Wyrok z dnia 8 lutego 2002 r.
II UKN 110/01


Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2002 r. sprawy
z wniosku Grzegorza P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w C. o wznowienie postępowania, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 kwietnia 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. wniósł skargę o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 19 listopada 1998 r. [...]
przyznającym wnioskodawcy Grzegorzowi P. prawo do renty z tytułu choroby zawo-
dowej. Jako podstawę skargi wskazał fakt, że w dacie wyrokowania nie wiedział o
tym, iż złożona w organie rentowym decyzja Państwowego Inspektora Sanitarnego z
dnia 30 marca 1998 r., stwierdzająca u wnioskodawcy chorobę zawodową, była nie-
prawomocna. O zaskarżeniu decyzji przez pracodawcę wnioskodawcy organ rentowy
dowiedział się w styczniu 1999 r.
Wyrokiem z dnia 14 maja 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił skargę. Sąd uznał, że podstawą skargi o wzno-
wienie postępowania nie może być przepis art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162 poz. 1118 ze zm.), który to przepis dotyczy postępowania przed orga-
nami rentowymi. W postępowaniu sądowym podstawy wznowienia postępowania
określone są w art. 401 i 403 KPC. Skarga oparta na podstawie określonej w art. 403
§ 2 KPC jest bezzasadna, gdyż decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej złożona
w organie rentowym nie była opatrzona klauzulą prawomocności. Na nieprawomoc-
ność decyzji organ rentowy mógł powoływać się w poprzednim postępowaniu.
Apelacja organu rentowego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 18
kwietnia 2000 r. [...]. Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu Sądu pierwszej instancji,
że wznowienie postępowania w sprawie świadczeń emerytalno-rentowych nie może
nastąpić na podstawie art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162 poz. 1118 ze
zm.). Przepis ten stanowi, że organ rentowy na podstawie nowych dowodów lub oko-
liczności istniejących przed wydaniem decyzji występuje o wznowienie postępowa-
nia, jeżeli z tych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świad-
czeń nie istnieje lub, że świadczenie przysługuje w niższej wysokości. Skarga jest
jednak nieuzasadniona, gdyż nowa okoliczność, jaką jest nieprawomocność decyzji
stwierdzającej chorobę zawodową, nie miała wpływu na przyznanie wnioskodawcy
prawa do renty z tytułu choroby zawodowej. Wnioskodawca odwołał się od decyzji
organu rentowego odmawiającej mu prawa do renty z tego względu, że nie stwier-
dzono niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. W postępowaniu są-
dowym, toczącym się w wyniku odwołania wnioskodawcy od tej decyzji, została
ustalona na podstawie opinii biegłego lekarza niezdolność wnioskodawcy do pracy
związana z zawodowym uszkodzeniem słuchu. Decyzja Państwowego Inspektora
Sanitarnego nie zaważyła na rozstrzygnięciu, gdyż sąd nie jest związany ani decyzją
pozytywną ani negatywną. Oceniając spełnienie warunków określonych w art. 18
ustawy z dnia 25 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) sąd
opiera się na samodzielnych ustaleniach w zakresie istnienia lub nieistnienia choroby
zawodowej.
Wyrok ten zaskarżył kasacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. i
wskazując jako podstawy kasacji naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1,
224 § 1, 290 § 1 i 286 KPC oraz art. 36 ustawy z dnia 25 czerwca 1975 r. o świad-
czeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) a także naruszenie prawa materialnego - art. 18 ust.
1 powołanej ustawy wypadkowej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania. W
uzasadnieniu kasacji organ rentowy powołał się na prawomocną decyzję Śląskiego
Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego z dnia 15 września 1999 r., w której nie
stwierdza się u wnioskodawcy choroby zawodowej. Decyzja została wydana po
przeprowadzeniu badań epidemiologicznych i oparta na orzeczeniu Instytutu Medy-
cyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w S. Naruszenie powołanych przepisów po-
stępowania polega na uznaniu przez Sąd Apelacyjny, że orzeczenia lekarskie wy-
dane przez kompetentny i powołany do tego Instytut Pracy są mniej wartościowe od
opinii biegłego lekarza sądowego, tym bardziej, że biegły nie przeprowadził badania
epidemiologicznego. W dalszej części kasacji stwierdza się, że skarżący nie kwe-
stionuje stanowiska Sądu Apelacyjnego, iż Sąd ten nie jest związany decyzją Pań-
stwowego Inspektora Sanitarnego o istnieniu lub nieistnieniu choroby zawodowej i
może samodzielnie rozstrzygać. Rozstrzygnięcie Sądu winno jednak uwzględniać
orzeczenia lekarskie wydane w sprawie zarówno w toku postępowania administra-
cyjnego jak i sądowego. W świetle powyższego skarżący uważa, że Sąd przekroczył
wynikającą art. 233 § 1 KPC zasadę swobodnej oceny dowodów a także wydał orze-
czenie w sprawie nie przygotowanej do ostatecznego rozstrzygnięcia w myśl art. 224
§ 1 KPC.
Wnioskodawca wniósł o oddalenie kasacji zarzucając, że powołana w niej de-
cyzja Śląskiego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego nie jest prawomocna, gdyż
została uchylona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podniesione w kasacji zarzuty dotyczące zarówno naruszenia przepisów po-
stępowania jak i naruszenia prawa materialnego nie mają żadnego odniesienia do
przedmiotu wyrokowania. Sąd Apelacyjny podobnie jak Sąd pierwszej instancji nie
wypowiadał się ani co do istnienia choroby zawodowej wnioskodawcy ani związanej
z nią niezdolności do pracy, nie oceniał opinii ani orzeczeń lekarskich, nie oceniał
także spełnienia przez wnioskodawcę warunków określonych w art. 18 ustawy wy-
padkowej a przepis ten powołał dla wykazania innej tezy. Rozpoznając skargę o
wznowienie postępowania sąd nie jest uprawniony do dokonywania takiej oceny do-
póki nie stwierdzi, że istnieją podstawy do wznowienia postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem (art. 411 KPC). Podstawy te Sąd Apelacyjny oceniał sto-
sownie do treści art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162 poz. 1118 ze zm.) zgodnie z żą-
daniem zgłoszonym przez organ rentowy w apelacji. Na podstawie § 1 tego ostatnie-
go przepisu prawo do świadczeń może być ponownie ustalone, jeżeli zostaną ujaw-
nione nowe dowody lub okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji mające
wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Przepis ten odmiennie niż art. 403 §
2 KPC nie zawiera zastrzeżenia, że mogą być przytaczane tylko takie nowe okolicz-
ności lub dowody, z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowa-
niu. Strona może powoływać się na okoliczności lub dowody, które nie były wykorzy-
stane w poprzednim postępowaniu, nawet w przypadku, gdy mogła się na nie powo-
łać lecz tego nie uczyniła. Zgodnie z art. 114 § 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i ren-
tach w przypadku przyznania świadczenia prawomocnym wyrokiem sądowym organ
rentowy występuje z wnioskiem o wznowienie postępowania, gdy z przedłożonych
dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje
lub że świadczenia przysługują w niższej wysokości.
W postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada niewzruszalności prawomoc-
nych wyroków sądowych (art. 365 § 1 KPC). Przepisy określające warunki, w jakich
może nastąpić uchylenie lub zmiana prawomocnego wyroku, stanowiące wyjątek od
tej zasady, muszą być interpretowane ściśle. Sąd Apelacyjny oceniając wskazane
przez organ rentowy podstawy skargi o wznowienie postępowania uznał, że nie od-
powiadają one warunkom określonym w omawianych przepisów. Jako podstawę
wznowienia postępowania organ rentowy wskazał nową okoliczność - nieprawomoc-
ność decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego z tej
nowej okoliczności nie wynika w żaden sposób, że prawo do świadczeń nie istnieje,
skoro orzekając o prawie do renty z tytułu choroby zawodowej sąd musiał prowadzić
samodzielnie postępowanie dowodowe niezależnie od treści decyzji Państwowego
Inspektora Sanitarnego. Ewentualne braki w tym postępowaniu, wadliwa ocena do-
wodów czy błędny pogląd prawny zaprezentowany w prawomocnym wyroku stano-
wią podstawę do zaskarżenia wyroku w trybie instancyjnym, nie są natomiast pod-
stawą do wznowienia postępowania. Mimo, iż przepis art. 114 § 2 pkt 2 ustawy o
emeryturach i rentach nie wymaga przy żądaniu wznowienia postępowania udowod-
nienia braku prawa do świadczeń, to brak prawa do świadczeń musi bezpośrednio
wynikać ze zgłoszonych nowych okoliczności lub dowodów, których wiarygodność
ocenia się w przypadku merytorycznego rozpoznania skargi. Skarga organu rento-
wego warunku tego nie spełnia, gdyż z faktu nieprawomocności decyzji stwierdzają-
cej chorobę zawodową nie wynika, że u wnioskodawcy nie występuje choroba zawo-
dowa.
Omawiany przepis uprawnia organ rentowy do żądania wznowienia postępo-
wania nie określając trybu tego postępowania. Jeżeli świadczenie zostało przyznane
prawomocnym wyrokiem sądu, postępowanie toczy się w trybie określonym w art.
405 - 415 KPC. Zgodnie z art. 411 KPC sąd rozstrzyga na rozprawie przede wszyst-
kim o dopuszczalności wznowienia i odrzuca skargę, jeżeli brak ustawowej podstawy
wznowienia. Stwierdzając brak ustawowej podstawy wznowienia zarówno Sąd Okrę-
gowy jak i Sąd Apelacyjny powinien postanowieniem odrzucić skargę. W tym zakre-
sie orzeczenie wydane w formie wyroku oddalającego skargę jest wadliwe. Jednakże
błąd ten nie może być naprawiony w wyniku rozpoznania kasacji, gdyż zgodnie z
39311 KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji a z urzędu bierze
pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Omawiany błąd nie skutkuje nie-
ważnością postępowania, gdyż tego rodzaju uchybienie nie jest wymienione w żad-
nym z punktów art. 379 KPC określającym w sposób wyczerpujący przypadki, w któ-
rych zachodzi nieważność postępowania. Natomiast w kasacji nie wskazuje się jako
jej podstawy naruszenia art. 411 KPC.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego co do braku podstaw wznowienia postępowa-
nia nie zostało w kasacji podważone. Nie zarzuca się w niej naruszenia przepisu art.
114 ustawy o emeryturach i rentach. Wszystkie zarzuty naruszenia przepisów postę-
powania dotyczące błędnej oceny dowodów (art. 233 § 1 KPC), niewyjaśnienia istot-
nych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności (art. 224 § 1 KPC), zaniechania uzu-
pełnienia opinii biegłych lekarzy i przeprowadzenia dowodu z opinii instytutu nauko-
wego ( art. 286 § 1 i 290 KPC), braku wyjaśnienia czy stwierdzenie choroby zawo-
dowej nastąpiło zgodnie z przepisami, o których mowa w art. 36 ustawy wypadkowej,
skierowane są przeciwko prawomocnemu wyrokowi. Przeciwko temu wyrokowi skie-
rowany jest także zarzut naruszenia art. 18 ustawy wypadkowej, który to przepis zo-
stał w tym wyroku zastosowany jako podstawa przyznania prawa do renty z tytułu
choroby zawodowej.
Nie stanowią usprawiedliwionych podstaw kasacyjnych w sprawie o wznowie-
nie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem zarzuty błędnego zasto-
sowania prawa materialnego i naruszenia prawa procesowego w poprzednim postę-
powaniu. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC oddalił kasa-
cję jako bezzasadną.
========================================