Wyrok z dnia 14 czerwca 2007 r.
II PK 328/06

Stosunek pracy docenta na podstawie mianowania na stałe wygasa z
końcem roku akademickiego po ukończeniu przez niego 65 roku życia, jeżeli
okres zatrudnienia umożliwia nabycie prawa do emerytury. Jeśli z ukończeniem
65 roku życia docent nie nabył prawa do emerytury, wygaśnięcie stosunku
pracy następuje z końcem roku akademickiego, w którym nabył to prawo lub w
którym ukończył 70 rok życia (art. 95 ust. 2 pkt 1 w związku z art. 188 ust. 5
ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 65, poz. 385
ze zm.).

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Romualda Spyt.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 czerwca
2007 r. sprawy z powództwa Ryszarda K. przeciwko Akademii Muzycznej [...] w W. o
przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okrę-
gowego we Wrocławiu z dnia 13 czerwca 2006 r. [...]

1. o d d a l i ł skargę,
2. odstąpił od zasądzenia kosztów postępowania kasacyjnego należnych stro-
nie pozwanej.

U z a s a d n i e n i e

Powód Ryszard K. domagał się ustalenia, że stosunek pracy łączący go z
Akademią Muzyczną [...] w W. nie wygasł w związku z ukończeniem przez niego 65
roku życia, gdyż - jako zatrudniony na stanowisku docenta - powinien być traktowany
tak jak profesor zwyczajny lub nadzwyczajny, a więc zatrudniony do ukończenia 70
lat.
Wyrokiem z dnia 2 listopada 2005 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił powództwo po ustaleniu, że powód był zatrudnio-
ny w pozwanej Akademii Muzycznej od 1978 r. do dnia 30 września 2003 r., począt-
kowo na stanowisku wykładowcy, a od dnia 1 października 1989 r. na stanowisku
docenta mianowanego decyzją Ministra Kultury i Sztuki z dnia 1 września 1989 r.
Przez okres pięciu lat, od dnia 1 października 1991 r. do dnia 31 grudnia 1995 r. był
mianowanym profesorem nadzwyczajnym, po czym jego stosunek pracy na stanowi-
sku docenta mianowanego na stałe uległ restytucji. Rektor Akademii Muzycznej po-
informował powoda pismem z dnia 30 czerwca 2003 r. o wygaśnięciu stosunku pracy
na podstawie art. 95 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z dniem 30 września 2003 r., w związku z
osiągniętym wiekiem i nabyciem praw emerytalnych. Następnie powód zawarł z Aka-
demią Muzyczną dwie umowy o pracę na czas określony (do dnia 31 sierpnia 2006
r.) na stanowisku adiunkta, a w 2005 r. zwrócił się do rektora o przywrócenie na sta-
nowisko docenta do ukończenia 70 roku życia, czyli do dnia 31 sierpnia 2008 r.

Wobec tych ustaleń Sąd Rejonowy stwierdził, że skoro powód nie był zatrud-
niony na stanowisku profesora zwyczajnego lub nadzwyczajnego, których stosunek
pracy wygasa z końcem roku akademickiego, w którym kończą 70 lat, rektor uczelni,
jako organ właściwy zgodnie z art. 188 ust. 5 ustawy o szkolnictwie wyższym, prawi-
dłowo zastosował art. 95 ust. 2 pkt 1 tej ustawy.

W apelacji powód zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 95 ust. 2 pkt 1 powołanej ustawy, przez
stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa z pominięciem art. 95 ust. 1
pkt 6 oraz art. 96 ustawy. Domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i orzeczenia
zgodnie z żądaniem pozwu albo uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu oddalił
apelację powoda wyrokiem z dnia 13 czerwca 2006 r. Orzeczenie oparł na przepi-
sach ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 12 września 1990 r., stwierdziwszy że
ustawa, której powód podlegał po mianowaniu na stanowisko docenta (ustawa z dnia
4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym, jednolity tekst: Dz.U. z 1985 r. Nr 42, poz.
201 ze zm.) utraciła moc w dniu 27 września 1990 r., a stosownie do art. 188 ust. 1
zastępującej ją ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 12 września 1990 r., do sto-
sunków pracy pracowników uczelni powstałych przed dniem jej wejścia w życie sto-
suje się przepisy ustawy nowej. W konsekwencji, według art. 188 ust. 5 tej ustawy,
mianowani nauczyciele akademiccy zajmujący stanowisko docenta pozostają mia-
nowani na tym stanowisku na stałe i stosunek pracy na tym stanowisku nie ustaje na
podstawie art. 95 ust. 1 pkt 6 ustawy przewidującego wygaśnięcie stosunku pracy z
upływem okresu, na który nastąpiło mianowanie. Wszystkich nauczycieli akademic-
kich, bez względu na to, czy są mianowani na stałe, na czas nieokreślony, czy na
czas określony, dotyczą przepisy art. 93 ust. 1 i 2 oraz art. 95 ustawy o szkolnictwie
wyższym, z tym że do powoda ma zastosowanie art. 95 ust. 2 pkt 1 ustawy, gdyż nie
był on zatrudniony na stanowisku profesora nadzwyczajnego ani profesora zwyczaj-
nego. Oznacza to, że jego stosunek pracy wygasł zgodnie z art. 95 ust. 2 pkt 1
ustawy z dniem 30 września 2003 r.
Sąd Okręgowy podkreślił także, że art. 188 ust. 5 tej ustawy wskazuje jako or-
gan właściwy w sprawach dotyczących stosunku pracy docentów rektora uczelni,
inaczej niż art. 96, upoważniający do rozwiązania lub do stwierdzenia wygaśnięcia
stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim organ uprawniony do
mianowania na właściwe stanowisko.
Skarga kasacyjna powoda, obejmująca zaskarżony wyrok w całości, zawierała
wniosek o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania lub
zmianę przez ustalenie, że stosunek pracy łączący powoda ze stroną pozwaną nie
wygasł z dniem 30 września 2003 r., a w związku z tym przywrócenie do pracy na
stanowisku docenta bez naruszenia jego praw nabytych, wynikających z mianowania
na to stanowisko na stałe. Została oparta na podstawie naruszenia prawa material-
nego przez niewłaściwe zastosowanie art. 95 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym i stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy w wieku
65 lat oraz niezastosowanie art. 95 ust. 2 pkt 2 tej ustawy, mimo że docent powinien
być traktowany tak, jak profesor zwyczajny lub nadzwyczajny. W ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej powód wskazał także na niewłaściwe zastosowanie art. 93 ust.
1 i ust. 2 ustawy, gdyż jego stosunek pracy nie został rozwiązany na podstawie żad-
nej z przyczyn wymienionych w tym przepisie, oraz naruszenie art. 95 ust.1 pkt 6,
przez stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy przed upływem okresu, na który na-
stąpiło mianowanie. Zarzucił też naruszenie art. 96 ustawy o szkolnictwie wyższym
przez jego niezastosowanie oraz niewłaściwe zastosowanie art. 188 ust. 5, przez
przyjęcie, że organem właściwym do stwierdzenia wygaśnięcia mianowania z mocy
prawa był rektor, a nie organ mianujący, czyli Minister Kultury i Sztuki, a obecnie Mi-
nister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Skarżący podniósł, że stwierdzenie w sto-
sunku do niego wygaśnięcia stosunku pracy w wieku 65 lat jest pogwałceniem zasa-
dy ochrony praw nabytych pod rządem ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 4 maja
1982 r., przewidującej równy status prawny docentów z sytuacją profesorów zwy-
czajnych i nadzwyczajnych, także w zakresie mianowania przez Ministra Kultury i
Sztuki na okres do ukończenia 70 lat. Wnioskował z tego, że skoro zgodnie z art. 188
ust. 5 ustawy z dnia 12 września 1990 r. osoby mianowane na stanowisko docenta
przed wejściem w życie ustawy zostały uznane za osoby mianowane na tym stano-
wisku na stałe, jego stosunek pracy nie mógł wygasnąć wcześniej, niż z chwilą osią-
gnięcia tego wieku. Przytoczone argumenty skarżący wsparł przez powołanie się na
wyrok z dnia 27 maja 1994 r., I PRN 20/94, w którym Sąd Najwyższy, w związku z
przywróceniem powoda do pracy na stanowisku docenta po dniu 30 września 1992
r., wypowiedział się w kwestii mianowania na stałe i ochrony praw nabytych. Dodat-
kowo skarżący podniósł, że skrócenie jego aktywności zawodowej o 5 lat stanowi
naruszenie konstytucyjnej zasady ,,pewności obywatela do stanowionego prawa".
Docenci, jako pracownicy akademiccy mianowani na stałe, co należy rozumieć jako
mianowanie do ukończenia 70 roku życia, powinni podlegać art. 95 ust. 2 pkt 2
ustawy o szkolnictwie wyższym ze względu na szczególną ochronę ich stosunku
pracy i poszanowania praw nabytych, nieutraconych w związku z pominięciem tego
stanowiska w ustawie z dnia 12 września 1990 r., przywróconego zresztą w ustawie
z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze
zm.).
Strona pozwana wniosła o oddalenie skargi.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Bezzasadne jest oparcie żądania utrzymania stosunku pracy docenta do
końca roku akademickiego, w którym skarżący ukończy 70 lat życia, na konstrukcji
prawa nabytego na podstawie art. 169 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 4 maja 1982 r. o
szkolnictwie wyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 1985 r. Nr 42, poz. 201 ze zm.). Prze-
pis ten, przewidujący rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem naukowo-dydak-
tycznym zajmującym stanowisko profesora, docenta, starszego kustosza dyplomo-
wanego lub starszego dokumentalisty dyplomowanego po ukończeniu 70 roku życia,
nie może być stosowany do stanów faktycznych zrealizowanych po dniu 27 września
1990 r., w którym weszła w życie ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Ustawa ta określa
inne zasady zakończenia pracy naukowo-dydaktycznej, w szczególności nie przez
rozwiązanie stosunku pracy, lecz jego wygaśnięcie i różnicuje wiek ustania stosunku
pracy osób mających tytuł naukowy profesora oraz pozostałych mianowanych na-
uczycieli akademickich. Stosownie do art. 95 ust. 2 pkt 1 i 2, stosunek pracy z mia-
nowanym nauczycielem akademickim wygasa z końcem roku akademickiego, w któ-
rym ukończył 65 lat życia, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia nabycie prawa do eme-
rytury; jeżeli z osiągnięciem 65 lat życia nauczyciel akademicki nie nabył prawa do
emerytury wygaśnięcie stosunku pracy następuje z końcem roku akademickiego, w
którym nabył to prawo lub w którym ukończył 70 lat życia. Stosunek pracy nauczy-
ciela akademickiego zatrudnionego na stanowisku profesora zwyczajnego lub profe-
sora nadzwyczajnego zawsze wygasa po ukończeniu 70 lat życia.
W roku akademickim, w którym skarżący ukończył 65 lat i nabył prawa eme-
rytalne, ustał już okres, na który był mianowany na stanowisko profesora nadzwy-
czajnego. Restytucja zajmowanego wcześniej stanowiska docenta spowodowała, że
- zgodnie z art. 188 ust. 5 ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 12 września 1990 r.
- pozostał na stanowisku opartym o mianowanie na stałe (por. także wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 27 maja 1994 r., I PRN 20/94, OSNAPiUS 1994 nr 10, poz. 162 z
glosami P. Kucharskiego i T. Liszcz, OSP 1995 nr 5, poz. 116).
Rozstrzygnięcia wymaga kwestia, czy trafny jest postulat skarżącego takiej
wykładni art. 95 ust.2 pkt 1 i 2 ustawy, która pozwala wywieść z jego przepisów -
wbrew ich literalnemu brzmieniu - prawo docenta do pozostania w stosunku pracy do
końca roku akademickiego, w którym ukończy 70 rok życia, bez względu na wcze-
śniejsze nabycie prawa do emerytury. Jako przesłankę statuowania takiego prawa
skarżący przytoczył charakter mianowania, które zostało dokonane na stałe, oraz
konotacje historyczne statusu i miejsca docenta w hierarchii nauczycieli akademic-
kich. W ocenie Sądu Najwyższego, te okoliczności, pomocne w dokonaniu wykładni
historycznej i aksjologicznej, nie przełamują wykładni płynącej z oczywistego i jasne-
go brzmienia wskazanych wyżej przepisów. Traktowania na gruncie art. 95 ust. 2
docenta na równi z profesorem (zwyczajnym lub nadzwyczajnym, mającymi te tytuły
naukowe) nie uzasadnia ani sposób ich mianowania, ani zajmowanie w dniu 27
września 1990 r. pozycji odpowiadającej pozycji profesora nadzwyczajnego w hierar-
chii stanowisk nauczycieli akademickich, ustanowionej w obowiązującej od tego dnia
ustawie.
Jakkolwiek trafnie skarżący podniósł, że mianowanie na stanowisko docenta
pod rządem ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia z dnia 4 maja 1982 r. zrodziło po
jego stronie przekonanie o stabilizacji stosunku pracy nauczyciela akademickiego do
ukończenia 70 roku życia, równej stanowisku profesora, starszego kustosza dyplo-
mowanego lub starszego dokumentalisty dyplomowanego, to ekspektatywa taka nie
skonkretyzowała się w czasie obowiązywania tej ustawy, a wobec tego nie doprowa-
dziła do nabycia tego rodzaju prawa podmiotowego. W konsekwencji nie może być
mowy o utracie lub pozbawieniu prawa nabytego w nowej ustawie, w której stanowi-
ska docenta nie przewidziano. Potwierdzenie, że dotychczasowy stosunek pracy
oparty na mianowaniu na stałe na podstawie art. 161 ustawy o szkolnictwie wyższym
z dnia 4 maja 1982 r. jest nadal tak samo traktowany nie oznacza wykluczonej
expressis verbis możliwości zatrudnienia mianowanych docentów do końca roku
akademickiego, w którym ukończą 70 rok życia, mimo uzyskania uprawnień emery-
talnych. Stosunek pracy mianowanych na stałe docentów - jeżeli nie uzyskają nomi-
nacji na profesora nadzwyczajnego wygasa - zgodnie z art. 95 ust. 2 pkt 1 niezawie-
rającym odesłania do pkt 2 - z tym rokiem akademickim, w którym ukończą 65 lat.
Wynika stąd, że w ich wypadku mianowanie na stałe oznacza mianowanie do ukoń-
czenia 65 roku życia i alternatywnie do czasu nabycia praw emerytalnych, najpóźniej
do 70 roku życia. Ustalenie ustania stosunku pracy z mianowania w wieku obowią-
zującym profesorów stawiane może być jako postulat de lege ferenda, niezrealizo-
wany jednak w ustawie z dnia z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyż-
szym. Ustawa ta, przewidując możliwość zatrudniania pracowników dydaktycznych
na stanowisku docenta (art.110 ust. 4) i pozostanie mianowanych nauczycieli aka-
demickich zatrudnionych na stanowisku docenta zgodnie z art. 188 ust. 5 ustawy z
dnia 12 września 1990 r. pracownikami mianowanymi na tym stanowisku, podtrzy-
mała regulację dotychczasową. Treść art. 264 ust. 5 tej ustawy usuwa wszelkie wąt-
pliwości co do czasu wygaśnięcia stosunku pracy z docentem; wygasa on z końcem
roku akademickiego, w którym ukończył 65 rok życia, jeżeli okres zatrudnienia umoż-
liwia mu nabycie prawa do emerytury. Jeżeli z ukończeniem 65 roku życia osoba
zajmująca stanowisko docenta nie nabyła prawa do emerytury, wygaśnięcie stosun-
ku pracy następuje z końcem roku akademickiego, w którym nabyła to prawo lub w
którym ukończyła 70 rok życia. Spełnienie któregokolwiek z tych warunków powoduje
wygaśnięcie stosunku pracy opartego na mianowaniu bez związku z art. 95 ust.1 pkt
6 ustawy mówiącym o wygaśnięciu stosunku pracy z upływem okresu, na który na-
stąpiło mianowanie.
Prowadzi to do stwierdzenia, że podnoszony w podstawach skargi kasacyjnej
zarzut naruszenia art. 95 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o szkolnictwie wyższym nie jest uza-
sadniony, co dotyczy także obrazy art. 93 ust. 1 i 2 tej ustawy, który nie był stosowa-
ny przez Sąd drugiej instancji dlatego, że stosunek pracy skarżącego nie został roz-
wiązany ze wskazanych w nim przyczyn, lecz stwierdzono jego wygaśnięcie.
Za nietrafne Sąd Najwyższy uznał również zarzuty naruszenia - przez nieza-
stosowanie - art. 96 ustawy o szkolnictwie wyższym oraz błędnego zastosowania art.
188 ust. 5 tej ustawy, podważające kompetencję rektora uczelni w sprawach doty-
czących stosunku pracy docenta. Kolizję art. 96 stanowiącego, że organem właści-
wym do rozwiązania lub do stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy z mianowanym
nauczycielem akademickim jest organ uprawniony do mianowania na właściwe sta-
nowisko, z art. 188 ust. 5 zdanie drugie, stwierdzającym, że organem właściwym w
sprawach dotyczących stosunku pracy docenta jest rektor uczelni, należy rozstrzy-
gać przy zastosowaniu zasady lex posterior derogat priori. Regulację art. 165 ust. 1
w związku z art. 169 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 4 maja 1982 r.,
obejmującą uprawnienie ministra do mianowania i stwierdzania rozwiązania stosunku
pracy docenta, zastąpił art. 96 w związku z art. 86 ustawy o szkolnictwie wyższym z
dnia 12 września 1990 r., stanowiący, że minister jest podmiotem dokonującym mia-
nowania wyłącznie profesora zwyczajnego, a w wobec wszystkich innych nauczycieli
akademickich uprawnienie to przysługuje rektorowi. Tak więc obecnie nie ministrowi,
lecz rektorom powierzone zostały czynności obejmujące rozwiązanie lub stwierdze-
nie wygaśnięcia stosunku pracy na nieprzewidzianym w ustawie stanowisku docen-
tów. Pogląd, że organem właściwym do stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy
docenta jest rektor uczelni wypowiedział już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 grud-
nia 1998 r., I PKN 497/98 (OSNAPiUS 2000 nr 3, poz. 103).
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814 k.p.c. i
art. 102 k.p.c.).
========================================