Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
II PK 339/04

Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracowni-
kowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawno-
ści, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Heleny K., Marka K. i Joanny K.-P. przeciwko Regionalnej Izbie
Obrachunkowej w Z.G. o zapłatę, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 29 czerwca
2004 r. [...]

1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I w części zmieniającej wyrok Sądu
Rejonowego i oddalającej powództwo co do kwoty 9.955, 50 zł i w tym zakresie
sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Zielonej Górze do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego,
2) w pozostałej części kasację oddalił.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 20 listopada 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze uwzględniając powództwo powodów - następców
prawnych Witolda K. - Heleny K., Marka K. i Joanny K., zasądził na ich rzecz od po-
zwanej Regionalnej Izby Obrachunkowej w Z.G. żądaną kwotę 15.928 zł z ustawo-
wymi odsetkami od 7 sierpnia 2002 r. Powyższy wyrok został oparty na następują-
cych ustaleniach. Witold K. pełnił funkcję prezesa Regionalnej Izby Obrachunkowej w
Z.G. od 22 stycznia 1993 r. do 31 lipca 2002 r. na podstawie powołania. W dniu 15
kwietnia 2002 r. został odwołany ze stanowiska. Urlop wypoczynkowy przysługujący
mu za rok 2000 wykorzystał od 15 do 29 maja 2002 r., a za pozostałą część tego
urlopu otrzymał ekwiwalent pieniężny. Pozwany wypłacił również ekwiwalent za 16
dni przysługującego urlopu za 2002 rok. Na podstawie orzeczenia KIZ [...] w Z.G. z
dnia 28 listopada 1991 r. Witold K. został zaliczony do II grupy inwalidzkiej. Przedło-
żył on pozwanemu powyższe orzeczenie przy piśmie z dnia 16 maja 2002 r., czyli
dopiero po odwołaniu go ze stanowiska. Wcześniej nie składał u pracodawcy infor-
macji o swoim stanie zdrowia. Sąd dał wiarę słuchanemu w charakterze strony po-
wodowi Witoldowi K., że faktycznie nie wykorzystał on urlopu wypoczynkowego w
okresie od 6 do 31 maja 2002 r., bo skutecznie odmówił wzięcia tego urlopu po od-
wołaniu go z pełnionej funkcji. Według Sądu powód nie miał obowiązku wykorzysta-
nia urlopu w okresie odwołania. W kwestii dodatkowego urlopu wypoczynkowego z
tytułu znacznego stopnia niepełnosprawności, stwierdzonego orzeczeniem KIZ [...] w
Zielonej Górze z 1991 r. (według II grupy inwalidzkiej), Sąd uznał, że prawo do tego
urlopu wynika bezpośrednio z mocy art. 19 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha-
bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr
123, poz. 776 ze zm.) w wymiarze 10 dni roboczych rocznie, z jednym tylko warun-
kiem, że prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego powstaje po przepracowaniu
roku od zaliczenia do któregoś ze wskazanych stopni niepełnosprawności. Pozwany
nie kwestionował znacznego stopnia niepełnosprawności powoda, natomiast z faktu,
że dowiedział się o tym dopiero w maju 2002 r. nie może wyprowadzać wniosku o
utracie przez powoda przysługującego mu uprawnienia z mocy prawa. Sąd podzielił
stanowisko powoda, że wcześniejsze niezgłoszenie przez niego prawa do urlopu
dodatkowego wynikało z tego, że nie wykorzystywał on urlopu nawet w wymiarze
podstawowym.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana Regionalna Izba Obrachunkowa w
Zielonej Górze zarzucając naruszenie: 1) art. 171 § 2 k.p., przez przyjęcie, że powód
nie miał obowiązku wykorzystania przysługującego mu urlopu wypoczynkowego w
okresie od 6 do 31 maja 2002 r.; 2) art. 19 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha-
bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, przez
przyjęcie, że bez wpływu na uprawnienia powoda do dodatkowego urlopu wypoczyn-
kowego z tytułu zaliczenia do określonego stopnia niepełnosprawności pozostawało
nieprzedłożenie przez niego pracodawcy orzeczenia KIZ. Pozwana wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., uznając zasadność
apelacji strony pozwanej zmienił zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że odda-
lił powództwo. Zdaniem Sądu drugiej instancji, uzgodnienie między stronami stosun-
ku pracy terminu wykorzystania urlopu wypoczynkowego jest z punktu widzenia pra-
codawcy obowiązkiem udzielenia urlopu w uzgodnionym terminie. Przesunięcie
uzgodnionego terminu może nastąpić w sytuacjach określonych w art. 164 k.p.
Żadna jednak z tych okoliczności nie zaszła w rozpoznawanej sprawie. Zdaniem
Sądu drugiej instancji przesunięcie udzielonego terminu urlopu na wniosek pracow-
nika mogło mieć miejsce jedynie z uzasadnionych przyczyn i wymagało decyzji pra-
codawcy, której w tym przypadku nie było. Co do urlopu wypoczynkowego z tytułu
zaliczenia powoda do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, Sąd drugiej in-
stancji uznał, że powód nie nabył prawa do tego urlopu. Powód nie przedstawił pra-
codawcy orzeczenia KIZ w toku całego zatrudnienia, tj. w latach 1993-2002. Zgodnie
z § 1 ust. 2 rozporządzenia MPiPS z dnia 28 maja 1996 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 286 ze
zm.), osoba ubiegająca się o zatrudnienie może dodatkowo przedłożyć dokumenty
potwierdzające jej umiejętności i osiągnięcia zawodowe, świadectwa pracy z po-
przednich miejsc pracy oraz inne dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia,
obejmujące okresy poprzedzające w innym roku kalendarzowym niż rok, w którym
pracownik ubiega się o zatrudnienie oraz dowody stanowiące podstawę do korzysta-
nia ze szczególnych uprawnień w zakresie stosunku pracy. Takim uprawnieniem jest
dodatkowy urlop wypoczynkowy, a więc obowiązek udzielenia tego urlopu obciąża
tylko tego pracodawcę, któremu osoba ubiegająca się o zatrudnienie (ewentualnie
pracownik) takie uprawnienie zgłosił. Zdaniem Sądu drugiej instancji, prawo do do-
datkowego urlopu przysługuje tylko temu pracownikowi, który takie orzeczenie o nie-
pełnosprawności przedłoży pracodawcy. W sytuacji, gdy powód nie nabył prawa do
dodatkowego urlopu wypoczynkowego, to nie przysługuje mu ekwiwalent pieniężny z
tytułu niewykorzystania tego urlopu.

W kasacji strony powodowej zarzucono naruszenie - przez błędną wykładnię -
następujących przepisów: 1) art. 171 § 1 k.p.; 2) art. 19 ustawy z dnia 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnospraw-
nych. Zdaniem skarżących źródłem uprawnienia do dodatkowego urlopu z tytułu nie-
sprawności jest wskazany przepis art. 19 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecz-
nej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przyjęcie przez Sąd, że nieprzedsta-
wienie przez powoda orzeczenia KIZ pozbawia go prawa do dodatkowego urlopu jest
błędne, gdyż jedyną przesłanką uprawnienia do takiego urlopu jest samo zaliczenie
danej osoby do konkretnego stopnia niepełnosprawności. Kasacja zawiera także na-
ruszenie § 1 ust. 2 rozporządzenia MPiPS z dnia 28 maja 1996 r. (Dz.U. Nr 62, poz.
286 ze zm.).
Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie o zmianę
zaskarżonego wyroku w całości przez oddalenie apelacji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 171 § 1 k.p. jest bezzasadny w
odniesieniu do zaskarżonego wyroku w jego części rozstrzygającej o bezzasadności
roszczenia dotyczącego ekwiwalentu za niewykorzystany urlop podstawowy (tak na-
zywany w odróżnieniu od dochodzonego w sprawie ekwiwalentu za niewykorzystany
urlop dodatkowy). Oczywistą, bo jednoznacznie wyrażoną w brzmieniu art. 171 § 1
k.p. przesłanką prawa do ekwiwalentu pieniężnego stanowi niewykorzystanie przy-
sługującego urlopu z powodu (między innymi), tak jak w rozpatrywanym wypadku,
rozwiązania stosunku pracy. Ta przesłanka nie zaistniała, skoro w podstawie faktycz-
nej zaskarżonego wyroku znajduje się ustalenie, że powód cały przysługujący mu
urlop podstawowy wykorzystał w dniach 6-31 maja 2002 r. Ustalenie to jest jedno-
znaczne ze względu na okoliczności faktyczne dotyczące udzielenia urlopu i faktycz-
nego nieświadczenia pracy przez powoda w tym okresie, a równocześnie braku
skutecznego wobec pracodawcy jakiegoś zdarzenia, które prowadziłoby do cofnięcia
lub przesunięcia urlopu. Ustalone w wyroku okoliczności faktyczne nie podlegają ba-
daniu w postępowaniu kasacyjnym, skoro kasacja nie zawiera w ogóle podstawy
określonej w art. 3931 pkt 2 k.p.c. i nie formułuje jakichkolwiek zarzutów w zakresie
procedury sądowego ustalania faktów (por. art. 39311 § 1 i 2 k.p.c.). Nie ma racji
skarżący twierdząc, bez powołania się zresztą na jakikolwiek przepis prawa material-
nego, który stanowiłby podstawę dla tego twierdzenia, jakoby pracodawca nie miał
prawa do udzielenia urlopu wypoczynkowego w okresie po odwołaniu pracownika,
ale jeszcze w trakcie trwającego stosunku pracy. Ponieważ skarżący nie wskazuje
podstawy prawnej swego twierdzenia, wystarczy zauważenie, że udzielenie urlopu
wypoczynkowego jest uprawnieniem pracownika i odpowiadającym mu zobowiąza-
niem pracodawcy (art. 152 k.p.), które podlega realizacji dopóki trwa zatrudnienie, a
więc w razie odwołania pracownika najpóźniej w okresie wypowiedzenia (por. art. 70
§ 2 k.p.).

Przedstawiona wyżej część kasacji wobec braku uzasadnionej jej podstawy
podlegała oddaleniu stosownie do art. 39312 k.p.c.

Inaczej rzecz się ma z zarzutami kasacji w zakresie rozstrzygnięcia o bezza-
sadności dochodzonego w sprawie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany
urlop dodatkowy. W tym zakresie ocena prawna zaskarżonego wyroku - jak to za-
sadnie podniesiono w kasacji - wynika z błędnego założenia jakoby prawo do dodat-
kowego urlopu przysługujące osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego
stopnia niepełnosprawności nie powstawało w razie - tak jak w rozpatrywanym wy-
padku - nieprzedłożenia pracodawcy uzyskanego przez pracownika odpowiedniego
orzeczenia stwierdzającego niepełnosprawność. Nie ma racji Sąd Okręgowy upatru-
jąc podstawy dla swego stanowiska w § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Po-
lityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez praco-
dawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu
prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. Nr 62, poz. 286). Wyrażony w tytule
tego rozporządzenia jego przedmiot i zakres wynikający z upoważnienia określonego
w art. 2981 k.p. dotyczy prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach
związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracow-
nika. Nie ma żadnych podstaw, ażeby z tych regulacji wyprowadzać skutki material-
noprawne w sferze wynikających ze stosunku pracy na podstawie przepisów prawa
pracy, praw pracowników do urlopu wypoczynkowego. Takich konsekwencji praw-
nych nie przewidują w szczególności wchodzące w rachubę w sprawie przepisy Ko-
deksu pracy (art. 152-173) oraz przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha-
bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (art. 19).
W świetle art. 152 k.p. jedyną przesłanką prawa do urlopu wypoczynkowego jest po-
zostawanie w stosunku pracy (§ 1). Prawo to jest bezwzględnie obowiązujące, nie
podlega aktom dyspozycyjnym stron stosunku pracy. Pracownik nie może się zrzec
tego prawa (§ 2). Z kolei art. 19 powołanej ustawy z 27 sierpnia 1997 r., nie naru-
szając w niczym zasad określających prawo do urlopu wypoczynkowego, określa
jedynie przesłanki prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Przesłanką
prawa do dodatkowego urlopu jest zaliczenie pracownika do znacznego lub umiar-
kowanego stopnia niepełnosprawności i przepracowanie jednego roku po dniu zali-
czenia do jednego ze stopni niepełnosprawności (art. 19 ust. 1). Tak ukształtowane z
mocy prawa - prawo do urlopu dodatkowego - nie obejmuje jedynie osób, które z in-
nego tytułu mają już uprawnienie do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekra-
czającym 26 dni roboczych lub prawo do urlopu dodatkowego na podstawie odręb-
nych przepisów (art. 19 ust. 2). Ani Kodeks pracy ani powołane przepisy ustawy z 27
sierpnia 1997 r. nie uzależniają prawa do urlopu wypoczynkowego od wniosku osoby
do urlopu uprawnionej. Takiego uzależnienia (negatywnej przesłanki) nie sposób wy-
prowadzić z przepisów aktu wykonawczego (art. 2981 k.p.) określającego zasób pro-
wadzonej przez pracodawców dokumentacji w sprawach ze stosunku pracy, w
szczególności, że osoba ubiegająca się o zatrudnienie może przedłożyć dokumenty
stanowiące podstawę do korzystania ze szczególnych uprawnień w zakresie sto-
sunku pracy. Oznacza to - ze względu na przedmiot i cel tejże regulacji - że praco-
dawca powinien ,,prowadzić" także taką dokumentacje, którą przedłoży pracownik.
Wszak chodzi o udokumentowanie wobec pracodawcy szczególnego uprawnienia w
zakresie stosunku pracy. Nieuzyskanie przez pracodawcę wiadomości o przysługu-
jącym pracownikowi z mocy prawa prawie do dodatkowego urlopu wypoczynkowego
może - w konkretnych okolicznościach - oznaczać tylko tyle, że pracodawcy nie
można zarzucić zawinionego niewykonywania zobowiązania do udzielenia urlopu
zgodnie z przepisami prawa pracy (por. w szczególności art. 161 k.p.). Brak winy
pracodawcy nie unicestwia samego prawa do urlopu wypoczynkowego, może jednak
- razem z innymi okolicznościami - mieć znaczenie przy rozpatrywaniu roszczenia o
ekwiwalent pieniężny przysługujący ,,w razie niewykorzystania przysługującego
urlopu w całości lub w części" (art. 171 § 1 k.p.). Roszczenia te podlegają ocenie
według przepisów o przedawnieniu roszczeń (por. w szczególności art. 291 § 1 k.p.).
Nie można też - co do zasady - wykluczyć potrzeby oceny przyczyn niewykorzystania
urlopu w świetle klauzuli generalnej określonej w art. 8 k.p.

Z powyższych względów, skoro wychodząc z błędnego założenia co do prze-
słanek prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, Sąd Okręgowy nie wyjaśnił
konkretnych okoliczności odnoszących się do roszczenia o ekwiwalent za niewyko-
rzystany urlop, uznając zasadność w tym zakresie podstawy kasacji powoda, Sąd
Najwyższy w tym zakresie orzekł stosownie do art. 39313 § 1 k.p.c.
========================================