Wyrok z dnia 12 stycznia 2001 r.
II UKN 175/00

1. Przepis art. 384 KPC, stanowiący o zakazie uchylenia lub zmiany wy-
roku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, nie może być rozumiany jako
zakazujący prowadzenia dowodów uzupełniających w toku postępowania przed
sądem drugiej instancji, jeżeli są konieczne dla wyjaśnienia okoliczności spor-
nych między stronami.
2. Przedmiot i sposób działania organu rentowego, pozwala widzieć w
nim, nie tyle przeciwnika procesowego ubezpieczonego, co organ wykonujący
zadania z ubezpieczenia społecznego, które zapewnia gwarantowane przez
państwo świadczenia pieniężne z tworzonych na ten cel funduszy.


Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Beata Gudowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2001 r. sprawy z wniosku
Kamila O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R.P. o
prawo do renty dla osób nie będących pracownikami, na skutek kasacji wnioskodaw-
cy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14 stycznia 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Lu-
blinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 25 maja 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w R.P. i przyznał wnioskodawcy Kamilowi O. prawo do renty z tytułu całkowitej nie-
zdolności do pracy od dnia 28 lutego 1999 r. do dnia 1 marca 2002 r., powołując jako
podstawę rozstrzygnięcia art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
W wyniku apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Lublinie zmienił za-
skarżony wyrok i oddalił odwołanie wnioskodawcy. Według tego Sądu, powołany
przepis (art. 63 ust. 1 ustawy o z.e.p.), utracił moc z dniem wejścia w życie ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), co pominął Sąd pierwszej instancji. W obec-
nym stanie prawnym nie ma podstaw do przyznania świadczeń rentowych uczniom
szkół ponadpodstawowych. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do przeprowadzania
dowodów zgłoszonych przez wnioskodawcę w odpowiedzi na apelację, ,,bowiem sy-
tuacja apelującego nie mogłaby ulec pogorszeniu ze względu na treść art. 384 KPC".
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją wnioskodawca i zarzucając naruszenie
przepisów prawa materialnego - art. 63 ust. 1 ustawy o z.e.p. i art. 186 ust. 2 pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach, oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 381 i
384 KPC, przez stwierdzenie, że brak podstaw do przeprowadzenia dowodów za-
wnioskowanych w odpowiedzi na apelację, wniósł o jego uchylenie i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona jeżeli zarzucając naruszenie przez Sąd art. 381
KPC, wnosi o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Stosownie do tego przepisu , sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowo-
dy, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji,
chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Przepis ten, mający prze-
ciwdziałać przenoszeniu postępowania dowodowego do sądu apelacyjnego (rozpo-
znającego apelacje), nie może być rozumiany jako uniemożliwiający prowadzenie
postępowania dowodowego przed sądem drugiej instancji - na uzasadniony wniosek
strony - niezależnie od potrzeby procesowej. Wobec ustalonych okoliczności sprawy,
wnioskodawca nie miał powodu, aby kwestionować opinię biegłego sądowego: leka-
rza specjalisty ortopedy-traumatologa, skoro ustaliła ona jego niezdolność do pracy,
niezależnie od tego, że opinia ta mogła budzić uzasadnione wątpliwości co do daty
początkowej tej niezdolności. Przyjęta przez biegłego data powstania niezdolności do
pracy, może być uznana za dyskusyjną, gdy się zważy, z jednej strony, rodzaj scho-
rzenia, na które cierpi wnioskodawca, z drugiej zaś fakt, że jest ona późniejsza o sie-
dem lat w stosunku do przyjętej przez lekarza orzecznika Z.U.S.; różni się także od
daty wskazanej w dołączonym do apelacji zaświadczeniu lekarskim. Zaświadczenie
to nie tylko dokumentuje ilość wizyt lekarskich w latach 1997 - 1999, ale także
stwierdza systematyczne pogarszanie się stanu zdrowia wnioskodawcy na prze-
strzeni tych lat, wyrażając stanowisko, że znaczne pogorszenie nastąpiło już w 1998
r. Przy takich rozbieżnościach w istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy kwestii, pominię-
cie przez Sąd Apelacyjny jako sąd meriti, wniosków dowodowych zawartych w od-
powiedzi na apelację, z powołaniem się na zakaz pogarszania sytuacji procesowej
organu rentowego jako strony apelującej, nie może być uznane za trafne. Przepis art.
384 KPC stanowiący o zakazie uchylenia lub zmiany wyroku na niekorzyść strony
wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację, nie może
być rozumiany jako zakazujący prowadzenia dowodów uzupełniających w toku po-
stępowania przed sądem apelacyjnym, jeżeli przeprowadzenie takich dowodów
(wnioskowanych przez stronę) jest konieczne dla wyjaśnienia spornych między stro-
nami okoliczności. Wypadnie nadto zauważyć, że organ rentowy działając w spra-
wach z ubezpieczenia społecznego, nie tyle przyznaje prawo do świadczenia, co
stwierdza na wniosek ubezpieczonego, że przysługuje ono z mocy prawa. Decyzja w
takich sprawach nie ma charakteru konstytutywnego ale deklaratoryjny, co pozwala
widzieć w organie rentowym nie tyle przeciwnika procesowego ubezpieczonego, ale
przede wszystkim organ wykonujący zadania z zakresu ubezpieczenia społecznego,
które zapewnia ubezpieczonym i członkom ich rodzin świadczenia pieniężne z two-
rzonych na ten cel funduszów, których wypłatę gwarantuje Państwo (art. 1, 3 i 7 ust.
1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych - jednolity tekst: Dz.U z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm., obecnie art. 2 ust. 1,
2 i 3, art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz art. 66 i 68 pkt 1 b ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
W tych okolicznościach, nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego dla
wyjaśnienia rozbieżności co do daty powstania niezdolności do pracy wnioskodawcy
i orzeczenie co do istoty sprawy, było przedwczesne i naruszało art. 63 ust. 1 ustawy
o z.e.p. a także art. 186 ust 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji po myśli art. 39313 § 1
KPC.
========================================