC jest przedmiotowo dopuszczalna.
Przechodząc do istoty sprawy należy zauważyć, że problematyka ubezpieczeń
społecznych adwokatów była już przedmiotem wypowiedzi orzecznictwa Sądu
Najwyższego, co trafnie podniósł Sąd Apelacyjny. W uchwale składu siedmiu sędziów z
dnia 23 stycznia 1992 r., II UZP 16/91 (OSNCP 1992 z 5 poz. 66) stwierdzono, że
"adwokat, który wykonuje zawód indywidualnie, na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia
26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (...) i ma uprawnienia emerytalne, podlega
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z art. 24 w związku z art. 37 tej ustawy". W
uzasadnieniu uchwały wskazano, że w art. 24 i 37 ustawy - Prawo o adwokaturze oraz
art. 2 i 60 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. zagwarantowano prawo adwokatów,
także wykonujących zawód indywidualnie, do korzystania z pełnego zakresu świadczeń
należnych pracownikowi, przy obciążeniu obowiązkiem świadczeń w ramach tego
systemu w postaci składek. Objęcie adwokatów ubezpieczeniem pracowniczym było
wyrazem ich szczególnego uprzywilejowania, a jakiekolwiek zmiany w tym zakresie
wymagają interwencji ustawodawczej. W uzasadnieniu uchwały zawarto pogląd o
podleganiu adwokatów nadal pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu.
Konsekwencją podzielenie tego poglądu była uchwała z dnia 9 grudnia 1994 r.,
II UZP 35/94 (OSNAPiUS 1995 Nr 9 poz. 111), w myśl której "adwokat wykonujący
zawód indywidualnie jest uprawniony do opłacania z tego tytułu składki na ubezpiecze-
nie społeczne z 50% zniżką wynikającą z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o
zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 46, poz. 201
ze zm.)".
W uzasadnieniu uchwały z dnia 8 listopada 1995 r., II UZP 15/95 (OSNAPiUS
1996 Nr 11 poz. 158) Sąd Najwyższy wskazał, że Prawo o adwokaturze przyznaje
adwokatom, również wykonującym zawód indywidualnie (art. 37), prawo do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego na równi z pracownikami. Określenie wysokości składek na
ubezpieczenie społeczne oraz zasad ustalania podstawy ich wymiaru zostało
pozostawione Radzie Ministrów (art. 24 ust. 4 Prawa o adwokaturze), która w
rozporządzeniu z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne ...rozróżniła pracowników w pkt 1 oraz adwokatów
- w pkt 5. Określając w § 41-43 rozdziału 6 zasady ustalania wysokości i podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne adwokatów, wskazała przepisy rozdziału
regulującego składki na ubezpieczenie społeczne pracowników, które mają
zastosowanie również do adwokatów.
W tych warunkach brak jest podstaw do "odpowiedniego" stosowania przepisów
co do składek dotyczących innej grupy osób ubezpieczonych. W świetle obowią-
zujących przepisów, skoro do wnioskodawcy należy decyzja wyboru właściwego
wymiaru czasu pracy na uczelni i wykonywania zawodu adwokata, "nie ma on możli-
wości wyboru przy opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne i ich wysokości".
Powyższe wywody - podzielane przez obecny skład sądzący - są wynikiem
wykładni przepisów art. 24 i 37 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze
(Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), zwartych w Dziale II ustawy, zatytułowanym "zespoły
adwokackie".
Stosownie do powyżej wskazanych przepisów, adwokaci - członkowie zespołów
adwokackich oraz odpowiednio adwokaci wykonujący zawód indywidualnie lub wspólnie
z innym adwokatem oraz ich rodziny, "mają na równi z pracownikami prawo do
świadczeń...z tytułu powszechnego zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich
rodzin", a składki na ubezpieczenie społeczne opłacają zespoły adwokackie lub sami
adwokaci o ile wykonują zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem (art. 24
ust. 3 i 37 ustawy Prawo o adwokaturze).
Z powyższym wyraźnie korespondują art. 2 pkt 1 oraz art. 60 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.), w myśl których świadczenia określone ustawą przysługują również
adwokatom; "z uwzględnieniem zasad przewidzianych w przepisach działu III, rozdziału
3 ustawy".
W wydanym z upoważnienia ustawy Prawo o adwokaturze (art. 24 ust. 4 oraz w
związku z art. 37) rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie
wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do
ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia
społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.) znajdującym w
związku z tym zastosowanie również do adwokatów (§ 1 ust. 1 pkt 5) osobno
uregulowano składki na ubezpieczenie społeczne adwokatów - także wykonujących
zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem (rozdział 6 §§ 41-43), a osobno
składki na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą oraz
osób z nimi współpracujących (rozdział 5 §§ 30-40), na co trafnie zwrócił uwagę Sąd
Apelacyjny. Nie jest więc możliwe - także w związku z tym - utożsamianie prowadzenia
indywidualnej kancelarii adwokackiej z prowadzeniem działalności gospodarczej, czego
konsekwencją jest, między innymi, obowiązek opłacania składki ubezpieczeniowej
inaczej niż to przewidziano w ustawie z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (tekst
jednolity: Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250 ze zm.).
Wszystko to daje podstawę do stwierdzenia, że - wbrew twierdzeniom kasacji -
nie doszło do naruszenia prawa materialnego przez Sąd Apelacyjny, stąd też na
podstawie art. 39312 KPC orzeczono jak w sentencji.

========================================