Wyrok z dnia 8 grudnia 2000 r.
II UKN 138/00

Możliwość "uwzględniania łącznego wymiaru czasu pracy" na podstawie
art. 12 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowni-
ków i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) pozwala na zliczenie godzin
pracy wykonywanej równocześnie w różnych zakładach pracy tylko w sytuacji,
gdy dopiero takie zsumowanie daje łącznie wymiar czasu pracy nie niższy niż
połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie, natomiast przepis ten nie
stanowi podstawy do uznawania pracy w każdym z tych zakładów jako odręb-
nych okresów zatrudnienia i ich zsumowania dla zwiększenia tzw. "stażu
pracy".


Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2000 r. sprawy z wniosku
Andrzeja G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o
rentę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z
dnia 22 listopada 1999 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację;
2. oddalił wnioski o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świad-
czonej z urzędu.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą
w Gdyni, wyrokiem z dnia 25 marca 1999 r. [...] zmienił decyzję Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w G. z dnia 13 lutego 1998 r. i przyznał na stałe odwo-
łującemu się Andrzejowi G. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Organ rentowy odmówił przyznania tego świadczenia, ponieważ wnioskodawca nie
wykazał wymaganych 5 lat okresów składkowych z nieskładkowymi w ostatnim dzie-
sięcioleciu przed powstaniem tej niezdolności.

Na podstawie wyników postępowania dowodowego Sąd Okręgowy ustalił na-
stępujący stan faktyczny. Według dokumentów dołączonych do wniosku z dnia 21
stycznia 1998 r. o rentę, wnioskodawca wykazał łącznie 21 lat, 10 miesięcy i 29 dni
zatrudnienia; ostatnie ustało z dniem 31 grudnia 1995 r. Po ustaleniu, że wniosko-
dawca stał się całkowicie niezdolny do pracy w marcu 1997 r., a więc przed upływem
18 miesięcy od ustania ostatniego zatrudnienia oraz po doliczeniu nie uwzględnio-
nych przez organ rentowy dodatkowych okresów wykonywania pracy, Sąd stwierdził,
że wnioskodawca w ostatnim dziesięcioleciu, tj. od 1 marca 1987 r. do 1 marca 1997
r. wykazał ,,ponad 5 lat stażu pracy". W konsekwencji Sąd uznał, że spełnił on
wszystkie warunki określone w art. 32 i 33 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), od któ-
rych uzależnione jest prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku, po rozpo-
znaniu apelacji organu rentowego, wyrokiem z dnia 22 listopada 1999 r. [...] zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie, ponieważ po sprawdzeniu okresów zatrudnie-
nia wnioskodawcy ustalił, że w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolno-
ści do pracy wykazał on jedynie 4 lata, 10 miesięcy i 11 dni okresów składkowych.

W kasacji od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawcy, powołując się na art.
39315 KPC , wniósł o jego zmianę i oddalenie apelacji. Jako podstawę kasacji - ,,sto-
sownie do art. 368 KPC" - przytoczył ,,naruszenie prawa materialnego poprzez nieza-
stosowanie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 14.12. 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 z późniejszymi zmianami), z którego
wynika, iż w razie wykonywania zatrudnienia równocześnie w więcej niż jednym za-
kładzie pracy bierze się pod uwagę łączny wymiar czasu pracy oraz błędną wykład-
nię art. 11 ust. 1 w związku z art. 11 ust. 2 pkt 15 ustawy o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin i przyjęcie, iż nie można sumować okresu pozostawa-
nia w stosunku zatrudnienia z okresem wykonywania pracy w czasie tymczasowego
aresztowania w sytuacji gdy okresy te pokrywają się."

Ponadto, autor kasacji wniósł o zasądzenie od organu rentowego kosztów za-
stępstwa adwokackiego w kwocie 150 zł, a w przypadku oddalenia kasacji o przy-
znanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ,,w zakresie spo-
rządzenia i wniesienia kasacji w kwocie 100 zł".


Rozpoznając sprawę (zgodnie z art. 39311 KPC) w granicach kasacji, Sąd Naj-
wyższy wziął pod rozwagę, co następuje:


Kasacja jest całkowicie chybiona. Przede wszystkim, jako jej podstawę przyto-
czono jedynie naruszenie prawa materialnego mimo, że autor kasacji kwestionuje
ustalenie Sądu Apelacyjnego, iż wnioskodawca nie wykazał pięcioletniego okresu
ubezpieczenia (okresów składkowych z nieskładkowymi), w ostatnim dziesięcioleciu
poprzedzającym powstanie inwalidztwa. Błędnie też autor kasacji powołuje się na art.
39315 KPC, według którego Sąd Najwyższy jest związany stanem faktycznym stano-
wiącym podstawę wydania zaskarżonego wyroku. W rozpoznawanej sprawie jest to
ustalenie, że wnioskodawca nie wykazał okresu ubezpieczenia w wymiarze upraw-
niającym do renty z tytułu niezdolności do pracy, skoro w kasacji nie przytoczono
podstawy z art. 393 pkt 2 KPC i nie wykazano naruszenia przepisów postępowania
przy dokonywaniu tego ustalenia.

Bezprzedmiotowy jest zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem powołanego
w kasacji art. 11 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowni-
ków i ich rodzin. Przepis ten nie stanowił i nie mógł stanowić podstawy prawnej roz-
strzygnięcia. Autor kasacji przeoczył, że stosownie do art. 2 i 4 w związku z art. 45
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.) zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji, nie stosuje się art. 11 ustawy o z.e.p. W
miejsce przepisów ustawy o z.e.p., odnoszących się do okresów zatrudnienia i rów-
norzędnych z nimi, oraz zaliczalnych do okresów zatrudnienia, powołana ustawa o
rewaloryzacji wprowadziła pojęcia okresów składkowych i nieskładkowych.

Również art. 12 ust. 1 ustawy o z.e.p. nie mógł mieć w sprawie zastosowania.
Stosownie do tego przepisu, przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rento-
wych nie uwzględnia się okresów zatrudnienia wykonywanego w wymiarze czasu
pracy niższym niż połowa wymiaru obowiązującego pracownika w danym zawodzie
(zdanie pierwsze) - natomiast, w zdaniu drugim przepis ten dopuszczał możliwość
uwzględnienia łącznego wymiaru czasu pracy w razie wykonywania zatrudnienia
równocześnie w więcej niż w jednym zakładzie pracy. Powołany w kasacji fragment
przepisu nie jest samodzielną normą prawną, lecz jedynie uzupełnieniem zdania
pierwszego, które pominął autor kasacji. Wynikająca z art. 12 ustawy o z.e.p. możli-
wość ,,uwzględniania łącznego wymiaru czasu pracy" pozwala na zaliczanie godzin
pracy wykonywanej równocześnie w różnych zakładach pracy w niepełnym wymiarze
czasu pracy w sytuacji, gdy dopiero takie zsumowanie godzin daje łączny wymiar
czasu pracy nie niższy niż połowa wymiaru obowiązująca pracownika w danym za-
wodzie, natomiast przepis ten nie stanowi podstawy do uznawania pracy w każdym z
tych zakładów, jako odrębnych okresów zatrudnienia i ich zsumowania dla zwiększe-
nia tzw. ,,stażu pracy". Prawidłowo więc Sąd Apelacyjny nie zastosował w sprawie
art. 12 ust. 1 ustawy o z.e.p. i uznał, że skoro okres trzech miesięcy nieobecności
wnioskodawcy w pracy z powodu jego tymczasowego aresztowania został uwzględ-
niony, jako okres składkowy, wobec trwania stosunku pracy, to brak jest podstaw
prawnych do uwzględnienia tych samych trzech miesięcy, podczas których wniosko-
dawca pracował w warunkach pozbawienia wolności, jako odrębnego okresu skład-
kowego. Sąd Najwyższy zauważa, że autor kasacji zarzut błędnej wykładni odniósł
tylko do art. 11 ustawy o z.e.p., natomiast naruszenia jej art. 12 upatrywał w jego nie-
zastosowaniu w sprawie. Stwierdzenie w uzasadnieniu kasacji: ,,Brak w przepisach
prawa przeciwwskazań do zaliczenia powodowi do okresu zatrudnienia okresu pracy
u pracodawcy i w czasie tymczasowego aresztowania, również w sytuacji gdy okresy
te się pokrywają. Taka możliwość wynika chociażby poprzez zastosowanie per ana-
logiam art. 12 ust. 1 in fine ustawy, z którego wynika, iż w razie wykonywania zatrud-
nienia równocześnie w więcej niż jednym zakładzie pracy bierze się pod uwagę
łączny wymiar czasu pracy", jest niezrozumiałe. Żądanie kasacji zsumowania okresu
trwania stosunku pracy podczas tymczasowego aresztowania wnioskodawcy, z jego
pracą wykonywaną w areszcie, jest równoznaczne z żądaniem uwzględnienia tego
trzymiesięcznego okresu składkowego w wymiarze podwójnym. Wbrew poglądowi
kasacji, nie ma ,,braku przeciwwskazań", bowiem ustawa o rewaloryzacji, która ma w
sprawie zastosowanie, w art. 6 ust. 4 jednoznacznie wymienia te okresy składkowe i
nieskładkowe, które przy ustalaniu prawa do świadczeń uwzględnia się w wymiarze
podwójnym, a także w ust. 8 określa zasadę stosowaną w sytuacjach, gdy okresy te
zbiegają się w czasie (analogiczne uregulowania zawierały także przepisy art. 13 ust.
6 i art. 14 ustawy o z.e.p., na którą powołuje się autor kasacji). Kasacja nie zarzuciła
naruszenia żadnego z tych przepisów, co zwalnia Sąd Najwyższy z potrzeby szcze-
gółowego ich omówienia. W tym stanie prawnym nie wymaga też odpowiedzi propo-
zycja ,,zastosowania per analogiam art. 12 ust. 1 in fine". Tak więc, kasacyjny zarzut
naruszenia art. 12 ustawy o z.e.p., nie jest usprawiedliwiony.

Skład orzekający w sprawie podziela w całej rozciągłości stanowisko Sądu
Najwyższego, wyrażane wielokrotnie również w publikowanym orzecznictwie, że
koszty nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej przez adwokata lub radcę prawnego
ustanowionego przez sąd dla strony zwolnionej od kosztów sądowych są wynagro-
dzeniem wypłacanym przez Skarb Państwa za spełnione usługi profesjonalne. Spo-
rządzona w rozpatrywanej sprawie kasacja nie ma cech profesjonalności. Jak już
wyżej wspomniano, ewidentnym błędem był zarzut naruszenia przepisów, które utra-
ciły moc prawną już 15 listopada 1991 r. Powołanie natomiast jako podstawy kasa-
cyjnej art. 368 KPC, określającego wymagania, jakim powinna czynić zadość apela-
cja, oraz ograniczenie uzasadnienia kasacji do, wyrwanego z kontekstu fragmentu
przepisu, świadczy o niedbałości uchybiającej powadze zawodu adwokata. Sąd Naj-
wyższy przypomina, że w swym jednolitym orzecznictwie, wyjaśniał też, że kasacja
nie jest zwykłym środkiem odwoławczym, lecz środkiem szczególnym, o charakterze
ściśle prawnym, o ograniczonym zakresie przedmiotowym, podmiotowym i czaso-
wym. Ustanowienie dla wniesienia kasacji tzw. przymusu adwokacko-radcowskiego
jednoznacznie wskazuje, że intencją ustawodawcy było zarówno zapewnienie temu
szczególnemu środkowi zaskarżenia odpowiednio wysokiego, profesjonalnego po-
ziomu, jaki powinny zapewniać osoby wymienione w art. 3932 KPC, wykonujące nie-
które zawody prawnicze, jak i ochrona Sądu Najwyższego przed lawiną nieporadnie
zredagowanych kasacji. Sporządzenie kasacji z uchybieniami, jakie wyżej zostały
omówione nie jest ,,udzieleniem pomocy prawnej" w rozumieniu § 21 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności ad-
wokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. Nr 154, poz. 1013 ze
zm.), za którą koszty ponosi Skarb Państwa (por. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 12 lutego 1999 r., II CKN 341/98 - OSNC 1999 z. 6, poz. 123 oraz z dnia 18
marca 1999 r., I CKN 1046/97 - OSNC 1999 z. 10, poz. 178).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39312 KPC Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================