Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
II PK 342/04

Konsekwencje naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę (art.
45 § 1 k.p.) nie mają zastosowania do naruszenia porozumienia z zakładową
organizacją związkową, zawartego na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami sto-
sunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z
2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.), jeżeli nie miało ono wpływu na rozwiązanie sto-
sunku pracy.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Piotra K. przeciwko G. SA w P. o odszkodowanie, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Poznaniu z dnia 21 maja 2004 r. [...]

1) o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 1.800 zł (tysiąc osiemset)
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Piotr K. wystąpił 4 grudnia 2001 r. przeciwko pozwanemu G. SA w P. z odwo-
łaniem od wypowiedzenia umowy o pracę z dnia 27 listopada 2001 r. Powód doma-
gał się odszkodowania w kwocie 18.316,86 zł, odpowiadającego trzymiesięcznemu
wynagrodzeniu. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 23 lutego 2004 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu oddalił powódz-
two i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosz-
tów zastępstwa procesowego. Wyrok ten zapadł w oparciu o następujące ustalenia.

Powód był zatrudniony u pozwanego od dnia 1 kwietnia 1993 r. na podstawie
umowy o pracę na czas określony, a następnie na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony z dnia 6 lipca 1993 r. na pełen etat, na stanowisku mistrza w wydziale
aerozoli. We wrześniu 2001 r. pozwany podjął decyzję o zasadniczej redukcji zatrud-
nienia w trybie zwolnień grupowych. Redukcja ta była elementem szerokiego pro-
gramu przebudowy struktur organizacyjnych, wyrażonego w ,,Informacji o redukcji
zatrudnienia". We wrześniu 2001 r. odbyło się zebranie dyrekcji pozwanego z pra-
cownikami. W trakcie spotkania, w którym uczestniczył także powód, poinformowano
pracowników, że planowane są zwolnienia grupowe, że zakład współpracuje ze
związkami zawodowymi i dopełnia wymogów przewidzianych ustawą o zwolnieniach
grupowych. W ramach przygotowań do zwolnień grupowych pozwany zawarł ze
związkami zawodowymi ,,Porozumienie w sprawie ,,planu redukcji zatrudnienia", które
wprowadziło precyzyjne kryteria oceniania pracowników i ich doboru do zwolnienia.
Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach kierowniczych, w tym mistrzowie, byli oce-
niani niezależnie przez dwóch lub trzech przełożonych według kryteriów: aktywności
zawodowej, zarządzania ludźmi, postawy w pracy, potencjału, kwalifikacji i prze-
strzegania procedur, instrukcji BHP i GMP. Pracownicy otrzymywali również punkty
za kwalifikacje formalne - wykształcenie, certyfikaty, pracę na wielu stanowiskach
kierowniczych w okresie ostatnich 5 lat oraz dodatkowe umiejętności (dobra umiejęt-
ność obsługi komputera, znajomość języka angielskiego). Według przyjętego algo-
rytmu obliczano ocenę końcową. Pracowników w tej samej grupie zawodowej (np.
mistrzów) nie porównywano w skali całego przedsiębiorstwa, lecz w ramach działów i
wydziałów, ażeby proces doboru pracowników do zwolnienia był neutralny. Ponieważ
pozwany określił z góry, ile osób ma być zwolnionych w poszczególnych działach, to
decyzja o wytypowaniu do zwolnienia konkretnych osób była automatyczna - zwal-
niano po prostu pracowników najsłabiej ocenionych. Z pięciu mistrzów zatrudnionych
w wydziale aerozoli powód uzyskał najsłabszą ocenę. Powód zapoznał się ze swoimi
arkuszami ocen i ich nie kwestionował. W wydziale aerozoli zamierzano zwolnić jed-
nego mistrza. Na podstawie rankingu mistrzów do zwolnienia wytypowano powoda.
Powodowi wręczono wypowiedzenie uzasadnione zwolnieniami grupowymi (dnia 27
listopada 2001 r.) podczas jedynej rozmowy w tej sprawie. Powód nie odwołał się od
wypowiedzenia do wewnątrzzakładowej komisji odwoławczej. Na skutek skrócenia
(na podstawie art. 361 § 1 k.p.) okresu wypowiedzenia umowa o pracę powoda roz-
wiązała się dnia 31 grudnia 2001 r. Powód otrzymał: odszkodowanie za skrócenie
okresu wypowiedzenia, odprawę za rozwiązanie umowy o pracę z przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy oraz rekompensatę w wysokości 12-krotnego miesięcznego wyna-
grodzenia za pracę przewidzianą w pkt III 3 Pakietu Praw Socjalnych Załogi P. Za-
kładów Farmaceutycznych ,,P." SA obowiązującego do stycznia 2002 r. - łącznie
kwotę 96.878 zł. W ostatnim okresie pracy wynagrodzenie powoda liczone jak ekwi-
walent za urlop wynosiło 6.105,62 zł.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że pozwany pracodawca rozwiązując z po-
wodem umowę o pracę nie naruszył przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę, w
szczególności art. 30 § 3, § 4 i § 5 k.p. Wypowiedzenie doręczone powodowi zostało
bowiem sporządzone w formie pisemnej, zawierało pouczenie o prawie odwołania
się do Sądu oraz uzasadnienie, określające konkretne i rzeczywiste przyczyny wy-
powiedzenia.

Według oceny Sądu pierwszej instancji pozwany dopełnił także wymogów for-
malnych wynikających z ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). Jedyna wątpliwa
kwestia dotyczyła zachowania pkt 1.4. porozumienia: ,,o decyzji Komisji Redukcyjnej
Pracownicy objęci Planem zostaną powiadomieni indywidualnie przez przełożonego
przy współudziale pracownika pionu personalnego. Niezwłocznie po zawiadomieniu
Pracowników lista osób zwalnianych, którzy są członkami Związków Zawodowych
zostanie przedstawiona Przewodniczącym właściwych dla nich Związków Zawodo-
wych, na podstawie list członków dostarczonych w terminie 14 dni od dnia podpisa-
nia niniejszego Porozumienia przez Związki Zawodowe". Sąd uznał, że intencją stron
porozumienia nie było nadanie powyższemu postanowieniu znaczenia formalnego
warunku wypowiedzenia. Jednakże gdyby nawet uznać, że postanowienie pkt 1.4.
porozumienia kreowało dodatkowy wymóg formalny, to jego naruszenie byłoby
oczywiście błahe. Ponadto byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
gdyby zaniechanie wstępnego poinformowania powoda o decyzji ,,komisji redukcyj-
nej" miało powodować wypłatę na jego rzecz kolejnego wysokiego odszkodowania, w
sytuacji, gdy powód otrzymał już wcześniej wysoką rekompensatę w wyniku stoso-
wania przez pozwanego bardzo korzystnego dla pracowników ,,Pakietu", a samo
zaniechanie wstępnego zawiadomienia powoda o decyzji komisji redukcyjnej nie
utrudniło mu w niczym obrony przed wypowiedzeniem. Z zeznań powoda wynikało
bowiem, że od dnia spotkania załogi z dyrekcją zakładu we wrześniu 2001 r. wiedział
o planowanych zwolnieniach grupowych, po wręczeniu wypowiedzenia nie odwołał
się do wewnątrzzakładowej komisji odwoławczej, a sam wybór powoda do zwolnienia
nie budził wątpliwości w świetle ,,automatyzmu" wyników przeprowadzonej oceny.

W apelacji powód zarzucił naruszenie Porozumienia w sprawie planu redukcji
zatrudnienia przez niedochowanie obowiązku poinformowania powoda o decyzji ko-
misji redukcyjnej przed wręczeniem wypowiedzenia.

Wyrokiem z dnia 21 maja 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu na
podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda jako bezzasadną. Sąd drugiej in-
stancji podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej
instancji, przyjmując je za własne, z wyjątkiem uznania przez Sąd pierwszej instancji,
że pkt 1.4. porozumienia nie miał charakteru wymogu formalnego wypowiedzenia w
stosunku do konkretnego pracownika. Zdaniem Sądu drugiej instancji z brzmienia
tego przepisu wynika, że pracodawca miał obowiązek indywidualnego powiadomie-
nia pracownika przewidzianego do zwolnienia o decyzji komisji redukcyjnej. Powia-
domienie powoda o decyzji komisji redukcyjnej bezpośrednio przed wręczeniem wy-
powiedzenia wyczerpywałoby obowiązek wynikający z pkt 1.4. porozumienia. Od-
mienna w stosunku do Sądu pierwszej instancji ocena znaczenia tego przepisu nie
miała jednak wpływu na rozstrzygnięcie, gdyż zasadnie Sąd pierwszej instancji
uznał, że nawet przyjęcie naruszenia przez pracodawcę przedmiotowego wymogu
byłoby naruszeniem oczywiście błahym, z którego - w okolicznościach sprawy - nie
powstawałoby prawo powoda do uzyskania ochrony przed wypowiedzeniem.
Sprzeczne bowiem z zasadami współżycia społecznego byłoby, gdyby zaniechanie
wstępnego poinformowania powoda o decyzji komisji redukcyjnej miało skutkować
wypłatą na rzecz powoda kolejnego odszkodowania, w sytuacji gdy już wcześniej
otrzymał on wysoką rekompensatę w wysokości dwunastokrotności miesięcznego
wynagrodzenia. Istotne jest przy tym, że brak wstępnego zawiadomienia powoda o
decyzji Komisji redukcyjnej nie utrudnił w niczym powodowi obrony przed wypowie-
dzeniem.

Kasację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu wniósł powód,
opierając ją na obu podstawach, o których mowa w art. 3931 pkt 1 i 2 k.p.c., doma-
gając się zmiany wyroku i zasądzenia od pozwanego na jego rzecz kwoty 18.316,86
zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, ewentualnie
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Po-
znaniu do ponownego rozpoznania. W ramach podstawy naruszenia przepisów
prawa materialnego wskazano na zarzut naruszenia art. 30 § 4 k.p., art. 8 k.p. oraz
art. 45 § 1 i § 2 k.p., przez ,,uznanie, że roszczenie powoda o odszkodowanie z tytułu
niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem jest
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a naruszenie przez pracodawcę
wymogów formalnych przy rozwiązywaniu umowy o pracę nie zawsze skutkuje przy-
znaniem pracownikowi prawa do jego kwestionowania".

W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa procesowego pełnomocnik
skarżącego wskazał na zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c.,
przez niewłaściwą ocenę materiału dowodowego zebranego w sprawie i uznanie
roszczenia powoda za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także roz-
poznanie apelacji tylko w stosunku do jednego zarzutu podniesionego w apelacji z
pominięciem zarzutów podnoszonych przez powoda w trakcie postępowania przed
Sądem pierwszej instancji.

W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o zasą-
dzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego, w tym
kosztów zastępstwa procesowego.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Przytaczając pierwszą z podstaw kasacji (por. art. 3931 pkt 1 i art. 3933 § 1 pkt
2 k.p.c.) skarżący powinien określić zarzucone naruszenie wskazanych przepisów
prawa materialnego - czy zarzuca błędną wykładnię, czy niewłaściwe ich zastosowa-
nie. Takiego określenia rozpatrywana kasacja nie zawiera, a jedynie ze sposobu
uzasadnienia przytoczonych zarzutów można wnioskować, że skarżącemu chodzi o
wytknięcie niewłaściwości zastosowania przepisów. Przyjmując w związku z tym, że
zachodzi potrzeba weryfikacji zawartej w zaskarżonym wyroku subsumcji art. 30 § 4
k.p., art. 8 k.p. i art. 45 § 1 i § 2 k.p. do ustaleń faktycznych stanowiących podstawę
tego wyroku (por. art. 39311 § 2 k.p.c.), Sąd Najwyższy po jej rozważeniu w pełni
podzielił ocenę prawną zaskarżonego wyroku. W pierwszym rzędzie zupełnie niezro-
zumiały jest zarzut naruszenia art. 30 § 4 k.p., skoro według podstawy zaskarżonego
wyroku oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę dokładnie od-
powiadało przesłance tego przepisu; wskazywało wszak konkretnie, wyczerpująco i
zgodnie z rzeczywistością przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie. Kasacja w tym
zakresie niczego nie zakwestionowała.

Nie budzi także zastrzeżeń - wbrew zarzutom kasacji - wyrażona w zaskarżo-
nym wyroku odmowa udzielenia powodowi ochrony przewidzianej w art. 45 § 1 i § 2
k.p. ze względu na zastosowanie klauzuli zakazu czynienia użytku ze swego prawa,
który byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Zasadą tej
oceny nie jest proste stwierdzenie - jak to sugeruje kasacja - że naruszenie ,,formal-
nych wymogów" wypowiedzenia nie stanowi wystarczającej podstawy dla zastoso-
wania sankcji z art. 45 § 1 lub § 2 k.p. Zasadą zaskarżonego wyroku jest bowiem
rozpatrzenie wszystkich istotnych okoliczności, a zwłaszcza ustalenie braku jakiego-
kolwiek znaczenia uchybienia pracodawcy dla samego faktu wypowiedzenia umowy
o pracę powodowi i z tego punktu widzenia ocena zachowania obu stron stosunku
pracy w świetle zasad przyzwoitego, akceptowanego etycznie, współżycia społecz-
nego. W tym kontekście zupełnie nieprzekonywające jest akcentowanie w kasacji
samego faktu naruszenia pkt 1.4. Porozumienia w sprawie planu redukcji zatrudnie-
nia, skoro z szeregu trafnie ocenionych i niekwestionowanych w kasacji okoliczności
wynika wyraźnie, że naruszenie to miało istotnie tylko charakter formalny, w tym sen-
sie, że powód - chociaż nie powiadomiony, przewidzianym do tego sposobem, o wy-
typowaniu go do zwolnienia - i tak znał wszystkie istotne elementy tego wytypowania,
nie kwestionował ich i nie podjął próby obrony w ramach odpowiedniego postępowa-
nia poprzedzającego wypowiedzenie.

Rozpatrując stanowisko zaskarżonego wyroku podkreślić należy tę niebu-
dzącą zastrzeżeń analizę uchybienia pracodawcy - poczynając od przedmiotu tego
uchybienia i faktów z których wynikało, że uchybienie to dla zachowania prawa - a
nawet samej sytuacji faktycznej w zakresie procedury zwolnienia powoda - nie miało
żadnych konsekwencji (w niczym nie pogorszyło sytuacji powoda) ani faktycznie nie
spowodowało zmniejszenia jego szansy ochrony przed wypowiedzeniem.

Nie budzi także zastrzeżeń - wbrew zarzutowi kasacji - uwzględnienie przez
Sąd Okręgowy w zespole okoliczności istotnych dla zastosowania art. 8 k.p. także
następstw dokonanego powodowi wypowiedzenia, tj. że otrzymał związane z tym po-
ważne świadczenia, w tym rekompensatę (w wysokości 12-krotnego wynagrodzenia)
przewidzianą w ,,Pakiecie Praw Socjalnych" w wypadku zwolnienia z pracy. Można
zauważyć, że przyjmując świadczenia wynikające z faktu ,,zwolnienia z pracy" z przy-
czyn ekonomicznych, powód w istocie rzeczy to swoje zwolnienie zaakceptował. W
każdym razie skorzystał z konsekwencji (świadczeń), których przy braku zwolnienia
by nie otrzymał, co być może stanowi przyczynę dochodzenia przez niego w niniej-
szym procesie odszkodowania a nie przywrócenia do pracy. Ta ostatnia kwestia zo-
stała przedstawiona w postaci hipotezy bez definitywnego jej wyjaśnienia, bo nie sta-
nowi ona przesłanki zaskarżonego wyroku, a jej przywołanie nastąpiło w celu zobra-
zowania niesłuszności twierdzenia wnoszącego kasację, jakoby uzyskanie przez po-
woda świadczeń z tytułu rozwiązania umowy o pracę nie miało znaczenia dla zasto-
sowania art. 8 k.p.

Zarzuty procesowej podstawy kasacji zostały konstrukcyjnie wadliwie posta-
wione. Zgodnie bowiem z art. 3931 pkt 2 k.p.c. ta podstawa kasacji wymaga nie tylko
wskazania naruszenia przepisów postępowania, co kasacja zawiera, ale także wyka-
zania, że wskazane uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, czego w
kasacji brakuje. Ponadto argumentacja na rzecz postawionych zarzutów jest nieod-
powiednia, a nawet zupełnie niezrozumiała. Dotyczy to szczególnie zarzutu narusze-
nia art. 378 § 1 k.p.c., przez to, że uzasadnienie wyroku Sądu drugiej instancji nie
zawiera szczegółowego, poza zaakceptowaniem ustaleń Sądu pierwszej instancji,
rozpatrzenia ,,zarzutów" podnoszonych przez powoda w toku postępowania przed
Sądem pierwszej instancji. Wskazano wyżej na niezrozumiałość takiego zarzutu,
skoro kasacja nie zawiera nawet próby ujawnienia tego, o jakie ,,zarzuty" skarżącemu
chodzi. Jeżeli natomiast chodzi o zarzut dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., to
wbrew deklaracji skarżącego, nie ma w kasacji elementów krytyki dokonanej w za-
skarżonym wyroku oceny wiarygodności i mocy dowodów, a jest tylko stwierdzenie -
podobne do wyrażonego w zakresie materialnoprawnej podstawy kasacji - że Sąd
niewłaściwie uznał roszczenie powoda za sprzeczne z zasadami współżycia spo-
łecznego.

Uznając, że kasacja nie miała usprawiedliwionych podstaw, Sąd Najwyższy
orzekł stosownie do art. 39312 k.p.c.
========================================