Wyrok z dnia 24 stycznia 2001 r.
II UKN 197/00

Odsetki od odszkodowania przyznanego zamiast renty (art. 447 KC)
przysługują od daty wyroku.


Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jerzy Kuźniar.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2001 r. sprawy z po-
wództwa Edwarda T. przeciwko Syndykowi Masy Upadłości - Przedsiębiorstwu Eks-
portu Budownictwa ,,P." w G. o rentę wyrównawczą, na skutek kasacji powoda od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 października 1999 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Powód Edward T. wnosił o zasądzenie od pozwanego Przedsiębiorstwa Eks-
portu Budownictwa ,,P." w K. renty wyrównawczej z tytułu wypadku przy pracy, któ-
remu uległ 28 października 1985 r. i w wyniku którego stał się inwalidą III grupy.
W toku procesu ogłoszono upadłość pozwanego postanowieniem Sądu Rejo-
nowego w Gliwicach z dnia 17 marca 1994 r. W wyniku częściowego podziału masy
upadłości wypłacono powodowi 15.622,44 zł. W związku z tym powód zmienił żąda-
nie w ten sposób, że za okres do ogłoszenia upadłości wniósł o zasądzenie z tytułu
renty wyrównawczej kwoty 11.700 zł, a za okres późniejszy po 1.400 zł miesięcznie.
Wyrokiem z dnia 30 stycznia 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Katowicach zasądził od Syndyka Masy Upadłości pozwane-
go przedsiębiorstwa jednorazowe odszkodowanie zamiast renty w kwocie 57.013 zł i
oddalił powództwo w pozostałej części. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony u po-
zwanego na stanowisku ślusarza operatora widłowego. W wyniku wypadku przy
pracy stał się częściowo niezdolny do pracy. Jako podstawę zarobków, jakie powód
osiągnąłby, gdyby nie utracił zdolności do pracy, Sąd przyjął zarobki uzyskiwane
przez pracowników zatrudnionych na analogicznych stanowiskach w Hucie K., gdyż
nie było możliwości uzyskania aktualnych zarobków pracowników pozwanego. Usta-
lając różnicę między zarobkami, jakie powód mógłby osiągnąć gdyby nie uległ wy-
padkowi, a osiąganymi dochodami, Sąd wliczył do tych dochodów kwotę 50% naj-
niższego wynagrodzenia, uznając, że takie zarobki powód może uzyskiwać będąc
niezdolnym do pracy tylko częściowo. Wypłacona powodowi kwota 15.662,44 zł. po-
krywa tę różnicę za okres od 1 stycznia 1990 r. do 30 czerwca 1997 r. Poczynając od
1 lipca 1997 r. różnica wynosi 367,83 zł miesięcznie. Odszkodowanie zostało ustalo-
ne w kwocie 57.013 zł, przy założeniu, że powód pracowałby do 60-go roku życia.
Od tego wyroku w części oddalającej powództwo wniósł apelację powód za-
rzucając, że jako podstawę ustalenia spodziewanych zarobków powoda należało
przyjąć kwotę stanowiącą 250% przeciętnego wynagrodzenia, gdyż takie zarobki
powód uzyskiwał przed wypadkiem. Ponadto nie powinny być uwzględniane aktualne
możliwości zarobkowe powoda, ponieważ powód nie ma takich możliwości. Odszko-
dowanie powinno być zasądzone przy uwzględnieniu, że powód przeszedłby na
emeryturę po ukończeniu 65 lat, a od zasądzonego roszczenia powinny być przyzna-
ne odsetki.
Wyrokiem z dnia 29 października 1999 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Katowicach [...] uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczą-
cej roszczeń powoda o odszkodowanie w wysokości skapitalizowanej renty wyrów-
nawczej za okres od 1 czerwca 2010 r. do 31 maja 2015 r. i w tym zakresie przeka-
zał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, a w pozostałej
części apelację oddalił.
Sąd Apelacyjny uznał za słuszny zarzut, że przy ustaleniu odszkodowania
powinien być uwzględniony wiek emerytalny wynoszący dla mężczyzn 65 lat, a nie
60 lat, jak przyjął Sąd pierwszej instancji i w tym zakresie zaskarżony wyrok uchylił.
W pozostałej części uznał apelację za nieuzasadnioną. Prawidłowe było ustalenie
spodziewanych zarobków powoda na podstawie przeciętnych zarobków pracowni-
ków zatrudnionych na stanowiskach odpowiednich do tego, jakie zajmowałby powód,
gdyby nie uległ wypadkowi. Z porównania dokumentów płacowych pozwanego z
okresu przed ogłoszeniem upadłości z dokumentami płacowymi z tego samego
okresu Huty K., wynika, że zarobki pracowników Huty K. były znacznie wyższe od
zarobków pracowników pozwanego. Z faktu, że przed wypadkiem powód osiągał za-
robki wynoszące 250% przeciętnego wynagrodzenia nie można wyciągać wniosku,
że taka sama relacja zarobków do średniej krajowej miałaby miejsce w następnych
latach. Ponieważ powód w wyniku wypadku stał się częściowo niezdolnym do pracy,
może wykorzystać ograniczoną zdolność do pracy, co pozwala na obniżenie renty
uzupełniającej o kwotę, którą uzyskałby podejmując pracę. Możliwości zarobkowe
powoda zostały ustalone w bardzo ograniczonym zakresie w wysokości 50% najniż-
szego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku. Żądanie odsetek jest bezza-
sadne, gdyż ustalona przez Sąd pierwszej instancji wierzytelność podlega zaspoko-
jeniu z masy upadłości i zgodnie z art. 33 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospo-
litej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z
1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) nie przysługują odsetki od tej wierzytelności.
Wyrok ten w części oddalającej apelację zaskarżył powód i opierając kasację
na obu podstawach określonych w art. 3931 KPC wniósł o uchylenie go w części za-
skarżonej oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania. Jako naru-
szenie prawa materialnego powód wskazał błędną wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie art. 33 Prawa upadłościowego, który to przepis nie dopuszcza zasądzenia od-
setek od daty ogłoszenia upadłości, natomiast nie jest podstawą prawną odmowy
przyznania odsetek do tej daty, to jest do dnia 17 marca 1994 r. Drugi zarzut naru-
szenia prawa materialnego to niezastosowanie przepisu art. 358 § 3 KC przez nie-
uwzględnienie spadku realnej wartości pieniądza od daty ogłoszenia upadłości do
daty wyrokowania.
Drugą podstawę kasacji powód uzasadnił tym, że zostały naruszone przepisy
art. 227 w związku z art. 391 KPC i art. 233 § 1 KPC. Naruszenie pierwszego z tych
przepisów polega na niewyjaśnieniu w drodze przeprowadzenia stosownych dowo-
dów okoliczności mających wpływ na ustalenie wysokości renty uzupełniającej. Nie
zostało wyjaśnione czy stan zdrowia powoda pozwala mu na podjęcie pracy w sytua-
cji, gdy powód oprócz skutków wypadku przy pracy odczuwa dolegliwości spowodo-
wane innymi chorobami i czy przedstawiono powodowi odpowiednie do jego stanu
zdrowia i kwalifikacji oferty pracy. Nie zostało ustalone czy pracownicy Huty K., któ-
rych zarobki zostały przyjęte jako materiał porównawczy, mieli takie same kwalifika-
cje i uprawnienia pracownicze i czy pracowali w takich samych warunkach jak powód
przed wypadkiem przy pracy. Ponadto nie poczyniono ustaleń czy szkoda powoda
została spowodowana przestępczym działaniem pozwanego, polegającym na sfał-
szowaniu protokołu powypadkowego, wskutek czego powód otrzymał rentę wypad-
kową po upływie 7 miesięcy od daty spełnienia warunków do tego świadczenia.
Szkoda z tego tytułu powinna być wyrównana przez pozwanego niezależnie od po-
glądu Sądu, że powód nie może dochodzić renty wyrównawczej za okres przed 1
stycznia 1990 r. Naruszenie przepisu art. 233 § 1 KPC polega na pominięciu przez
Sąd Apelacyjny całkowitej niezdolności do pracy spowodowanej nie tylko następ-
stwami wypadku, lecz także chorobą wieńcową, pominięciu faktu, że powód w dacie
wypadku był młodym człowiekiem i gdyby nie uległ wypadkowi mógłby podnieść
swoje kwalifikacje i osiągać wyższe dochody, nieuwzględnieniu faktu, że powód
przed wypadkiem osiągał dochody wynoszące 250% przeciętnego wynagrodzenia,
przy czym pracował w godzinach nadliczbowych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nieuzasadnione są zarzuty naruszenia prawa materialnego. Sąd Apelacyjny
prawidłowo zastosował przepis art. 33 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe, na podstawie którego nie przy-
sługują odsetki od wierzytelności podlegającej zaspokojeniu z masy upadłości.
Zgodnie z art. 481 KC odsetki przysługują w przypadku, gdy dłużnik opóźnia się ze
spełnieniem świadczenia. Opóźnienie ma miejsce, gdy świadczenie nie zostało speł-
nione w dacie, w której stało się wymagalne. Odsetki liczone są od daty wymagalno-
ści.
Zgłoszone przez powoda żądanie renty wyrównawczej oparte było na podsta-
wie art. 444 § 2 KC. Renta zarówno umowna, ustanowiona na podstawie art. 903 i
nast. KC, jak i ustawowa, przysługująca na podstawie art. 444 § 2 KC, jest świadcze-
niem okresowym, płatnym w oznaczonych terminach płatności. Renta wyrównawcza
powinna być wypłacana w terminach miesięcznych i roszczenie z tego tytułu jest
wymagalne w dacie płatności każdej raty, czyli pierwszego dnia każdego miesiąca
kalendarzowego. Od takiej daty przysługują odsetki od każdorazowej kwoty renty.
Zgodnie z art. 447 KC z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodo-
wanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Je-
żeli poszkodowany wskazując ważne powody zgłasza żądanie odszkodowania, rosz-
czenie o odszkodowanie staje się wymagalne najwcześniej w dacie, w której takie
żądanie zostanie skutecznie zgłoszone wobec zobowiązanego. Jeżeli sąd, uznając
żądanie za usprawiedliwione, ustali wysokość odszkodowania według stanu istnieją-
cego w dacie zgłoszenia żądania (wysokości spodziewanych i utraconych zarobków i
hipotetycznego okresu istnienia obowiązku wypłacania renty) datą wymagalności
odszkodowania jest data zgłoszenia żądania. Jeżeli wysokość odszkodowania ustala
się - jak to miało miejsce w tej sprawie - według stanu istniejącego w dacie za-
mknięcia rozprawy (art. 316 § 1 KPC), odszkodowanie staje się wymagalne po przy-
znaniu go przez sąd. Dlatego w przypadku przyznania na podstawie art. 447 KC jed-
norazowego odszkodowania zamiast renty, do daty ustalenia tego odszkodowania
nie przysługują odsetki. Powód zgłosił żądanie przyznania jednorazowego odszko-
dowania po ogłoszeniu upadłości zobowiązanego przedsiębiorstwa. Skoro wierzytel-
ność stała się wymagalna po ogłoszeniu upadłości, z mocy art. 33 Prawa upadło-
ściowego nie przysługują od niej odsetki.
Uzasadniając kasacyjną podstawę naruszenia prawa materialnego powód
wskazał przepis art. 358 § 3 KC. Jest to prawdopodobnie omyłka pisarska i chodzi o
przepis art. 3581 § 3 KC, który stanowi, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pie-
niądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgod-
nie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia
świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Przepis
ten dotyczy sytuacji, gdy wyrażona nominalnie kwota świadczenia odbiega od realnej
wartości tego świadczenia w dacie ustalenia zobowiązania. Sytuacja taka nie wystą-
piła w niniejszej sprawie, gdyż wysokość odszkodowania została ustalona według
stanu istniejącego w dacie wyrokowania przy uwzględnieniu siły nabywczej pieniądza
w tej dacie oraz uwzględnieniu faktu, że część odszkodowania została powodowi
wypłacona w wysokości przekraczającej kwotę renty należnej do dnia wypłacenia
odszkodowania. Zarzut naruszenia przepisu art. 3581 § 3 KC jest więc nieuzasadnio-
ny.
Nie są także uzasadnione zarzuty naruszenia przepisów postępowania.
Pierwszy z tych zarzutów - naruszenie art. 227 KPC - nie może być usprawiedliwioną
podstawą kasacji, dotyczy bowiem naruszenia tego przepisu przez Sąd pierwszej
instancji. W tej kwestii Sąd Najwyższy wypowiadał się wielokrotnie - po raz pierwszy
w wyroku z dnia 20 lutego 1997 r., I CKN 97/96 (OSNC 1997 z. 6-7, poz. 87) -
stwierdzając, że zaskarżenie kasacją orzeczenia sądu drugiej instancji nie może
opierać się na zarzucie naruszenia przepisów postępowania przed sądem pierwszej
instancji. Skuteczne podniesienie takiego zarzutu może nastąpić tylko w sytuacji,
kiedy naruszenie określonych przepisów postępowania zostało podniesione w apela-
cji, a sąd drugiej instancji nie odniósł się do wskazanych wadliwości albo błędnie roz-
strzygnął o bezzasadności zarzutu. Takie stanowisko zostało zaprezentowane w wy-
roku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1998 r., II UKN 191/98 (OSNAPiUS 1999
nr 17, poz. 560). Braki w postępowaniu dowodowym, które powód uważa za naru-
szenie art. 227 KPC, dotyczące ustalenia spodziewanych dochodów powoda na
podstawie zarobków innych pracowników bez porównania ich obecnych stanowisk z
warunkami pracy, jaką wykonywał powód, nie były podnoszone przez powoda w
apelacji. Powód żądał w apelacji ustalenia jego spodziewanych zarobków przez
ustalenie relacji do przeciętnego wynagrodzenia stwierdzając, że niemożliwe jest
znalezienie po 13 latach takiego stanowiska pracy, jakie zajmował. Powód nie wy-
tknął zatem błędów przy ustaleniu zarobków porównawczych, lecz zakwestionował je
jako podstawę ustalenia utraconych przez niego dochodów.
Bezzasadny jest zarzut braku ustaleń w zakresie szkody wyrządzonej powo-
dowi przez niewłaściwe sporządzenie przez pozwanego protokołu powypadkowego,
bowiem odszkodowanie z tego tytułu nie było objęte żądaniem. Przepis art. 383 KPC
nie dopuszcza występowania z nowymi roszczeniami w apelacji. Tym bardziej nie
jest dopuszczalne wskazanie takich roszczeń jako podstawy kasacji, która zgodnie z
art. 3931 KPC może być oparta tylko na podstawach naruszenia prawa przez sąd
drugiej instancji.
Jako naruszony przez Sąd drugiej instancji został wymieniony w kasacji prze-
pis art. 233 § 1 KPC. Jako uzasadnienie tego naruszenia wskazuje się pominięcie w
ustaleniach faktów, które zdaniem wnoszącego kasację zostały wykazane w postę-
powaniu. Sformułowanie tego zarzutu jest o tyle nieprawidłowe, że nie został wyka-
zany związek między okolicznościami, które zdaniem powoda powinny być uwzględ-
nione w ustaleniach faktycznych, a zasadnością roszczeń przekraczających uprzed-
nio zasądzoną kwotę. Na uzasadnienie tego zarzutu powinny być wskazane przepisy
prawa materialnego, które byłyby odmiennie zastosowane, gdyby ustalenia faktyczne
zostały dokonane zgodnie z twierdzeniami powoda.
Poza tym nie wszystkie okoliczności faktyczne wskazane w kasacji zostały
przez Sąd Apelacyjny pominięte. Sąd ten przyjął bowiem za udowodnione, że przed
wypadkiem powód osiągał wynagrodzenie wynoszące 250% przeciętnego miesięcz-
nego wynagrodzenia, jednak słusznie stwierdził, że średnia statystyczna nie może
być podstawą do ustalenia utraconych możliwości zarobkowych powoda. Niemożliwe
jest precyzyjne ustalenie spodziewanych korzyści, które poszkodowany uzyskałby,
gdyby nie poniósł szkody, jednak kwota odszkodowania z tego tytułu musi być oparta
na rzeczywistych a nie abstrakcyjnych podstawach. Ustalenie spodziewanych zarob-
ków powoda na podstawie relacji jego wynagrodzenia sprzed wypadku do przecięt-
nego wynagrodzenia nie pozostawałoby w żadnym związku ze zmniejszeniem do-
chodów z tytułu utraty zdolności do pracy. Bowiem przy zachowaniu pełnej zdolności
do pracy relacja jego zarobków do przeciętnego wynagrodzenia mogłaby się zmniej-
szyć mimo niezmienionej płacy realnej. Mogłoby to nastąpić na przykład w przypadku
ustawowego zwiększenia realnego najniższego wynagrodzenia przy pozostawieniu
na dotychczasowym poziomie płacy pracowników średnio i wysoko zarabiających, co
spowodowałoby automatycznie zmniejszenie relacji wynagrodzenia tych pracowni-
ków do wynagrodzenia przeciętnego. Podobne skutki wywołałby wysoki wzrost wy-
nagrodzeń w branżach nie związanych z kwalifikacjami powoda. Ponieważ renta
ustalona na podstawie art. 444 § 2 KC powinna być ustalona na podstawie realnej
utraty możliwości zarobkowych, podstawą do ustalenia tych możliwości są aktualne
zarobki, jakie może osiągnąć pracownik posiadający takie kwalifikacje, jakie miał po-
wód przed wypadkiem. Przepis ten jako podstawę żądania renty wymienia także
zmniejszenie widoków powodzenia na przyszłość. Prawdopodobnie na tę podstawę
powód powołuje się w kasacji, zarzucając, że Sąd Apelacyjny nie uwzględnił faktu, iż
uległ wypadkowi w stosunkowo młodym wieku, kiedy mógł podnosić swoje kwalifika-
cje. Zarzut ten nie może być uwzględniony, gdyż ani w apelacji, ani w postępowaniu
przed sądem pierwszej instancji powód nie powoływał się na tę podstawę. Nie wyka-
zywał w szczególności, że przed wypadkiem podjął kroki zmierzające do podniesie-
nia kwalifikacji i że wypadek przerwał jego karierę zawodową.
Ostatni zarzut dotyczy błędnego pomniejszenia różnicy między hipotetycznymi
zarobkami powoda a rentą wypadkową, o zarobki, jakie powód może osiągać wobec
zachowania częściowej zdolności do pracy. Błąd ten, zdaniem powoda, polega na
pominięciu faktu, że występujące obok następstw wypadku zmiany chorobowe unie-
możliwiają wykonywanie jakiegokolwiek zatrudnienia, a ponadto brak jest odpowied-
nich ofert pracy. Ten zarzut także jest nieuzasadniony, bowiem przyjęcie wskaza-
nych przez powoda okoliczności za prawdziwe nie miałoby wpływu na zwiększenie
zakresu odpowiedzialności pozwanego. Zgodnie z art. 361 § 1 KC zobowiązany do
odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub
zaniechania, z którego szkoda wynikła. Pozwany odpowiada zatem za następstwa
wypadku, którego skutkiem była częściowa utrata zdolności do pracy. Niemożność
wykorzystania w celach zarobkowych ograniczonej zdolności do wykonywania
zatrudnienia jest następstwem przyczyn nie związanych z działaniem lub zaniecha-
niem pozwanego, lecz sytuacją na rynku pracy i samoistnymi zmianami w stanie
zdrowia powoda. Natomiast skutki wypadku nie pozbawiły powoda możliwości za-
robkowania w takim zakresie, jaki został ustalony przez Sąd.
Kasacja okazała się pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i z tych przy-
czyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312 KPC ją oddalił.
========================================