Wyrok z dnia 19 grudnia 2000 r.
II UKN 150/00

Zmiana (po dniu 1 stycznia 1997 r.) ubezpieczenia społecznego rolnika,
równocześnie objętego z mocy art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz
ich rodzin (w brzmieniu sprzed tej daty; jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46,
poz. 250 ze zm.) ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej, na ubezpieczenie z ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpie-
czeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze
zm.) następuje od miesiąca złożenia oświadczenia przewidzianego art. 2
ustawy z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (Dz.U. Nr 124, poz. 585).


Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2000 r. sprawy z wniosku
Krzysztofa D. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w Ł. o ustalenie obowiązku ubezpieczenia, na skutek kasacji wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 grudnia 1999 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Krzysztof D., prowadzący od 1 kwietnia 1992 r. działalność gospodarczą w
zakresie transportu oraz hodowlę ryb akwariowych (dział specjalny produkcji rolnej),
zgłoszoną od 1 kwietnia 1996 r. do ewidencji, opłacał od dnia 2 czerwca 1993 r.
składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne. Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych z dnia 17 stycznia 1997 r. został z urzędu objęty ubezpieczeniem społecz-
nym na podstawie art. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm., zwaną "ustawą o u.s.o.p.d.g."), a w rezulta-
cie, decyzją Oddziału Regionalnego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w
Ł. z dnia 6 kwietnia 1998 r., wyłączony z ubezpieczenia społecznego rolników.

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 23 lutego 1999 r. oddalił odwołanie, w
którym ubezpieczony domagał się objęcia od dnia 1 stycznia 1997 r. ubezpieczeniem
na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm., zwaną "ustawą o u.s.r." ).

Sąd Apelacyjny wniosek ten częściowo uwzględnił, ustaliwszy wyrokiem z
dnia 8 grudnia 1999 r. obowiązek rolniczego ubezpieczenia społecznego od dnia 1
stycznia 1998 r. W pozostałym zakresie apelację oddalił. Sąd drugiej instancji stwier-
dził wprawdzie istnienie przesłanek równoczesnego objęcia skarżącego ubezpiecze-
niem społecznym rolników oraz ubezpieczeniem osób prowadzących działalność
gospodarczą od dnia 1 stycznia 1994 r. (od chwili opodatkowania podatkiem docho-
dowym od osób fizycznych hodowli ryb słodkowodnych jako działu specjalnego pro-
dukcji rolnej), lecz możliwość zmiany ubezpieczenia na rolnicze przyjął dopiero na
skutek wniosku złożonego w styczniu 1998 r., w trybie art. 2 ustawy z dnia 12 wrześ-
nia 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 124,
poz. 585, zwaną "ustawą zmieniającą").

W kasacji ubezpieczony wniósł o zmianę wyroku w części oddalającej apela-
cję, domagając się ustalenia, że podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od
dnia 1 stycznia 1997 r. Wniosek ten oparł na podstawie naruszenia prawa material-
nego - przepisów oraz art. 7 ust. 1 pkt 1, art. 16 ust. 1 w związku z ar. 38 pkt 2
ustawy o u.s.r. "przez przyjęcie, że prowadzenie działu specjalnego produkcji rolnej
nie powoduje powstania ubezpieczenia społecznego rolników z mocy ustawy, co
prowadziło do naruszenia art. 2 ustawy z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 124, poz. 585) przez ustalenie póź-
niejszej daty objęcia ubezpieczeniem rolniczym niż data wejścia tego przepisu w ży-
cie (1 stycznia 1997 r.)" oraz art. 1 ustawy o u.s.o.p.d.g. przez przyjęcie, że zgłoszo-
na do ewidencji działalność gospodarcza była rzeczywiście wykonywana.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Skarżący posługuje się trafnym argumentem o decydującym dla objęcia obo-
wiązkiem ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r.
o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich
rodzin fakcie prowadzenia zarejestrowanej działalności gospodarczej, a nie samego
jej zgłoszenia do ewidencji. Argument ten nie ma jednak żadnego znaczenia dla roz-
poznania kasacji opartej wyłącznie na podstawie z art. 3931 pkt 1 KPC, albowiem
Sąd Najwyższy w takim wypadku związany jest stanem faktycznym stanowiącym
postawę zaskarżonego wyroku (art. 39315 in fine KPC, w brzemieniu sprzed dnia 1
lipca 2000 r.). Uwzględniając ten stan Sąd Najwyższy przyjął, że w dniu 1 stycznia
1997 r. ubezpieczony równolegle z prowadzeniem działu specjalnego produkcji rolnej
prowadził działalność gospodarczą i z mocy art. 2 ust. 2 ustawy o u.s.o.p.d.g. (w
brzmieniu sprzed tej daty) podlegał ubezpieczeniu osób prowadzących działalność
gospodarczą.

Jest to ustalenie istotne, gdyż z tym dniem, z mocy ustawy z dnia 12 września
1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przepisowi art. 2 ust.
2 ustawy o u.s.o.p.d.g. nadane zostało nowe brzmienie. Dotychczasowa jego treść,
decydująca o rozstrzygnięciu zbiegu tytułów ubezpieczenia rolniczego z ubezpiecze-
niem osób prowadzących działalność gospodarczą na rzecz ubezpieczenia z tytułu
działalności gospodarczej, została zastąpiona treścią, według której osoby spełniają-
ce po dniu 1 stycznia 1997 r. warunki podwójnego ubezpieczenia mogą podlegać
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu działalności rolniczej, z zastrzeżeniem przy-
padków określonych w ustawie o u.s.r. Odwołanie do takich przypadków znalazło się
we wprowadzonym ustawą zmieniającą przepisie art. 5a ustawy o u.s.r. oraz w art. 2
ustawy zmieniającej z dnia 12 września 1996 r. W związku z art. 5a ustawy o u.s.r.
po dniu 1 stycznia 1997 r. powstał stan prawny, w którym podjęcie działalności go-
spodarczej przez rolnika, spełniającego warunki do ustawowego ubezpieczenia rolni-
czego, nie powoduje już automatyzmu w objęciu ubezpieczeniem z tytułu prowadze-
nia działalności gospodarczej. Mimo podjęcia takiej działalności nie ustaje bowiem
trwające nieprzerwanie od roku ubezpieczenie rolnicze w pełnym zakresie, ale moż-
liwa jest jego zmiana na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej przez oświadczenia rolnika złożone ZUS lub KRUS. Nadal w ubezpie-
czeniu społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej pozostają rolnicy,
których ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności rolniczej trwało krócej niż
rok lub nie było pełne, chyba że wyrażą wolę zmiany ubezpieczenia (wniosek a
contrario z art. 5 a ustawy o u.s.r. ).

Przepis art. 2 ustawy zmieniającej zawiera inną regulację. Stanowi o możliwo-
ści zmiany tytułu ubezpieczenia w drodze oświadczenia Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych lub Kasie woli podlegania ubezpieczeniu rolniczemu. Oświadczenie to
może złożyć rolnik spełniający warunki do podwójnego ubezpieczenia, który z mocy
ustawy w dniu 1 stycznia 1997 r. podlegał wyłącznie ubezpieczeniu społecznemu z
tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Wynika stąd, że przepis art. 5a ustawy
o u.s.r. dotyczy sytuacji przyszłych i reguluje kolizję ubezpieczeń mogących powstać
wskutek podjęcia działalności gospodarczej, a art. 2 ustawy zmieniającej dotyczy
stanów faktycznych powodujących zbieg ubezpieczeń, zastanych w dniu 1 stycznia
1997 r. Inaczej mówiąc, art. 5a ustawy o u.s.r. adresowany jest do osoby objętej
ubezpieczeniem rolniczym, podejmującej nową działalność i przez to spełniającej
warunki do objęcia ubezpieczeniem z mocy dwu ustaw, zaś art. 2 ustawy zmieniają-
cej - do osoby spełniającej warunki do objęcia ubezpieczeniem z mocy dwu ustaw,
lecz objętej ubezpieczeniem na podstawie ustawy o u.s.o.p.d.g.

Mając to na względzie, nie można jednakowo traktować wniosków, o jakich
stanowią omawiane przepisy, gdyż ich złożenie wywołuje inne skutki, jak też od-
mienna jest sytuacja osób uprawnionych do ich złożenia. Rolnik, który w dniu 1
stycznia 1997 r. znajdował się w sytuacji opisanej w art. 2 ustawy przez złożenie
oświadczenia, o którym mowa w tym przepisie, dokonuje tylko niemożliwej dotych-
czas zmiany ubezpieczenia; jako nie pozostający w ubezpieczeniu z tytułu prowa-
dzenia działalności rolniczej musiał - po to by mu podlegać - złożyć stosowne
oświadczenie, gdyż bez niego pozostawałby w ubezpieczeniu dotychczasowym.
Oświadczenie o wyborze ubezpieczenia, jako konstytutywna przesłanka zmiany
ubezpieczenia, wywołuje skutki prawne dopiero od czasu jego złożenia (ex nunc).
Złożenie oświadczenia decyduje o przystąpieniu do jednego z ustawowych ubezpie-
czeń i stanowi upoważnienie konkretnej instytucji ubezpieczenia społecznego do wy-
konywania czynności związanych z ubezpieczeniem, takich jak decydowanie o pod-
leganiu ubezpieczeniu, pobieranie składek, ustalanie prawa do świadczeń i ich wy-
płacanie. Do czasu złożenia (możliwego po dniu 1 stycznia 1997 r.) przez rolnika
prowadzącego działalność gospodarczą omawianego oświadczenia, do wykonywa-
nia ubezpieczenia byłby uprawniony wyłącznie ZUS, jako prowadzący ubezpieczenie
społeczne z tytułu działalności gospodarczej, zaś bez tego oświadczenia czynności
Kasy nie miałyby podstawy prawnej. Stąd konstatacja, że skoro oświadczenie ma
być złożone Zakładowi lub Kasie, należy je traktować jako czynność prawną wywo-
łującą skutek po dojściu do tych organów w taki sposób, by mogły zapoznać się z jej
treścią (art. 61 KC). Przemawia za nią również regulacja art. 39a ustawy o u.s.r., zo-
bowiązująca organy ubezpieczeń społecznych do wzajemnego zawiadamiania się o
złożonym oświadczeniu.

Reasumując, Sąd Najwyższy przyjął, że możliwa po dniu 1 stycznia 1997 r.
zmiana ubezpieczenia społecznego rolnika prowadzącego działalność gospodarczą,
objętego z mocy z mocy art. 1 ust. 2 ustawy o u.s.o.p.d.g. (w brzmieniu sprzed tej
daty) ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na
ubezpieczenie z ustawy o u.s.r., następuje od miesiąca złożenia oświadczenia prze-
widzianego art. 2 ustawy z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników.

W stanie faktycznymi niniejszej sprawy zastosowanie znajdował przepis art. 2
ustawy zmieniającej, zatem bez wpływu na jej ocenę pozostawały okoliczności, ob-
jęte wskazanymi w kasacji art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 16 ust. 1 ustawy o u.s.r. oraz art. 1
ust. 1 ustawy o u.s.o.p.d.g., związane ze spełnianiem warunków podlegania ubez-
pieczeniu społecznemu. Nie były zresztą sporne. O podleganiu rolniczemu ubezpie-
czeniu społecznemu miało zdecydować wyłącznie oświadczenie ubezpieczonego.
Takie oświadczenie zgłoszone zostało dopiero w styczniu 1998 r., a wcześniej nawet
nie została zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o objęciu ubez-
pieczeniem z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i jako ostateczna była
podstawą decyzji Kasy.

W związku z tym Sąd Najwyższy, nie znajdując usprawiedliwionych podstaw
kasacji, oddalił ją (art. 39312 KPC w brzmieniu sprzed 1 lipca 2000 r.).
========================================